بخشی از مقاله
عنوان مقاله: منابع استرس در داوران حرفه ای فوتبال ایران
چکیده :
حرفه داوری در تمام رشته های ورزشی همیشه با استرس و اضطراب همراه بوده است. بنابراین، تشخیص منابع استرس داوران ورزشی ضروری به نظر می رسد. هدف از مطالعه حاضر عبارت است از تعیین منابع استرس در داوران حرفه ای فوتبال ایران. نمونه آماری این تحقیق را 86 داور حرفه ای فوتبال ایران تشکیل می دهند که در سال 1386، در لیگ برتر و دسته یک فوتبال داوری می کردند. برای جمع آوری داده ها از فرم مشخصات فردی (سن، سابقه داوری، و میزان تحصیلات) و از پرسش نامه زمینه یابی منابع استرس، تجدیدنظر شده برای داوران فوتبال ایران، استفاده شد. داوران شرکت کننده در کلاس توجیهی کمیته داوران فوتبال پرسش نامه را تکمیل کردند. روش آماری تحلیل عامل اکتشافی با محاسبه %65.37 واریانس نشان داد چهار عامل مرتبط با عملکرد فنی، تعارضات بین فردی، ارزیابی، و فشار زمان از منابع مهم استرس داوران است. در کل، میزان استرس داوران حرفه ای فوتبال ایران در سطح متوسط به پایین بود. بین هیچ کدام از متغیرهای سن، سابقه داوری، و سطح تحصیلات داوران با استرس کلی آنان ارتباط معناداری مشاهده نشد.
واژگان کلیدی:
استرس،منابع استرس،داور حرفه‌ای،داور فوتبال
مقدمه
افراد در جوامع مختلف و در موقعیت‌های متفاوت اجتماعی،اقتصادی،فرهنگی،و روانـی در مـعرض عوامل استرس‌زا قرار می‌گیرند،هرچند ممکن است این عوامل از فردی به فرد دیگر و از موقعیتی به موقعیت دیگر متفاوت باشد.به‌طور کلی،هر عاملی که تعادل و امنیت روانی فرد را تحت تأثیر قرار دهـد و مـستلزم تغییراتی در ارگانیسم باشد،عامل استرس‌زا محسوب می‌شود.پاسخ‌های افراد به این موقعیت‌ها نیز،برمبنای ویژگیهای شخصی و تجارب و موقعیت فرد،متفاوت است. عواملی مانند عدم احساس امنیت،مخاطرات شغلی و حرفه‌ای،تغییرات شدید اجتماعی،فرهنگی،و جز آن عوامل اسـترس‌زا مـحسوب می‌شوند.
لازاروسـ(1996)معتقد است استرس از تعامل بین نـیازهای مـوقعیتی،ارزیابی،و پاسـخ‌های فرد به این نیازها ناشی می‌شود(7)لیونتال(1993)بر نیازهای مختلف،ارزیابی،و شدت منابع استرس منتخب بر افراد تأکید دارد(8)جونر و هاردی(1989)نیز پیشنهاد می‌کنند هرفرد بـاید بـه مـاهیت منابع استرس،نیازهای شناختی آن،و ویژگیهای شخصی توجه داشـته باشد(5)سـلیه(1974)در تعریف استرس می‌گوید، استرس پاسخی غیر اختصاصی است که بدن در مقابل درخواست‌هایی که با آن مواجه می‌شود،از خود نشان می‌دهد.
حـرفهء داوری در تـمام رشـته‌های ورزشی همیشه با اضطراب و استرس همراه بوده است.اغلب به نـظر می‌رسد طرفداران داوری خیلی کم باشند.تقریبا، همیشه تعبیر و تفسیر مربیان و بازیکنان از عملکرد داوری منفی بوده است.بازیکنان و مربیان برنده به نـدرت بـه کـیفیت مطلوب داوری اشاره می‌کنند،اما بازیکنان و مربیانی که بازی را باخته‌اند حد اقل بـخشی از بـاخث خود را به ضعف داوری نسبت میدهند.بنابراین،در دنیای ورزش،داور اگر عملکرد خوبی نداشته باشد،تمامی انتقادات به سوی او خـواهد بـود.درحالی‌که حـتی اگر بهترین عملکرد خود را نیز در بازی نشان دهد،باز هم به او توجهی نمی‌شود.
