بخشی از مقاله
چکیده :
در بسیاری از شهرهای ایران کاربری های عمومی به دلایلی چون تراکم جمعیت ، عدم انتظام در استقرار و مکان گزینی و عدم توجه به شعاع دسترسی و آستانه های جمعیتی ، قادر به ارائه خدمات مطلوب به شهروندان نمی باشند. در خدمات رسانی شهری تنها افزایش تعداد مراکز خدماتی ، دلیل برخدمات رسانی مناسب نمی باشد، بلکه آنچه حائز اهمیت است توزیع بهینه این مراکز می باشد . شهر میاندوآب به عنوان یکی از شهرهای میانه اندام در سالهای اخیر تحت تاثیر عوامل متعددی به مسائل و مشکلات فراوانی رو برو شده است
. در شهر میاندوآب فقر شدیدی از لحاظ سرانه فضای سبز مشاهده می شود و هر چه بر جمعیت و وسعت شهر افزوده شده از میزان فضای سبز کاسته می شود و از استانداردهای جهانی فاصله می گیرد و این مشکل در اکثر شهرهای ایران به وضوح مشاهده می شود . امروزه بیشتر جمعیت کشورما در شهرها زندگی می کنند و در رشد سریع و بی رویه شهرها و توسعه حومه سازی باعث تخریب فضای سبز و باغات اطراف شهرها گردیده و سبب جایگزینی محیط های روستایی و طبیعت بکر آنها با فضاهای شهری شده است .
شهر میاندوآب نیز درگیر چنین معضلی هست لذا توجه به فضای سبز شهری جزء ضرورتهای برنامه ریزی شهری و مدیریت شهری می باشد .
در این تحقیق با استفاده از روش اسنادی و میدانی به تحلیل و بررسی فضای سبز و پارکهای شهری میاندوآب پرداخته شده و چگونگی توزیع و پراکندگی این کاربری در سطح شهر مورد مطالعه قرار گرفته و تحلیل داده ها و نتایج حاصله از تحقیق پیشنهاداتی جهت تعیین نواحی محروم در زمینه استفاده از امکانات و تسهیلات عمومی پارکها و متوجه ساختن مسئولین و دست اندرکاران به لزوم توجه به مکانیابی توزیع و پراکندگی مناسب فضای سبز و پارکها در سطح شهر ارائه شده است .
مقدمه
معضلات شهری که پس از انقلاب صنعتی و افزایش شدید جمعیت در شهرهای جهان غرب رخ نمود. عده ای رفرمیستها1 را بر آن داشت تا به دنبال یافتن راه حلی برای مسائل شهری در بطن وضع موجود باشند . اجبار و تشویق دولتها و مسئولین شهرها توسط این عده موجب گردید تا دولت موظف به دخالت در تهیه و اجرای معیارها و ضوابطی در جهت بهداشت ، امنیت و رفاه شهروندان باشند ماحصل این اقدامات تهیه شدن طرح های جامع2 و تفضیلی3 برای شهرها بود .
در همان زمان که طرح های جامع و تفضیلی در جهان غرب در حال اجرا شدن بودند در ایران و در سال 1345 هجری شمسی می توان شاهد تهیه و تصویب اولین طرح های جامع و تفضیلی به روش سنتی غربی بود . البته گذشت زمان ناموفق بودن اجرای این طرح ها در شهرهای ایران را نیز به اثبات رسانیده است . ماحاصل اجرای طرح های سنتی غربی برای شهرهای ایران جز به هم ریختگی فضایی ، توزیع ناعادلانه کاربریها و نابرابری سرانه ها چیز دیگر نبود .
