بخشی از مقاله
نقش تکنولوژي اطلاعات(سنجش از راه دور و اینترنت) در مدیریت سوانح طبیعی
چکیده:
صفحه گسترده جهانی(اینترنت) به عنوان ابزاري موثر در زمینه ارتباطات می باشد، نقش برجسته این پدیده در بوجود آوردن مکانی جهت تبادل عقاید، دانش و تکنولوژي بین مردم از نقاط مختلف جهان بدون در نظر گرفتن مکان جغرافیایی و فاصله آنها از یکدیگر و کارایی آن در اطلاع رسانی حایز اهمیت است، همچنین سنجش از راه دور به عنوان ابزاري بسیار مهم در برنامه ریزي، مخابره و انتقال آموزش در مراحل گوناگون چرخه مدیریت سوانح طبیعی در آمده است. کاربرد سنجش از راه دور در مراحل چرخه مدیریت بحران بلایا پیشرفت چشم گیري داشته است، اطلاعات ماهواره اي و GIS به همراه اینترنت امروزه کاربرد غیر قابل انکاري در مدیریت شرایط پس از سانحه و زمان بندي فعالیتهاي امداد و نجات دارند. همچنین ارزیابی خسارت و تلفات انسانی حوادث با توجه به پیشرفت هاي بدست آمده در تهیه عکس هاي ماهواره اي امکان پذیر است.
در این مقاله به این موضوع پرداخته می شود که چگونه سنجش از راه دور بر مبناي اینترنت می تواند در بلایاي گوناگون طبیعی نظیر سیل، زلزله، خشکسالی، سونامی، و غیره بصورت ابزار موثري در مراحل مختلف مدیریت سوانح طبیعی عمل کند، همجنین با استفاده از تحلیل )SWOTنقاط قوت، فرصتها و ضعفها و نقاط ضعف) استفاده از سنجش از راه دور بر مبناي اینترنت بررسی می شود.
مقدمه
این حقیقت که سوانح طبیعی خسارت مالی و جانی فراوانی در کشورهاي در حال توسعه و توسعه یافته ایجاد می کنند و منجر به خرابی بسیار گسترده و اثرات منفی اقتصادي بر اقتصاد ملی کشورها می شوند و به خصوص افزایش وقوع سوانح طبیعی نسبت به گذشته جوامع بشري را به سوي ایجاد و استفاده از فناوري هاي پیشرفته در امر پیشگیري، آمادگی، مقابله و بازسازي پس از بلایاي طبیعی سوق داده است. فناوري اطلاعات که ازآن جمله شبکه جهانی اینترنت و قابلیت منحصر به فرد آن در زمینه پخش و انتشار اطلاعات و پیشرفتهاي حاصل در علوم سنجش از راه دور(عکس هاي ماهواره اي، نرم افزارهاي سنجش از راه دورجغرافیایی و غیره). امروزه نرم افزارهاي جغرافیایی سنجش از راه دور و سیستم هاي اطلاعات جغرافیایی به عنوان یکی از مهمترین ابزارهاي ارتباطی، برنامه ریزي و بررسی در مراحل مختلف چرخه مدیریت بحران شناحته شده است. اولین نگرانی ها در طی وقوع هر سانحه، دسترسی به اطلاعات مکانی و توزیع اطلاعات می باشد.در این مقاله به بررسی جنبه هاي مختلف زیر پرداخته می شود.
-کاربرد استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در سوانح مختلف طبیعی چگونه است؟
-سیستم اطلاعات جغرافیایی بر پایه اینترنت چگونه می تواند ابزاري موثر در مدیریت سوانح طبیعی باشد؟
تجزیه و تحلیل SWOT (تهدیدات، فرصتها، فرصتها و ریسک ها) با استفاده از نرم افزارهاي سنجش از راه دور بر پایه اینترنت براي مدیریت سوانح طبیعی.
کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی در مدیریت سوانح
1
دسترسی به اطلاعات اولین گام در مدیریت بحران کارا می باشد. تعداد افرادي که در جهت مدیریت سوانح تلاش می کنند نیازمند دسترسی به داده هاي زمانی و مکانی می باشند. از آنجا که اطلاعات در مکانهاي متعددي پخش می شوند و این اطلاعات به شکلهاي مختلف ذخیره می شوند اغلب دسترسی به این اطلاعات هزینه بر می باشد. نقشه و داده هاي مکانی اجزاء مهم اطلاعات در سوانح طبیعی از جمله سیلاب، زمیلرزه، زمین لغزش، طوفان، آتش سوزي، قحطی و غیره هستند و سیستم اطلاعات جغرافیایی می تواند بر روي هرمرحله ازچرخه مدیریت بحران(آمادگی و پیشگیري، مقابله، توانمندسازي و کاهش خطر) پیاده شود. همچنین ارتباطات ماهواره اي امروزه بطور گسترده در ارتباطات شرایط اضطراري و امداد و نجات کاربرد دارند. پیشرفت هاي تکنولوژي فضایی باعث ورود این فناوري در فرایند مانیتور کردن سوانح طبیعی و مکانیزم هاي کاهش خطرات شده است. همچنین اهمیت سرمایه گذاري درفناوري اطلاعات که باعث اختصاص مناسب منابع و سرمایه و گسترش استفاده از فناوري اطلاعات می شود.