داوران در رشـته‌های ورزشـی سـه نقش متفاوت دارند:
1.به عنوان میانجی،درگیر بحث و گفتگوها می‌شوند و در صدد حل تنش به وجود آمـده بـین دو فـرد یا دو گروه بر می‌ایند که اغلب تمایلات ناسازگارانه‌ای باهم دارند.
2.به عنوان قاضی،که به کـارگیری قـوانین و اتخاذ تصمیماتی را به دنبال دارد.
3.به عنوان مدیر،مسئولیت را به عهده می‌گیرد و تمامی عوامل درگـیر در بـازی را مـدیریت می‌کند.
دو طرف بازی در مسابقات ورزشی، موقعیت‌های مسابقه را به‌طور متفاوت درک می‌کنند و اغلب این تفاوت‌ها در ورزش به تـعارض‌هایی مـی‌انجامد.وظیفهء داوران حل این تعارض‌هاست(14)تهدید به حمله و نزاع از طرف بازیکنان،مربیان، و تماشاگران به طرف داوران اغلب وجـود دارد. در ورزشـ‌های تـماسی،امکان خشونت بدنی با داور طبیعی است.توانایی تصمیم‌گیری سریع با یک نگاه در موقعیت‌های آنی،برای داوران حرفه‌ای الزامی اسـت.داوران ایـن تصمیم‌گیری‌ها را در مسابقات،مخصوصا فوتبال،در شرایطی اتخاذ می‌کنند که بایستی عوامل مزاحم و حواس‌پرتی‌های کـلامی و بـصری هـزاران تماشاچی را نادیده گیرند.همچنین،مشاجرات و اعتراضات دوربین‌های تلویزیونی را نیز باید به این مشکلات اضافه کرد.تجهیزات امروزی نـمایش مـجدد تـوالی‌هایی از عمل را با سرعتی خیلی آرام‌تر از اجرای واقعی میسر می‌سازند.در نتیجه،همه قادرند هـر تـصمیم مبهم داوری را چندین بار در مکانی خیلی راحت،همچون خانه ببینند و در بازی‌های بعد به تصمیمات اشتباه داوری انتقاد و اعـتراض کنند.
در سـال‌های اخیر،مطالعات زیادی در مورد منابع استرس در رشته‌های مختلف ورزشی انجام شده است.تیلور و دانـیل(1987)پنج مـنبع استرس را ،بنابر پاسخ‌های داوران فوتبال انتاریو به پرسـش‌نامهء زمـینه‌یابی مـنابع استرس (SOSS) 1،منابع مهم استرس مشخص کردند.این مـنابع شـامل ترس از شکست، ترس از صدمهء بدنی،تعارضات بین فردی،فشار زمانی،و تعارضات با همکاران می‌شود(13)
همچنین،گولد مـیث و ویـلیامز(1992)،با تجدیدنظر در SOSS ،برای داوران والیبال و فـوتبال پنـج منبع اسـترس را مـشخص کـردند.محققان در این (1) Sourees of officials stress surveyتحقیق به جای عامل تـعارضات بـین فردی از بدرفتاری‌های کلامی استفاده کرده بودند(4)
رینی(1995)،با به کارگیری SOSS تعدیل یافته برای داوران بـیسبال و سـافتبال،چهار منبع ترس از شکست،ترس از آسیب بدنی،تعارضات بـین فردی،و فشار زمانی را مـشخص کرد(10)
اسـتیوارت(1998)، SOSS را برای داوران والیبال دانشگاهی به کـار بـرد.او نیز نتایج مشابه با نتایج رینی به دست آورد(12)
تزورباتزویس(2005)ارزیابی عملکرد را نیز در کنار سـایر عـوامل،به عنوان منبع استرس در داوران هندبال بـررسی کـرد.در ایـن تحقیق به تـرتیب،عوامل مـرتبط با ارزیابی،ترس از آسیب بـدنی،تعارضات بـین فردی،و ترس از شکست منابع استرس ذکر شدند(15)
از آنجا که تفاوت‌های فرهنگی بین داوران ورزشی به خـوبی مـعلوم شده(2،6)و راهبردهای مقابله‌ای و عملی متفاوتی بـرای انـواع مختلف اسـترس‌زاها پیـشنهاد شـده(8)،به نظر می‌رسد داوری نیازهای روانـ‌شناختی زیادی را می‌طلبد.لذا،هر گونه تلاش برای درک کلی علل و منابع استرس درگیر در این شغل مفید و قابل اسـتفاده خـواهد بود.