در این میان برخی از کار بریها که برای آنها هیچ گونه برگشت سرمایه ای متصور نبوده بیشتر از کاربریهای انتفاعی با بی توجهی روبرو شدند از جمله این کاربریها کاربری فضای سبز است که هم به علت فوق و هم به دلیل ضرورت ایجاد کاربریهای جدید شهری برای پاسخگویی به نیازهای روز افزون و اسکان جمعیت به تدریج درصد این نوع کاربری نسبت به سایر کاربریهایی شهری رو به کاهش نهاده است که کاربری فضای سبز بیشتر از جمله این کاربریها بوده است . شهر میاندوآب همانند سایر شهرهای میانه اندام کشور به علت و فور فعالیت اقتصادی و کشاورزی و تجاری مهم ترین مرکز جذب جمعیت در حوزه نفوذ خود بوده است در سالهای اخیر با توسعه فیزیکی و افزایش جمعیت مواجه بوده و در نتیجه آن و تراکم جمعیت و ساخت و ساز شهری افزایش یافته است .
تخریب و انهدام بسیاری از زمین های کشاورزی پیرامون شهر نیز به واسطه این موضوع اتفاق افتاده است . در شهری مانند میاندوآب پرداختن به محیط زیست و فضای سبز شهری ضرورتی اجتناب ناپذیر می باشد این شهر در موقعیتی قرار دارد که با وجود فضای سبز و مخصوصاً پارکها نه فقط به عنوان امری تفننی بلکه به صورت یک مساله مهم و حیاتی به شمار می آید وجود فضاهای سبز و مخصوصاً پارکهای شهری در جهت تعدیل هوا و کاهش آلودگی محیط زیست شهری و گذراندن اوقات فراغت شهروندان باید مورد بررسی
و مطالعه قرار گیرد چرا که پارکها و فضاهای سبز شهری با عملکرد زیست محیطی و روانی و اجتماعی تاثیر در کالبدشهر پیش از هر عامل دیگر باعث نزدیکی انسان و طبیعت با یکدیگر می باشند چراکه هر انسانی در هر شرایط روزانه به آرامش و سکوت نیاز دارد . این تحقیق بر آن است تا کاربری پارکها و فضای سبز در شهر میاندوآب را به ارائه یکسری پیشنهادات و راه حل گاهی هر چند کوچک در جهت حل مشکلات فضای سبز و پارکها در شهرهای میانه اندام در برداشته باشد.
بررسی و مطالعه ی کارهای دیگران نه تنها باعث تسلط محقق بر موضوع مورد مطالعه می گردد بلکه باعث بیشتر شدن اطلاعات او در زمینه ی تحقیق می شود . این کار سبب می شود که محقق با دید باز مسئله را ببیند و فضای نگرش وی به مسئله روشن تر شود و در نتیجه بر موضوع تسلط پیدا کند و از دوباره کاریها جلوگیری نماید و در این زمینه از تجارب دیگران استفاده نماید در زمینه ی تحلیل و بررسی پارکها و فضای سبز شهری تحقیقات زیادی صورت گرفته است که در قالب مقاله ، پایان نامه های کارشناسی ارشد و یا رساله دکتری می باشد
از جمله این تحقیقات می توان به طرح پارک طبیعت تبریز و طرح کمربند سبز اشاره نمود که توسط آقای »دکتر کریم حسین زاده دلیر « در سال 1377 برای اداره حفاظت محیط زیست استان آذربایجان شرقی صورت گرفته است . این تحقیقات از منابع جامع و قابل اعتمادی هستند که تاکنون تدوین شده اند و در آنها به جزئیات و تحلیل های آماری از وضعیت منطقه و نحوه اجرا به تفضیل مورد بحث قرار گرفته اند ، می توان به پایان نامه کارشناسی ارشد با عنوان »جایگاه و اهمیت فضای سبز و برنامه ریزی شهری« مورد نمونه تبریز توسط آقای رحیم حیدری چیانه در سال 1378 اشاره کرد که مطالبی در رابطه با سرانه و استاندارهای بین المللی فضای سبز برای شهرهای مختلف و تاثیرات آلاینده های شهری و پیامد های آن در فضای شهر که خود دارای تقسیماتی است .
پایان نامه آقای میر اسماعیل حسینلر تحت عنوان »مطالعه و بررسی پارکها و فضای سبز شهری« در سال 1382 اشاره کرد که نگاهی به گذشته فضای سبز و پارکهای جهان در طول تاریخ داشته و مناطق هشت گانه تبریز را از لحاظ وضعیت و سرانه فضای سبز بررسی کرده است . پایان نامه آقای یداالله کمالی علمداری در سال 1383 تحت عنوان »جایگاه فضای سبز در برنامه ریزی های شهر « نمونه موردی منطقه 4 تبریز اشاره کرد که به بررسی و تجزیه و تحلیل فضای سبز شهری در منطقه 4 پرداخته است .
