بخشی از مقاله
مکانیابی احداث پیاده راه با استفاده از روشهای سنجش از دور
چکیده
احداث پیاده راه و روگذرها، یکی از راهکارهای عمده جهت کاهش برخورد وسایل نقلیه و عابرین پیاده در محدوده های شهری بوده است. هدف احداث این گذرها، در سالهای بعد به بازگرداندن حیات اقتصادی دوباره به منطقه تجاری مرکز شهرها بود و عملاً سبب احیای اقتصادی در مراکز خرید و تسهیل خدمات خرده فروشی گردید. اما این گرایش بتدریج اهداف اجتماعی وسیعتری پیدا کرد، بطوریکه برخی از ان به عنوان پیاده گرایی یا انقلاب پیاده یاد کرده اند. در این پژوهشی سعی بر ان شده است از روشی کاربردی با استفاده از نرم افزار جی ای اس همراه با ایدههایی نوین و ابتکاری برای شناسایی و انتخاب بهترین مسیر در شبکه شهری جهت احداث پیاده راهها استفاده شود. در روش تحلیلی موجود از ارتباط معنی دار و مناسبی میان سطح سرویس مسیر انتخابی و مسیرهای مجاور آن در محدوده طراحی استفاده شده است. طرح مورد نظر بر روی فضای نمونه ای مورد بررسی قرار گرفت.
واژههای کلیدی: شبکه مطلوب، پیاده راه، مراکز خرید، تعادل شبکه ،Arc GiS
۱- مقدمه
سیستم حمل و نقل پیاده در مقایسه با سایر سیستم های حمل و نقل شهری دارای خصوصیات و مزایای منحصر بفردی است که از جمله آنها می توان به انعطاف پذیری ، ارزانی، مصرف پائین انرژی ، هماهنگی با ملاحظات زیست محیطی و ... اشاره نمود. علاوه بر این پیاده روی نقش مکمل را در ارائه خدمات به سایر سیستم های جابجایی و بخصوص حمل و نقل عمومی، ایفا می کند. عدم ایجاد مسیرهای خاصی تردد دوچرخه در شهرها و عدم انطباق مسیرهای احداث شده با نیازهای عایران پیاده، از جمله مسائل موجود در این حیطه است. چه بسا مسیرهای خاص حرکت پیاده و دوچرخه ای که بدون برنامه ریزی علمی و با صرف هزینه بسیار از بازدهی و استقبال پایینی برخوردار است و در مقابل مسیرهایی که باید به آنها توجه خاص مبذول شود فاقد امکانات اولیه به لحاظ اصول طراحی مسیر میباشد.
۲- تعریف مساله و هدف: بر خلاف سایر سیستم های ترابری که تقاضای سفر آنها وابسته به سایر فعالیتها است در این سیستمسفر، حرکت پیاده می تواند هم وسیله باشد هم هدف. به عبارت دیگر پیاده روی ممکن است صرفا بخاطر خود پیاده روی و به عنوانورزشو تفریح انجام شود و یا آنکه به عنوان وسیله رسیدن به مقصد مورد استفاده باشد[۲]. هرچه کیفیت چنین فضایی مطلوبتر باشد استفاده از آن بیشتر شده و فعالیتهای زندگی در آن گسترده تر خواهد بود. سیستم دسترسی پیاده از نظر عملکردی در حد فاصل سیستم های حمل ونقل سریع و کاربری های شهری قرار می گیرد. سهم قابل توجهی از سفرهای شهری بویژه در مسافتهای کوتاه از طریق آن انجام میشود. بنابراین بهبود کیفیت این سیستم ارتقای کارایی سیستم حمل و نقل را درپی خواهد داشت. مسیرهای پیاده مطلوبترین عرصه برای درک سیمای شهرو بهترین مکان برای برقراری رابطه بین شهر و شهروند است. فضای پیاده دید جدیدی نسبت به شهر ارائه داده و با ایجاد رابطه عاطفی بین مردم و شهرشان ، آن را به صورت مکانی برای زندگی انسانها در می آورد[۳] از این رو مسیرهای خاص حرکت پیاده و دوچرخه، بدون برنامه ریزی علمی و با صرف هزینه بسیار از بازدهی و استقبال پایینی برخوردار است و در مقابل مسیرهایی که باید به آنها توجه خاص مبذول شود فاقد امکانات اولیه به لحاظ اصول طراحی مسیر است. نویسندگان این تحقیق بنا دارند، تا از طریق بررسی گراف شهری و مقایسه زیرگرافهای آن، با بررسی شاخصهایی نظیر، مدت زمان تردد و میزان مسافت طی شده میان مبدا و مقصدهای مختلف و مطالعه سطح سرویس خیابانهای مجاور از
مسیر مورد نظر در زیر گرافهای شهری موجود، مطلوبترین مسیر به منظور تردد عابر پیاده و دوچرخه را در محیط کالبدی شهر شناسایی نمایند.
