بخشی از مقاله
معماری پایدار در مناطق کوهستانی ایران
چکیده
عدم توجه به بنیادهای پایداری معماری سنتی ایران، پیکری فرسوده و ناپایدار از بافت شهری به جای گذاشته است.در راستای معماری سنتی می توان با به روز نمودن معماری با استفاده از تکنولوژی موجود برای رسیدن به محیط مسکونی پایدار تلاش نمود. با وجود شرایط سخت اقلیمی و عدم برخورداری از امکانات و تکنولوژی امروزی ، معماران سنتی با نبوغ و خلاقیت خود توانستند از گزند دشواری های موجود رهایی یابند. مقابله با گرمای هوا و طوفان های شدید و پر گرد و غبار در دشت های فلات مرکزی و سرمای کشنده و طاقت فرسا در مناطق کوهستانی برفگیر ، اگرچه امروزه با به کارگیری تجهیزات و تأسیسات پیشرفته و انواع مصالح نوین ساختمانی امکان پذیر است ، لیکن در معماری سنتی و اقلیمی ایران تجربه و هوشمندی معماران و بهره گیری از ترفندهای معمارانه تنها راهکار کارآمد و موثر برای دستیابی به معماری پایدار و همساز با اقلیم بوده است.
هم راستا با سایر دانشمندان، معماران نیز برای زندگی مطلوب و ساختمان های مطلوب تلاش کرده اند. بدیهی است که زندگی، کار، تفریح، استراحت و ... همه و همه فعالیت هایی می باشند که در فضاهای طراحی شده توسط معماران صورت پذیرفته و از آن جا که نقاط قوت و ضعف یک ساختمان بر زیست بوم جهان تاثیر مستقیم خواهد داشت، بنابراین وظیفه-ای بس حساس بر عهده معماران می باشد.
کاربرد مفاهیم پایداری در معماری، مبحثی تازه را به نام معماری پایدار، معماری اکولوژیکی، معماری سبز و معماری زیست محیطی باز کرده است که همگی این ها دارای مفهمومی یکسانی هستند و بر معماری سازگار با محیط زیست دلالت دارند.
با جمع بندی نظرات و ایده های اکثر نظریه پردازان می توان گفت معماری پایدار در واقع زیر مجموعه طراحی پایدار است. معماری پایدار شامل سه مرحله می باشد: -1 صرفه جویی در منابع -2 طراحی برای بازگشت به چرخه زندگی -3 طراحی برای انسان.
نگاهی به معماری بومی مناطق مختلف ایران حاکی از تدبیر و درایتی است که پیشینیان ما در انتخاب مصالح، انتخاب فرم بنا، جهت گیری ساختمان و ... به کار برده و توانسته اند با به کار گیری حداقل امکانات، مناسب ترین شرایط زیستی را فراهم آورده و با غلبه بر شرایط نامساعد اقلیمی و محیطی، اصول و بنیان های طراحی پایدار، که امروزه مد نظر معماران و شهرسازان می باشد، را برآورده سازند. با این نگرش در مقاله حاضر اورامان و روستای پالنگان در استان کردستان، به عنوان نمونه ای از الگوهای همساز با اقلیم در منطقه کوهستانی و سردسیر ایران مورد بررسی قرار داده و با مروری بر مفهوم پایداری و معماری پایدار، پس از بیان نیازهای اقلیمی مکان های مذکور، ویژگی های بومی ساخت و ساز در آن ها را استخراج و دسته بندی می کنیم. دستیابی به رموز پایدار و ماندگاری در این نمونه، می تواند به عنوان الگویی موفق در معماری اقلیم سرد و کوهستانی کشورمان به کار گرفته شود.
واژههای کلیدی: معماری پایدار، انرژی، معماری اقلیم سرد
1
-1 مقدمه
بحران انرژی در دهه هفتاد میلادی و مشکلات زیست محیطی متعاقب آن بر بسیاری از فعالیت های انسانی سایه افکند و حوزه طراحی معماری و شهری را که سهم زیادی در مصرف انرژی و آلودگی های محیطی داشت با چالشی سخت مواجه نمود. موضوع نگهداری از کره زمین و زیست بوم و نیاز نسل های آینده، مفهوم جدیدی از" پایداری "را در ادبیات همه علوم و هنرها وارد نمود . سپس مفهوم پایداری در توسعه و طراحی محیط های مصنوعی در مقیاس خرد و کلان مورد توجه قرار گرفت .این مفهوم که بر اساس سه اصل صرفه جویی در منابع محیطی، طراحی بر اساس چرخه زیستی و ارزش های انسانی واقع شده است، تحولات مهمی را در عرصه تولید و مصرف پدید آورد و حوزه معماری و شهرسازی را به سمت بهره گیری از نیروهای محیطی و هماهنگی با اکولوژی هدایت کر د .
آن چه که حائز اهمیت است، آن است که معماری سنتی ایران بدون بکارگیری تکنولوژی های پیشرفته و مدرن توانسته است شاخصه هایی را که امروزه در معماری پایدار مورد توجه قرار دارد، رعایت کرده و در نهایت معماری پایدار را به وجود می آورد. این مقاله اصول پایداری به کار گرفته شده در معماری سنتی مناطق کوهستانی را در بخش ساختمان همراه با راهکارهای مورد استفاده در گذشته و آینده معرفی کرده و چگونگی به کار گیری آن ها را در معماری کوهستانی بررسی می نماید.