امروزه همراه با افزایش درك و گسترش فرهنگ پیشگیري در مدیریت بلایا، تاکید مهمی روي تحقیق و فعالیتهاي توسعه در حوزه تکنولوژي اطلاعات براي استفاده در آمادگی در برابر بلایا و پیش گیري از آنها انجام می گیرد و نیز با توجه به افزایش بلایاي طبیعی این امر ضروري شده است.
GIS و سنجش از راه دور
GIS وسیله اي است براي دریافت و آنالیز داده هاي سنجش از راه دور و وسیله اي است براي اندازه گیري و ثبت وقایع از فاصله دور. از مهمترین کاربردهاي آن تهیه نقشه و مانیتور کردن و مدل کردن وقایع طبیعی، کاربرد مشخص GIS در زمینه ارزیابی ریسک بصورت تهیه نقشه خطر زلزله، زمین لغزش، آتش سوزي و سیل، این نقشه ها می تواند براي شهر، ناحیه و حتی کل کشور تهیه شوند.
سنجش از راه دور توانایی شناسایی پدیده ها از دور بدون قرار گرفتن در معرض آن وقایع را دارد. استفاده از عکس هاي هوایی و تصاویر ماهواره اي همراه با GIS می تواند اطلاعات کاملی براي آگاهی از خطر سوانح طبیعی در اختیار برنامه ریزان و در جهت ارزیابی دقیق خطرات تهیه کند.. چند سیستم سنجش از راه دور عبارتند از ماهواره لندست، اسپات، سیستم هاي رادار ماهواره اي، تصاویر رادیویی پیشرفته،GIS و نرم افزارهاي دیگر.
کارایی سنجش از راه دور در مراحل چرخه بحران بطورکلی در زیر تشریح می شود:
مراحل چرخه مدیریت بحران در مدیریت سوانح طبیعی چهارمرحله وجود دارد:
آمادگی و پیشگیري کاهش خطر
مدیریت مقابله با شرایط اضطراري بازتوانی و بازسازي
در این میان پیشگیري از سانحه، کاهش خطر سانحه و آمادگی اقدامات پیش از سوانتشکیل می دهند. مدیریت مقابله با شرایط اضطراري، بازتوانی و بازسازي از مراحل پس از سانحه هستند.
پیشگیري: مجموعه اقداماتی است که در جهت حذف یا جلوگیري از پدیده هاي طبیعی، کاهش خطر و اثرات سوانح آینده صورت می گیرد. در این مرحله اطلاعات حاصل از سنجش از راه دور پس از تجزیه و تحلیل توسط متخصصان بصورت نقشه هاي خطر و آسیب پذیري و ریسک تهیه می شوند و راهنماي برنامه ریزان براي برنامه ریزي براي توسعه در نقاط کم خطر و همچنین راهنماي سرمایه گذاران، مشتریان، مقامات محلی، بیمه گذاران و دیگر استفاده کنندگان هستند. همچنین شناخت مناطق با پتانسیل خطر
2
با استفاده از نقشه هاي زمین شناسی و افزایش قدرت آنالیز خطر که توسط نرم افزارهاي سنجش از راه دور ایجاد شده است، کمک بزرگی به برنامه ریزي و اجراي برنامه هاي کاهش خطر و تعیین کاربري هاي مناسب هر منطقه، براي کاهش پتانسیل وقوع سوانح طبیعی دارد.
آمادگی: مجموعه اقداماتی است که در جهت کاهش تلفات و خسارات ناشی از سوانح انجام می شود. و با ایجاد مکانیزم مقابله و عکس العمل سریع سعی دارد تا اثرات پدیده هاي طبیعی را کاهش دهد. در این مرحله کارایی اطلاعات حاصل از سنجش از راه دور و GIS در شناسایی نقاطی که بیشترین آسیب پذیري را دارند و تجزیه و تحلیل و تعیین خسارت احتمالی نسبت به چگونگی مقابله با شرایط اضطراري و استقرار امکانات لازم تصمیم گیري صورت می گیرد. همچنین سنجش از راه دور وسیله اي است براي مانیتور کردن سیاره زمین و تشخیص به موقع و زود هنگام تغییرات جوي و مشخص کردن بسیاري از بلایاي قریب الوقوع.