۳- مروری بر تاریخچه پیاده راه: ساخت فضای معین برای حرکت پیاده مرتبط با قرن اخیر نبوده بلکه نخستین فضاهای شهری عمدتاً دارای مسیر پیادهرو بوده است، بطوریکه در گذشته حرکت سواره در آگوراهای یونانی و فرومهای رومی محدود وممنوع بوده و در هر دو این فضاها، حرکت پیاده در اولویت قرار داشت [۴]. همچنین با ازدحام و سنگین شدن بار تردد سواره در شهر روم ژیلوس سزار حرکت ارابههای سنگین در مرکز شهر را در ساعات روشن روز ممنوع کرده بود تا تردد پیاده به سهولت و با ایمنی صورت گیرد ۸. از اواخر قرن نوزدهم با شکوفایی و حضور عصر صنعت، مشکلات شهرسازی به اوج خود رسید و ضرورت حفظ و اعتلای کیفیت فضاهای شهری و حل مشکلات نظام حرکت، بیش از پیش احساس شد. در دوران معاصر نیز اولمستدشهر ساز و معمار آمریکایی متفکر جداسازی سواره و پیاده را در طراحی پارک مرکزی نیویورک در سال ۱۸۵۸ بکار برد و در این طرح پلهای سنگی کوچکی جهت عبور عابران بر مسیرهای داخلی پارک به منظور حرکت وسایل نقلیه احداث کرد تا مسیرهای پیاده بطور کامل از مسیرهای سواره جدا شود. احداث این پل از اولین اقدامات جداسازی مسیرهای سواره و پیاده در عصر حاضر است. در سال ۱۸۹۳ کامیلیوسیسته معمار اتریشی ، در کتاب خود بنام " برنامه ریزی شهری بر طبق اصلی هنری " ضرورت توجه به حرکت پیاده در شهرها را مورد تاکید قرار داد۸ در خلال سالهای ۱۹۲۳ و ۱۹۲۸ نظریه واحد همسایگی توسط دو شهرساز آمریکایی بنامهای کلارنس آرتور پری و کلارنس اشتاین در آمریکا منتشر گردید. این نظریه بر دو اصل اساسی تاکید دارد اول؛ تفکیک محله های مسکونی و حذف ترافیک عبوری از آنها و جدایی کامل مسیرهای سواره و پیاده با استفاده از پلهای روگذر در تقاطعها. این الگوها در طراحی شهرهای کشورهای سوئد و انگلیسی رواج یافت.ولی تا سال ۱۹۶۶، گذرها و مناطق ویژه پیاده فقط منحصر به چند شهر اروپایی می شد و تعداد بسیار اندکی در برخی از شهرهای آمریکا وجود داشت. بدین ترتیب در برنامهریزی بازسای مناطق تجاری شهرها، سهولت تردد پیاده مورد توجه خاص قرار گرفته و اولین گذرهای ویژه پیاده در شهرهای اسن و کاسل آلمان و رتردام هلند و کاونتری انگلستان احداث شدند. اولین گذرهای ویژه پیاده در ایالات متحده در سال ۱۹۵۹ در کالامازو و دومین گذر ویژه پیاده در سال ۱۹۶۰ در میامی بیچ بوجود آمد [۶]. در طول سه