بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله کوششی است هدفمند برای معرفی یکی از جریان های مهم معماری معاصرکه طراحی انسان برای دستیابی به توسعه پایدار نامیده می شود که عبارتست از طراحی اصولی ساختمان ها با توجه به شرایط اقلیمی آن منطقه و هماهنگی با طبیعت و استفاده از انرژی های موجود در اطراف بنا که باعث کاهش همه جانبه مصرف انرژی می شود. هدف از این مطالعه بررسی طراحی اقلیمی مناطق کوهستانی در چارچوب آسایش جغرافیایی و معماری بومی مناطق کوهستانی که به عنوان بستر اصلی مطالعه به آن پرداخته شده است. تجربیات معماری بومی در پهنه جهان و معماری ایران زمین نیز، خود گواه تاکیدی بر اندیشهی فرم زایی ملاحظات اقلیمی در معماری است تا عاملی بر محدودیت آن یا اسارت معمار. میزان متفاوت و ترکیب گوناگون عوامل اقلیمی که خود ناشی از تفاوت موقعیت جغرافیای مناطق مختلف است، حوزه های اقلیمی متفاوتی در جان پدید آورده که هریک ویژگی های خاصی دارد. محیط زیست، شهرها و حتی بناهای مربوط به این حوزههای اقلیمی، ویژگی-های خاصی متناسب با شرایط اقلیمی خود به دست آوردند.
در کشور ما مناطق اقلیمی متفاوت و شرایط آب و هوایی در فصول سال مختلف می باشد که در این مقاله از اقلیم سرد وکوهستانی بحث می شود و هم چنین سعی گردید تا ویژگی های معماری بومی ایران و اقلیم در مناطق سرد و کوهستانی بررسی شود تا بدین طریق به ارتباط معماری گذشتگان در جهت استفاده بهینه از انرژی و پایداری محیط اشاره شود. با جمع آوری مطالب به شیوه کتابخانه ای و میدانی ویژگی های معماری سنتی ایران در اقلیم کوهستانی بررسی میگردد تا ضمن اشاره به پایداری محیطی و استفاده بهینه از انرژی در معماری گذشته، پیشنهاداتی جهت طراحی معماری هماهنگ با اقلیم، بهینه سازی مصرف سوخت در ساختمان های فسیلی ارائه شود. نتیجه کلی تحقیق ما شامل جهت استقرار ساختمان با توجه به جهت باد و تابش، شکل ساختمان، استفاده از مصالح ساختمانی با ظرفیت حرارتی بالا، ایجاد بازشوهای مناسب ساختمان جهت حفظ انرژی در فصول مختلف سال و نصب سایبان است که تمامی موارد فوق از عوامل مهم طراحی اقلیمی به جهت رسیدن به توسعه پایدار میباشد.
واژه های کلیدی: طراحی اقلیمی ، توسعه پایدار ، طراحی پایدار، مناطق کوهستانی
مقدمه
نظریه توسعه پایدار و درپی آن معماری پایدار از بحث برانگیزترین موضوعات معماری معاصر است. درواقع معماری پایدار امری فراگیر بوده و مانند گرایش های قبل به سبک معماری منجر نمی شود و با وجودی که دغدغه اصلی آن مربوط به مسأله محیط زیست است، از تمامی گرایش های پیش که به مسأله تقلیل استفاده از مصالح و انرژی توجه کرده اند بهره می گیرد. معماری واقلیم،. اقلیم عامل مهم وموثر برتمام اشیا و پدیدههای زندگی محیط طبیعی است و متخصصان ساختمان سازی روزبه روز بیشتر از این موضوع آگاهی پیدا میکنندو چنانچه در برنامه ریزی زمین دقت لازم اعمال گردد، حتی در اقلیمهای بسیارنامساعد میتوان از طریق سازه وشکل ساختمان ومحیط خارجی نزدیک ساختمان مصرف انرژی را پایین نگه داشت. برنامه ریز باید از رابطه بین مصرف انرژی و اقلیم محلی- به خصوص اگر بخواهد هزینه را برای مصرف کننده به حداقل برساند آگاهی داشته باشد. ساختمانهای مسکونی به دلیل سادگی عملکرد و مقیاس کوچکشان تأثیرپذیرترین ساختمانها در برابر شرایط اقلیمی هستندو به علاوه در تمام طول سال ودر کلیه ساعات روز مورد استفاده قرار می گیرند واغلب شکل هایی که امروزه برای ساختمان ها استفاده می شود، از نظرایجاد شرایط درون ساختمانها کارایی لازم را ندارند.