مدیریت مقابله با شرایط اضطراري: اطلاعات ماهواره اي و سنجش از راه دور به همراه اینترنت امروزه کاربرد غیر قابل انکاري در مدیریت شرایط پس از سانحه و زمان بندي فعالیتهاي امداد و نجات دارند. همچنین ارزیابی خسارت و تلفات انسانی حوادث با توجه به پیشرفت هاي بدست آمده در تهیه عکس هاي ماهواره اي امکان پذیر است با توجه با اینکه مقابله با سانحه از طریق سازمانهاي مختلف می باشد که با ایجاد بسیاري از خدمات و تسهیلات، در شرایط اضطراري به مقابله با بحران می پردازند نقش اطلاعات حاصل از سنجش از راه دور به عنوان مثال در زلزله، اولین اطلاعات مورد نیاز، تشخیص کانون زلزله، جمعیت آسیب دیده و منطقه تحت تاثیر است. در این گونه مواقع به علت درگیر بودن سازمان هاي مختلف و هدفی که هر یک دنبال می کنند، نیاز به اطلاعات صحیح از وضعیت منطقه آسیب دیده، تاسیسات زیربنایی، شبکه حمل و نقل و وضعیت شریانهاي حیاتی همواره احساس می گردد و به این دلیل که در این مواقع زمان ارزش حیاتی دارد نیاز به آگاهی از آخرین اطلاعات از منطقه آسیب دیده می تواند توسط اینترنت تصویري در دسترس عموم قرار گیرد. نکته دیگر اینکه موفقیت عملیات امداد ونجات در جستجوي تمام مناطق و جلوگیري از دوباره کاري امدادگران تیم هاي مختلف نیازبه آگاهی از حرکت دیگر تیمها و اطلاعات لحظه اي از پیشرفتهاي هر یک دارد که نقشه هاي اینترنتی کاربرد مهمی در انتقال این اطلاعات می توانند داشته باشند. همچنین نقشه هاي GIS تهیه شده در لایه هاي مختلف، اطلاعات لازم از تعداد جمعیت حادثه دیده، نزدیک ترین بیمارستان ها، وضعیت راهها و مناطق داراي ترافیک و غیره را در دسترس تیم هاي امداد و نجات قرار می دهد.
بازتوانی و بازسازي: مجموعه اقداماتی است که بلافاصله پس از مرحله امداد و نجات توسط سازمانهاي دولتی و خیرین براي بازگشت زندگی جامعه به حالت عادي و جبران خسارات وارده انجام می گیرد. اقدامات بازتوانی با ارزیابی نیازها و ارزیابی خسارت شروع می شود، براي درك درست از وضعیت پیش آمده همواره نساز به بررسی تصاویر جدید و بعد از وقوع سانحه از منطقه احساس می گردد. در این مرحله با نشان دادن تصاویر منطقه آسیب دیده در شبکه انترنت می توان امیدوار بود که کمک بیشتري از سوي خیرین و جامعه بین المللی دردسترس آسیب دیدگان قرار گیرد. و همچنین تخصیص اعتبارات بازسازي آسان تر و با درك بهتري انجام گیرد.
کاربرد تکنولوژي اطلاعات در مدیریت بلایا
3
از آنجا که جلوگیري کامل از بلایاي طبیعی امري غیر ممکن است، اما کاهش خسارات احتمالی از طریق ایجاد سیستم هاي هشدار امري قابل انجام می باشد. آمادگی در برابر بلایا و مدیریت بلایا با بکارگیري سیستم هاي تکنولوژي اطلاعات و پیشرفت هاي حاصل منابع وسیعی را براي شناخت ریسک هاي طبیعی و کاهش آثار آنها در اختیارمدیران قرار می دهد.
استفاده از GIS در اقدامات آمادگی در برابر بلایاي طبیعی
خشکسالی:
از GIS می توان در مدیریت کاهش اثرات خشکسالی مورد استفاده قرار داد، با تشخیص علایم خشکسالی برنامه ریزان به تهیه استراتژي هاي مناسب مقابله و کاهش اثر خشکسالی اقدام نمایند. این اطلاعات با بررسی وضعیت پوشش گیاهی چندین ساله منطقه، سطح و مقدار آبهاي سطحی و وضعیت آب منابع زیر زمینی از طریق تصاویر ماهواره اي می توان به تحولات بیابان زایی پی برد. اطلاعات با شفافیت بالا که امروزه توسط ماهواره ها در اختیار است کمک شایانی به شناسایی منابع آب زیر زمینی مناسب راي بهره برداري در دوره خشکسالی در اختیار می گذارند.
زلزله:
GIS و سنجش از راه دور می تواند در تهیه نقشه هاي ریسک زلزله و ارزیابی ریسک مناطق در معرض خطر مورد استفاده قرار گیرد. همچنین این تکنولوژي را می توان پایه اي قرارداد تا بوسیله بوسیله برنامه هاي نوشته شده براي ارزیابی خسارت زلزله از روي خصوصیات ساخت و ساز و تراکم و دیگر پارامترها، آسیب وارده از زلزله مشخص در هر منطقه را از قبل تعیین نمود و برنامه ریزي مناسب را نسبت به کاهش ریسک انجام داد.