دهه اخیر، در نتیجه اوج گیری و حاد شدن مشکلات شهری مانند آلودگی محیط زیست دشواری رفت و آمد، انحطاط مراکز تاریخی شهرها، افت کیفیت فضاهای شهری، مشکلات خرید و دسترسی به خدمات افزایش فشارهای روانی، افول ارزشهای بصری، واکنش گستردهای علیه سلطه حرکت وسایل نقلیه موتوری و کاهش تحرکات پیاده در جهان بوجود آمد. این جنش را می توان جنبش پیاده گستری نامید تدریجاً به یک جنبش جهانی بدل شده و دستاوردهای فراوانی را در اروپا، آمریکا، استرالیا، کانادا و دیگر نقاط دنیا بدست آورده است. از آن جمله می توان به طرح وونرف هلند اشاره کرد اساس طراحی وونرف بر ایجاد خیابانهای پیاده و فضاهای جمعی قرارداد که همراه با منظر سازی و استقرار تجهیزات جدید خیابانی، عرصه زییایی برای بازی کودکان و آسایش سالمندان و گذراندن اوقات فراغت و توسعه مراودات اجتماعی و عاطفی پدید می آورد و به همین دلیل با استقبال عامه روبرو شده است. این برنامه در هلند، در سطح ملی مورد تصویب قانونی قرار گرفته است و تا پایان سال ۱۹۷۹ حدود ۸۰۰ وونرف در بیش از ۲۰۰ شهر هلند بوجود آمد[Y] در این زمینه الگوها و روشهای مختلفی در ایجاد خیابانهای پیاده، منطقه بی ترافیک، ایجاد مکانها و فضاهای جدید پیاده و آرام سازی محوطههای مسکونی تبدیل خیابانها و میدانها به مراکز هنری و تفریحی و غیره رایج شده است. این گرایش نوین علاوه بر اینکه مورد استقبال عامه مردم قرار گرفته، در بسیاری موارد حمایت قانونی نهاد های رسمی و دولتی را نیز جذب کرده است. تمایل برای جنبش پیاده گرایی به حدی بوده است که از سال ۱۹۸۰ میلادی کنفرانس تحت عنوان کنفرانس سالانه پیاده به منظور منظم تشکیل می شود [۴]. حال با بررسی مختصری از تاریخچه پیاده راه و باغراه ها و روند رو به رشد آن در کشورهای مختلف، میتوان به نقش پر اهمیت این مسیرها در هویت بخشیدن به فضای شهری پی برد. در ادامه به تشریح مدلی ساده و مناسب، جهت شناسایی مسیرها به منظور احداث پیاده راه در نقاط مختلف شهر خواهیم پرداخت. در مطالعه موردی موجود به منظور نشان دادن روند درست و صحت عملکرد طرح، متدلوژی برروی شیکه شهری با اطلاعات واقعی مدل گردید. به همین منظور در نوشته پیش رو از شیکه شهری واقعی s جدول اطلاعات بنے کار گرفته شده آن .3 کتاب پروژه های کاربردی GIS تالیف مهنسدلس سارا سنبشری استفاده شده است.