در ایران،تحقیقات انجام شده در حیطهء استرس داوران ورزشـی بـسیار انـدک اسـت.با آشـکار ساختن شایع‌ترین مـنابع اسـترس در داوران زبدهء کشور، روان‌شناسان داوری و حتی خود داوران بهتر می‌توانند در جهت کنترل و مقابله با عوامل استرس‌زا عمل کنند.هدف از مـطالعهء حـاضر،تعیین مـنابع استرس در داوران حرفه‌ای فوتبال ایران است. همچنین،ارتباط بـرخی مـتغیرها هـمچون سـن،سابقهء داوریـ،و مـیزان تحصیلات آنان با استرس کلی بررسی می‌شوند.
روش‌شناسی
این تحقیق از نوع توصیفی-پیمایشی بود و با استفاده از روش‌های همبستگی،سعی شد منابع استرس در داوران حرفه‌ای مشخص شود.
جامعه و نمونهء آماری
جامعهء آماری این تحقیق را تمامی داورانـ فوتبال حرفه‌ای ایران تشکیل میدهند که در سال 1386، در لیگ برتر و دسته یک فوتبال داوری می‌کردند. از این جامعه تعداد 86 داوری که در کلاس توجیهی داوری کمیتهء داوران فوتبال در 16 مرداد 1386 شرکت کرده بودند،نمونهء آمایر این تحقیق را تشکیل دادنـد و بـه صورت آگاهانه در این تحقیق شرکت کردند.
ابزار اندازه‌گیری
از برگهء مشخصات فردی برای تعیین برخی ویژگیهای فردی،همچون سن،سابقهء داوری در لیگ برتر و دسته یک،میزان تحصیلات استفاده شد.پرسش‌نامهء زمینه‌یابی منابع استرس،تجدیدنظر شده برای داوران حرفه‌ای فوتبال ایـران،به مـنظور آشکار ساختن منابع مهم استرس به کار رفت.
تیلور و دانیل(1987)مطالعه‌ای را هدایت کردند که در آن با استفاده از مصاحبه‌های فردی با داوران،مرور متون مرتبط،و برگزاری میزگردهایی بـا داوران و مـتخصصان داوری، پرسش‌نامهء زمینه‌یابی استرس داوران (SOSS) را تـهیه کـردند که شامل 31 سؤال بود.بعد از این مطالعه همین محققان در مطالعه‌ای آزمایشی، پرسش‌نامهء زمینه‌یابی استرس داوران را بر روی 215 داور فوتبال بررسی کردند که به پالایش و تصحیح مقیاس‌های پرسش‌نامه شـامل 29 سـؤال انجامید.