پایان نامه آقای محمد جواد در سال 1386 تحت عنوان »بررسی اهمیت و نقش فضای سبز شهری« نمونه موردی تبریز اشاره کرد که در آن به معرفی پارکهای شهر تبریز پرداخته و اثرات متعدد در این کاربری را در سطح شهر بررسی کرده است. از آنجایی که مقوله فضای سبز در شهرداری های کشور و راه اندازی رشته مهندسی فضای سبز که برای اولین بار در سطح کشور در سال 1373 در دانشگاه تبریز صورت گرفته است و بعد ها در سال 1379 در دانشگاه تهران راه اندازی شده است می توان به آینده دانش فضای سبز و اهمیت و جایگاه این رشته در برنامه ریزی شهری امیدوار بود . بر این همین اساس سوالاتی اصلی تحقیق عبارتند از : آیا در مکانیابی کاربری فضای سبز و پارکها در شهرهای میانه اندام از طرح های شهری - جامع و تفضیلی - تبعیت شده است ؟
روش تحقیق
با توجه به اینکه فضای سبز یک مساله ضروری در طراحی شهری می باشد لذا در گردآوری و جمع آوری اطلاعات از دو روش اسنادی و میدانی استفاده شده است . در روش اسنادی که این زمینه اطلاعاتی محدود بوده است که از فیش برداری ، سوابق آماری و اطلاعات مربوط به موضوع از کتابخانه ها مراجعه به سازمان های دولتی و سازمانهای مربوط و در روش میدانی از مصاحبه و مشاهده عینی استفاده شده است . بدین ترتیب با توجه به ماهیت موردی کاربردی پژوهش و ابعاد علمی و نظری می تواند فرایند تحقیق را به شرح زیر تدوین نمود. انتخاب موضوع - انتخاب روش تحقیق - بررسی منابع و دیدگاه های مختلف مربوط به موضوع - جمع آوری اطلاعات آمار به طریقه میدانی - تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات می باشد.
مساحت فضای سبز و پارکهای شهر میاندوآب :
فضاهای سبز شهر میاندوآب علی رغم آنکه محصور در اراضی کشاورزی و باغات سر سبز می باشد متاسفانه از لحاظ سرانه فضای سبز محله ای و شهری با کمبود بسیاری مواجه است . مساحت کل عناصر فضای سبز، پارکها ، میادین و بوستان های موجود در سطح شهر 670/000 متر مربع بوده است که این مقدار به تفکیک مناطق پارکها به تعداد 9 با مساحت 434000متر مربع ، بوستان ها به تعداد 7 عدد با مساحت 50/000 متر مربع ، میادین به تعداد 25 عدد با مساحت 16000 متر مربع ، بلوارها به تعداد 20 عدد با مساحت 170/000 متر مربع می باشد .جدول -1 مساحت کل عناصر فضای سبز در سطح شهر:
شهرستان میاندوآب دارای 16 عدد پارک هست که 9 عدد به عنوان پارک منطقه ای و 7 عدد از آن به عنوان پارک محله ای شناخته میشود . پارک ساحلی آتا با مساحت 150/000 متر مربع بزرگترین پارک میاندوآب شناخته شده است .
جدول-2مشخصات پارکهای اصلی سطح شهر:
- پارک آنا و آتا : به دلیل واقع شدن در بستر و حریم رودخانه فاقد پلاک ثبتی می باشند .
- پارک آنا و معلم : یک اصلی بخش 14 مراغه واقع در میاندوآب
- پارک لیلان چای : 6 اصلی بخش 7 مراغه واقع در میاندوآب
- پارک قجلو : 6 اصلی بخش 7 مراغه جزء اراضی قجلو
- پارک آتا ، ملت ، فاطمه زهرا ، جنب کشتارگاه جزء 6 اصلی بخش 7 مراغه جزء اراضی قره ورن