۴- مزایای احدات پیاده راه احداث پیاده راه به عنوان عنصر جدا نشدنی از فضای شهری نقش خود را در سالهای مختلف نشان داده است. در پاره ای از زمانها به واسطه توسعه صنعت و جذابیت استفاده از وسایل نقلیه، کارایی خود را از دست داده و در پایین ترین سطح خود قرار گرفته است. اما بدون توجه به مزایا، نقش ارزنده پیاده راهها در هویت بخشیدن و ساختن سیمای کالیدی فضاهای سنتی و قدیمی شهرها غیرقابل انکار است. در این بخش به مزایا و نقش پیاده راه های جدید، در سیمای شهری اشاره شده است. • بهبود مدیریت ترافیک: برنامه ریزی و توسعه تسهیلات پیاده روی اثرات چند جانبه ای بر کاهش مشکلات ترافیکی دارد که از آن جمله می توان به این موارد اشاره نمود: تحرک، رفت و آمد در مرکز تجاری شهر، تشویق به استفاده از وسایل حمل ونقل عمومی، بهبود دسترسی به مراکز عمده شهری، تجدید نظر در الگوی رفت و آمد. • بهبود سیمای کالبدی شهر: تشویق مردم به پیاده روی و ساماندهی پیاده راهها یکی از ابزارهای موثری است که می تواند به طرق مختلف به بهسازی و حفظ سیمای شهر کمک کند. برخی از این موارد عبارت است از : احیا بافتهای تاریخی ، حفظ ارزشهای معماری و فرهنگی، زیبا سازی منظر شهری، ساماندهی تجهیزات خیابانی، تجدید کف سازی معابر، بهبود روشنایی، بهبود دسترسی ها. • بهبود وضعیت زیست محیطی: در این زمینه می توان از محاسن پیاده روی به کاهش آلودگی هوا، صدا، افزایش ایمنی ، توسعه فضای سبز، گسترش فضاهای باز، کاهش تراکمو ازدحام در مراکز فعالیت و تجارت بویژه خرده فروشی، آرام سازی محله های مسکونی اشاره نمود. • بهبود وضع خرید و خدمات: یکی از مشکلات عمده زندگی در شهرهای بزرگ، دشواری دسترسی به مراکز خرده فروشی و تامین خدمات روزمره مورد نیاز شهروندان است. توسعه پیاده راهها، چنانچه تجربه نشان داد، یکی از عوامل موثر در رونق مراکز خرده فروشی سنتی و حتی جدید و دسترسی آسان به خدمات ضروری روزمره است. • بهبود زندگی اجتماعی و فرهنگی: گسترش پیاده روی یکی از عوامل بسیار موثر در بالا بردن کیفیت زندگی اجتماعی و غنا بخشیدن به فعالیتهای لذت بخش فرهنگی و روحی مورد نیاز است. در این زمینهمی توان به این موارد اشاره کرد: توسعه مراودات اجتماعی، آسایش سالمندان، سهولت بازی کودکان، گذران اوقات فراغت جوانان به صورت مناسب، امنیت جوانان به صورت مناسب، امنیترفت و آمد کودکان، تشویق فعالیتهای تفریحی، بهره گیری از جذابیتهای تاریخی و فرهنگی، تقویت عناصر هویت بخش شهری و حتی گسترش صنعت جهانگردی.
۵- روش پیشنهادی شناسایی مسیرهای مناسب جهت طراحی پیاده راه
در انتخاب بهترین مسیر جهت احداث پیاده راه، باید به مقتضیات طرح و موارد استفاده از پیاده راه توجه نمود. اینکه هدف از احداث پیاده راه چیست و کدام یک از نتایج حاصل از آن برای ما سود آوری بیشتری خواهد داشت، به عنوان مسائل عمده به حساب می آید. درواقع روال کار تغییر نمی کند، تنها در نحوه جمع آوری اطلاعات توصیفی و تصویری مورد نیاز تغییر ایجاد می شود. در تمامی موارد، انتخاب پیاده راه از میان مسیرهای موجود در گراف شبکه شهری و انتخاب زیر گراف مناسب از مراحل زیر پیروی میکند. مراحل چارچوب تحقیق موجود در شکل (۱) نشان داده شده است. حال با آگاهی و با اطلاع از اینکه هدف از احداث پیاده راه در مناطق مختلف شهری و در شهرهای مختلف متفاوت است، به منظور بررسی عملکرد چارچوب تحقیق موجود و نحوه عملکرد آن در شناسایی مناطق مستعد جهت احداث پیاده راه، مطالعه ای موردی برروی گراف شهری صورت گرفته است. نویسندگان مقاله سعی دارند با این روش و طرح چارچوب تحقیق خود، به آگاهی بیشتر خواننده نسبت به طرح، کمک کنند و خواننده را از سادگی مطالعه برروی احداث پیاده راه با استفاده از نقشه هایجی آی اس مطلع سازند.
شکل(۱): چارچوب تحقیق شناسایی مناطق مستعد به منظور احداث پیاده راه.