-2 اصول معماری پایدار از دیدگاه معماران معاصر
کلیه مقالات کامل توسط داوران کنگره مورد ارزیابی قرار میگیرند. به این منظور لازم است فایل مقاله، که مطابق با در یک نگاه کلی اصول معماری پایدار شامل طراحی بر اساس صرفه جویی در مصرف منابع، طراحی بر اساس حفظ چرخه
حیات زیست و طراحی بر اساس آسایش انسانی می باشد . [1] برای رسیدن به این اصول، راهبردهایی مطرح شده است که در مکیر توسعه پایدار و فراهم کردن معماری منطبق با آن از منظر حرفه مندان این حوزه ارائه شده است، که اهم آن به شرح زیر قابل توجه است . [2]
-1 طراحی مطابق با اقلیم
-2 ایجاد خرد اقلیم مطلوب
-3گرمایش و سرمایش و روشنایی ایستا
-4 استفاده از انرژی های تجدید پذیر
-5 استفاده ازخلاقیت معماری -6 مصالح ، سازه و تکنیک های سا خت
-7حفاظت و بهبود بخشیدن ارزش های طبیعی
-8 معماری بعنوان ارگانیز م زنده
-9 کارامدی فضا
-11 طراحی بر اساس آسایش انسان چنانچه در مضمونی دیگر توسعه پایدار چنین گفته شده: " توسعه پایدار با ایجاد تعادل بین فن آوری و حفظ و بهبود سلامت،
اقتصاد و شرایط اجتماعی، هم به نیازهای اولیه در جهان در حال توسعه و هم ارتقاء کیفیت زندگی در مجامع صنعتی، برای اینکه زیستگاه انسان در مقیاس شهر و یا کوچکتر برای بازه های طولانی پایدار بماند، تاثیرات مخرب آن بر محیط باید کم و محدود شود و زندگی و وضعیت و شرایط کاری و شغلی آن باید خوشایند باشد، می پردازد" . [3]
-3 پایداری در معماری سنتی ایران
معماری ایران از دیر باز دارای چند اصل بوده است .این اصول عبارتند از-1 مردم واری بمعنای رعایت تناسب میان اندام های
2
ساختمانی با اندام های انسان و توجه به نیازهای او در کار سا ختمان سازی است.-2 پرهیز از بیهودگی.-3 نیارش که به ایستایی و فن سا ختمان سازی و مصالح شناسی گفته می شده است. -4 خودبسندگی بمنظور اینکه ساختمایه باید بوم آورد باشد، و -5 درونگرایی که از باورهای مردم ایران ارزش ندادن به زندگی شخصی و حرمت آن و نیز عزت نفس ایرانیان بوده است.[4] و [8] از آنجایی که معماری سنتی مناطق کوهستانی ایران دارای شا خص های بسیاری از جنبه پایداری می باشد لازمست که از جنبه مکانیابی، فشردگی بافت و پلان و فرم بنا و نحوه قرارگیری آن، نحوه استقرار کوچه ها و خیابان ها، بهره گیری از ایوان، ابعاد بازشوها و مواد و مصالح ساختمانی مورد بررسی قرار داد، که در این مقاله به آن ها پرداخته می شود.
-1-3 مکان یابی
معمولاً دری نا نوع اقلیم ، مجتمع های زی ستی در وسط دامنه بلندی ها و رو به جنوب و در داخل زمین یا روی آن به منظور بالا بردن ظرفیت حرارتی دیواره های بدنه شمالی و افزایش حجم داخلی نسبت به سطح بیرونی ، استقرار می یابند . در واقع در صورت استقرار روستا در پائین درهاولاً خطر یسل خیزی و نابودی روستا وجود خواهد داشت . ثاناًینفوذ هوای سرد سنگین به دره ها باعث افزایششدت سرما به هنگام شب خواهد شد . ثالثاً جبهه شمالی کوه همواره در سایه قرار گرفته و سرد می باشد در حالیکه روستاها و شهر ها باید جهت حداکثر استفاده از تابش خورشید ، رو به دره و در آفتاب بنا گردند . رابعاً به علت فزونی ناهمواری های زمین و شدت باد در بالای کوه و دسترسی به منابع آبی و رود خانه ها که در قسمت پائین ارتفاعات جاری هستند ، استقرار بافت روستایی و شهری بر بالای کوه صحیح نمیباشد. [5]
شکل :1 روستای پالنگان؛ نحوه استقرار بافت روستا
-2-3 فشردگی و جهت گیری بافت و پلان و بام ساختمان
معمولاً در در مناطق کوهستانی و به خصوص در دو روستای مذکور استفاده ازشیب زمین و استفاده از نور و انرژی ای طبیعی یکی ازمهمترین اصول سا خت و سازمان فضایی آن هاست. به طورمثال این جهت گیری مناسب، در مناطق کوهستانی با جهت گیری ساختمان ها به سمت جنوب بیشترین استفاده از نور جنوب برای فصل سرما را دارد و همانطور که در شکل 1 مشاهده می کنید سمت شمال به وسیله سایر ساختمان ها و شیب کوه پوشش داده شده است و هیچ بادی در فصل سرما سمت شمال ساختمان را تهدید نمی کند. در صورتی که ساختمان کشیده باشد، بهترین طرز کشیدگی و قرارگیری ساختمان در مقابل آفتاب در جهت شرقی – غربی می باشد. [6] بام ها در اقلیم سرد مسطح می باشد، انتخاب بام های مسطح در اقلیم سرد مشکلی ایجاد نمی نماید چرا که با نگهداری برف بر روی بام از آن به عنوان عایق حرارتی در مقابل سرمای زیاد هوای خارج که چندین درجه کمتر از درجه حرارت برف است استفاده می شود. در حوزه اقلیمی سرد و کوهستانی ، بناها دارای پلان