در تحقیق حاضر،با استفاده از نـظرات پنـج داور برجستهء کشور،دو مسئول کمیتهء داوری،و اساتید برجستهء روان‌شناسی ورزش در پرسش‌نامهء زمینه‌یابی استرس،چندین تغییر،تعدیل،ترکیب،و یا افزایش چند مورد به پرسش‌نامهء اصلی انجام شد و در کل 20 سؤال از موقعیت‌های استرس‌زا در داوران حرفه‌ای فوتبال ایران بررسی گـردید.برای آزمـون سؤالات و فرضیات تحقیق از روش تحلیل عامل اکتشافی و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد.
روش اجرا
بعد از تهیهء پرسش‌نامه،مکاتبات لازم از دانشگاه ارومیه با کمیتهء ملی داوران فدراسیون فوتبال انجام شد و کمیته موافقت خود را جهت همکاری با مـحقق اعـلام کرد.در 16 مـرداد 1386،در محل کلاس‌های توجیهی،با همکاری مسئولان کمیتهء داوری از داوران خواسته شد تا در صورت تمایل در این تحقیق شرکت کنند.داوران در سـالن کنفرانس،ابتدا برگهء رضایت‌نامه را امضا،سپس برگهء مشخصات فردی را تکمیل کردند.سپس از آنان خـواسته شـد تـا بدون صرف وقت اضافی برای هر سؤال،پرسش‌نامهء زمینه‌یابی استرس داوران، تجدیدنظر شده برای داوران ایرانی،را پر کنند.در نهایت،برگه‌ها و پرسـش‌نامه از آنـان اخذ گردید و در مراحل بعد،داده‌های به دست آمده از تحقیق بررسی و تجزیه و تحلیل شد.لازم بـه یـادآوری اسـت که قبل از تکمیل پرسش‌نامه‌ها،محقق در مورد برگه‌ها و پرسش‌نامه،هدف از تکمیل آنها،و داشتن اطمینان از محرمانه بودن داده‌ها تـوضیحاتی به داوران داد.
یافته‌ها
محدودهء سنی داوران 28-43 سال با میانگین 90/35 و انحراف معیار 52/4 و محدودهء تجربهء داوری در لیگ بـرتر و دسته یک 1-16 سال بـا مـیانگین 96/6 سال و انحراف استاندارد 39/4 بود. میزان تحصیلات 3/23%دیپلم،9/27%فوق دیپلم، 5/39%لیسانس،و 3/9%فوق لیسانس یا دانشجوی این مقاطع به دست آمد.
از روش آماری تحلیل عامل اکتشافی برای تعیین عوامل مهم و اساسی منابع استرس در داوران استفاده شد.قبل از انـجام تحلیل عاملی،به منظور اطمینان از کافی بودن نمونه از معیار کایرز،میجر، الکین (KMO) 1و برای تعیین همبستگی بین متغیرها از آزمون بارتلت استفاده کردیم.در تحقیق حاضر، KMO 703/0 به دست آمد و آزمون بارتلت2برای داده‌ها برابر با 69/515 و در سطح مـعناداری 000/0 بود.
بـرای بررسی اعتبار عاملی پرسش‌نامه، روش تحلیل عناصر اصلی با چرخش واریماکس در داده اولیه اجرا شد.استخراج عامل اکتشافی با استفاده از 1- eigen values ،و 40/0- acceptable factor louading ملاک قرار گرفت که چهار عامل با محاسبه 37/65% واریانس را نتیجه داد.با استفاده از تـحقیقات قـبلی با پرسش‌نامهء زمینه‌یابی منابع استرس (SOSS) ،عوامل مرتبط با عملکرد،تعارضات بین فردی،ارزیابی،و فشار زمانی در فاکتورهای استخراج شده نامگذاری شدند(جدول 1)
جدول 1.میانگین،انحراف استاندارد، eigen value ،و درصد واریانس عامل‌ها
مـاتریس عـامل‌های چرخش یافتهء عاملی،19 مورد را بارگیری کرد و مورد برخورد شخصی با مربیان و بازیکنان به دلیل بارگیری کم حذف شد (جدول 2)