۶- مطالعه موردی جهت احداث پیاده راه در منطقه شهری: همانطور که اشاره گردید به منظور بررسی روند طرح پیشنهادی، چارچوب تحقیق برروی شبکه شهری و جدول اطلاعات جمع آوری شده آن، از کتاب پروژه های کاربردی جی آی اس مدل گردید. لذا ایجاد این چارچوب برای تحقیق حاضر و معرفی مراحل مختلف، جهت ساده سازی بیشتر در ادامه نشان داده شده است. ۱-۶- جمع آوری اطلاعات: در نرم افزار جی آی اس دو دسته اطلاعات جهت تحلیل پروژه پیش رو مورد نیاز است. اطلاعات تصویری که شامل، جانمایی دقیق کاربریهای مختلف شهری و گراف شهری است. این اطلاعات به صورت اطلاعات با اشکال هندسی مختلف نظیر نقطه، خط و صفحه می باشد و با مختصات خود در نقشه و با فاصله از نقاط دیگر نقشه مشخص میشوند. هرچه طراحی در ارک مپ و برنامه های مرتبط با جی آی اس نظیر اتوکد به صورت دقیقتری وارد شود. نتایج حاصل از آن نیز دقیقتر خواهد بود. اطلاعات دیگر شامل اطلاعات توصیفی می باشد. هرچه این اطلاعات دقیقتر و با گستردگی بیشتر در نقشه موجود باشد، نتایج مناسبتر و با دقت بالاتری حاصل می شود. از طرفی جمع آوری اطلاعات به شکل جامع، کم هزینه تر خواهد بود و ما را در انجام پروژه های دیگر نیز یاری می رساند. اطلاعات استفاده شده در طرح موجود شامل موارد ذیلی است: ۱: کاربریها و جانمایی صحیح آنها در شهر: جهت کاستن، حجم زیاد رفت و آمد در نزدیکی ادارات و به جهت ارتقا در صنعت به ویژه خرده فروشی و استفاده بیشتر از فضای سبز. در اینجا به کاربریهای صنعتی، تجاری ، اداری، مراکز درمانی و فضای سبز توجه ویژه شده است. در شکل (۲) اطلاعات مرتبط با کاربریهای مورد نیاز جهت شناسایی منطقه مستعد نشان داده شده است. ۲: تولید گراف شهری: همچنین در طراحی پیاده راه، باید به گرافهای شهری توجهی ویژه اختصاص داده شود. اطلاعات ضروری جمع آوری شده در این مرحله، شامل جانمایی مسیرها و تهیه گراف شهری میباشد. البته باید توجه نمود به جهت بررسی دقیق گراف شهری با زیرگرافهای آن باید از اطلاعاتی نظیر، درجه راه، نحوه عملکرد ترافیکی مسیرها، میزان متراژ هر یک از مسیرها و مدت زمان طی شده در هریک از مسیرها با توجه به سرعت طرح و متوسط سرعت عبوری در هریک از درجات مسیر از گراف شهری مطلع گردید. هرچه طراحی، و ترسیم به شکل دقیقتری صورت پذیرد، دقت اطلاعات توصیفی وابسته به اطلاعات تصویریو متراژ خیابانها بالا میرود. در شکل (۳) وضعیت گراف شهری و درجه مسیرها نشان داده شده است.
۳: مشخص ساختن مناطق جذب و تولید سفر: در این مرحله کار به آسانی صورت میپذیرد،. به علت آنکه زیرگرافهای شهری در مراحل بعدی، با یکدیگر مقایسه می شوند. تنها بخشی از مسیرها که در نزدیکی کاربریهای مورد نظر قرار دارند (در اینجا، درمانگاهها، اماکن اداری، تجاری، صنعتی و فضاهای سبز است)، شناسایی و مورد استفاده قرار میگیرند. در شکل (۵) کاربریهای انتخابی و جانمایی آن و همچنین یالهای انتخابی جهت ساخت پیاده راه، نشان داده شده است. در این روش باید به نقش مسیرهای اصلی و پر تردد و همچنین مسیرهای با اهمیت شهری به عنوان شاهراه های اساسی توجه نمود و جهت کاهش خطاهای مبدا و مقصد، از انتخاب این گزینهها صرفنظر نمود.