ویژگی های محیطی و جغرافیایی
آب و هوا و اقلیم:
از نظر تقسیمات اقلیمی ، اقلیم ایران به چهار گروه تقسیم میشود: الف - اقلیم معتدل و مرطوب - سواحل دریای خزر - اقلیم سرد - کوهستانهای غربی - ، اقلیم گرم و خشک - فلات مرکزی - و اقلیم گرم - سواحل جنوبی ایران - تقسیم شده است. کوه های ایران بخشی از سلسله کوه های آلپBهیمالیا می باشد.این سلسله کوه ها از کوهستان های جنوب فرانسه آغاز و پس از عبور از رشته کوه های آلپ ، از طریق شبکه شبه جزیره بالکان وارد ترکیه می شود.سپس این کمربند کوهستانی به دو شاخه شمالی جنوبی تقسیم بندی می شود.شاخه شمالی از طریق رشته کوه های قفقاز کوچک - آذربایجان - وارد ایران شده و به طورت رشته کوه البرز به سمت جنوب و سپس به سمت شرق ادامه می یابد.شاخه جنوبی آلپ-هیمالیا از طریق ترکیه وارد ایران شده و کوه های زاگرس را تشکیل می دهد. کوه های ایران از 8 قسمت تشکیل شده رشته کوه های البرز- رشته کوه های زاگرس – کوههای ممتد مرکزی – کوه ه ای خراسان – کوههای کرمان – کوه های نوار مرزی آذربایجان غربی - کوه های کردستان و لرستان – قلل منفرد
ویژگی اقلیمی:
کلیات آب و هوایی این مناطق
· سرمای شدید در زمستان و هوای معتدل در تابستان
· اختلاف بسیار زیاد درجه حرارت هوا بین دمای شب وروز
· بارش برف سنگین
· رطوبت کم هوا
میانگین دمای هوا در گرم ترین ماه سال در این اقلیم بیش از 10 درجه سانتی گراد و متوسط دمای هوا در سردترین ماه سال کمتر از -3 درجه سانتی گراد می باشد . زمستان ها طولانی ، سرد و سخت بوده و تا چند ماه از سال ، زمین پوشیده از یخ ، و بهار کوتاه مدت است و زمستان و تابستان را از هم جدا می کند. سرما از اوایل آذر ماه شروع می شود و کم و بیش تا اواخر فروردین ادامه می یابد .در این نواحی ، میزان بارندگی در تابستان کم و در زمستان زیاد است و بیشتر به صورت ریزش برف می باشد . برف های پیاپی بیشتر قله ها را می پوشاند . در ارتفاعات بالای 3000 متر همواره برف وجود دارد و این کوهستان ها سرچشمه رودخانه ها و قنات ها در کشور محسوب می شوند.بارش برف در نواحی شمال و شمال غربی منطقه بیش از نواحی جنوب غربی آن است . علی رغم بارندگی فراوان ، رطوبت در این اقلیم کم می باشد . همچنین سلسله جبال غربی همانند سدی مانع از نفوذ هوای مرطوب مدیترانه به داخل فلات ایران می شوند و رطوبت هوا را تنها در دامنه های خود نگاه می دارند برخلاف نواحی شمال ایران و سواحل دریای خزر که غلظت هوا به دلیل پستی زمین و بارش زیاد است در اقلیم سرد ، این غلظت کمتر بوده و همین امر میزان استفاده از تهویه طبیعی هوا را کاهش می دهد.
طراحی اقلیمی
طراحی اقلیمی روشی است برای کاهش همه جانبه مصرف انرژی یک ساختمان و اولین خط دفائی در مقابل عوامل اقلیمی خارج بناست در تمام آب و هواها ساختمانهایی که طبق اصول طراحی اقلیمی ساخته شدهاند ضرورت گرمایش و سرمایش مکانیکی را بهکمترین حد کاهش میدهند و در مقابل از انرژی طبیعی استفاده می نمایند. اقلیم به عنوان یک پدیده طبیعی همواره مورد توجه شهرسازان و معماران بوده است هدف از اقلیم شناسی عبارت است از: کشف و تعین رفتار طبیعی اتمسفر و بهره برداری از آن جهت منافع انسان ، تقریبا تمام فعالیت های بشری برای تداوم چرخه زندگی به طور کامل مستقیم یا غیر مستقیم تحت تأثیر هوا و اقلیم می باشد.در تمام طول تاریخ معماری و ساختمان سازی ، طراحان همواره در صدد پاسخ گویی به شرایط آب و هوایی بوده اند، حتی معماران به اصطلاح" سنتی" طراحی اقلیمی دارای بیان دقیق و استادانه ای بوده است.
ویژگیهای معماری و شهرسازی
در این مناطق عامل تعیین کننده در شکل گیری بافت شهری و روستایی، سرمای زیاد می باشد. از جمله خصوصیات کلی:
- فضاهای شهری و روستایی کوچک و محصور - بافت شهری و روستایی متراکم و ابنیه متصل به هم
- جهت آفتاب و عوارض زمین عامل تعیین کننده در نحوه استقرار، گسترش و سیمای کلی شهری و روستایی - کوچه ها و معابر اصلی به موازات خط تراز زمین و اغلب با عرض کم
- شهرک ها و روستاها در کوهستان ها اغلب در کوهپایه و در سمت جنوبی آن بنا می شود زیرا در پایین خطر سیل وجود دارد
- در شب هنگام هوای سرد که سنگین تر است به پایین نفوذ می کند سمت شمالی کوه که همیشه در سایه و سرد است، مکان خوبی برای زنرگی نیست ویژگی های بومی و فرم بنای مناطق سرد
استفاده از پلان های متراکم و فشرده. - به حداقل رساندن سطح خارجی در برابر حجم مورد پوشش ساختمانهای دارای حیاط مرکزی و درون گرا. استفاده از مصالحی با ظرفیت و عایق حرارتی خوب ارتفاع اتاق ها کم - انتخاب بام های مسطح جهت نگه داری برف بر روی بام ها به صورت عایق حرارتی به حداقل رساندن میزان تعویض هوای داخلی و تهویه طبیعی و در نتیجه جلوگیری از ایجاد سوز در داخل و خروج حرارت داخلی به خارج از ساختمان بازشوهای کوچک -دیوارهای نسبتاً قطور - ایوان ها و حیاط های کوجک احجامی نظیر مکعب و مکعب مستطیل که نسبت سطح بیرونی آن ها به حجم داخل بنا کم است، جهت این مناطق مناسب است به دلیل سرمای شدید این مناطق در فصل زمستان، فرم های باز یا فرم هایی که ضلع شمالی- جنوبی آن بلندتر از ضلع های شرقی – غربی آن هاست مناسب نیست و بهتر است فرم ساختمان فشرده و پلان مربع باشد. در اکثر
