بخشی از مقاله
نقش رسانه ها درصنعت توریسم
چکیده
با توجه به این که صنعت توریسم بیشترین درآمد ملی را در سطح جهـانی بـراي برخـی کشـورها بـه خـود اختصاص داده است ، توجه بیشتر به آنکاملاً منطقی و اقتصادي بنظر می رسد. صنعت گردشـگري بعنـوان مهمترین صنعت خدماتی درپی بهره گیري از مزایاي اقتصادي ، اجتمـاعی ، فرهنگـی و سیاسـی و در یـک جمله داشتن سهم و نقش ویژه در توسعه، آنهم در راستاي جهانی شدن رقابـت تنگـاتنگی را در مقایسـه بـا سایر صنایع و خدمات در جهان تجربه می کند. بهره گیري از امتیازات منحصر به فرد این صنعت، به عنـوان رویکردي جدید براي توسعه اقتصادي، در برنامه ریزي توسعه مناطق جایگـاه ویـژه اي دارد. رسـانه هـا بـه عنوان یکی از نهاد هاي اجتماعی کارکرد انتقال میراث فرهنگی و اجتماعی و ارزش هـاي جوامـع را برعهـده دارند. بدیهی است در این میان آن دسته ازجوامعی که در تقویت زیرساخت هاي ارتباطی و رقابت مـؤثر در میدان ارتباطات و اطلاع رسانی باشیوه هاي نوین و امر فرهنگ سازي توانمند هستند، می تواننـد از مزایـاي آن در هر صنعتی از جمله صنعت توریسم استفاده بهینه کنند . کشور ایران علـی رغـم داشـتن اسـتعدادهاي فراوان، وجود منابع عظیم گردشگري، جاذبه هاي فرهنگی و طبیعی چنانکه شایسته است، نتوانسته در زمینـه بهره گیري از درآمدهاي گردشگري ( به خصوص در عرصه بین الملل ) به جایگاه شایسته خود دست یابـد.
در مسئله گردشگري یکی از عوامل مهم، وجود افراد خارجی است که توریست نامیده می شـود و بـا ورود خود به کشور باعث ایجاد رونق اقتصادي ،ارتباطی و فرهنگی بین المللی در کشـور مـی شـود. نقـش مـوثر رسانه ها در شناساندن منابع عظیم گردشگري ایران ، به جهانیان ( و حتی هموطنان ) موضـوعی اسـت کـه مغفول مانده است . دراین مقاله سعی شده است به رابطه رسانه ها و توریسم در توانمند سـازي جوامـع و در نهایت توسعه منطقه اي پرداخته شود.
واژگان کلیدي : توریسم ، گردشگري ، رسانه
مقدمه
جایگاه گردشگري به حدي است که قرآن مجید در آیاتی چند انسان را به این موضوع مهم : سیر و سیاحت و طبیعت گردي دعوت کرده است (موحد، .( 1383 توجه به مقوله گردشگري زمانی مهمتر جلوه مـی کنـد که بر اساس آمارهاي موجود، صنعت گردشگري امروزه به عنوان دومـین منبـع درآمـد بـیش از 49 کشـور درحال توسعه به حساب می آید و راهبردي است براي افزایش درآمد و فقرزدایی این کشورها و بـر اسـاس پیش بینی سازمان جهانگردي جهانی (ق1ح) تا سال 2010 بیش از 43 درصد از اشتغال مربوط به بخـش گردشگري خواهد بود (سقایی، ( 1385 .جهانگردي در قرون گذشته از امتیازات ویژه عده اي انگشت شمار از مردم بود ولی در نیمه دوم قرن نوزدهم و در اثر اختراعات مختلف و بهبـود معیشـت و وضـع اقتصـادي افراد و امنیت و اطمینانی که در وضعیت حمل و نقل اعم از زمینـی، هـوایی، دریـایی بوجـود آمـد، جریـان مسافرتها سرعت بخشید وبدینسان موجودیت خود را در کشورهاي پیشرفته ارائه نمود . توریست به عنـوان عنصر اصلی جهانگردي محسوب می شود که بـا ورود خـود بـه یـک منطقـه ، موجـب اشـتغال گردیـده و همچنین داراي مزایاي ارتباطی، سیاسی، فرهنگی و تأثیرات بین الملل است. در عصر حاضر میلیـون هـا تـن در طول سال به انگیزه مشاهده آثار باستانی و طبیعی، آشنایی با آداب و رسوم سـنت هـاي ملـی و مـذهبی، شرکت در جشنواره ها، بازدید از اماکن مقدس دینی که غالباً آمیزه اي از عشق، هنر و مهارت است، قدم بـر عرصه کشورهایی می گذارند که صدها سال قبل محل سکونت و حیات آدمیان بوده است.
در جهان امروز، رسانه ها اعم از مطبوعـات، سـینما، رادیـو، تلویزیـون و فنـاوري هـاي نـوین ارتباطـات و اطلاعات بویژه اینترنت، با انتقال اطلاعات و معلومات جدید و تبادل افکار عمومی سهم بسزایی در پیشرفت ،توسعه و رفاه ایفا می کنند. در عصر کنونی با توجه به نقـش بـارز رسـانه هـا در جامعـه و اطـلاع رسـانی پیرامون موضوعات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و... سعی می کنند الگوهاي نوینی را به جوامـع وارد کننـد تـا جایگزین فرهنگها و ارزشها و الگوهاي سنتی شوند. جهان امروز با توجه به ویژگیهاي جهانی شدن و عصراطلاعات که ماهیت ارتباطات را متحول ساخته اسـت ازیکسو اطلاع رسانی و ارتباطات ، منبع اصلی قدرت به حساب مـی آیـد و از سـوي دیگرهویـت سـازي ، هویت مندي و فرهنگ سازي تابعی ازساختار قدرت تلقی می شود.
فراوانی جمعیت، تمرکز گروه هاي وسیع انسانی در شهرهاي بزرگ، شرایط خاص تمدن صنعتی و پیچیدگی وضع زندگی اجتماعی، و تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کنونی نیاز به آگاهی را افزایش می دهد. بـه گونه اي که پیشرفت وسایل ارتباط جمعی و توسعه اقتصادي و اجتماعی همگی لازم و ملزوم یکدیگر شـده اند.
نگاهی به تحولات تاریخی رسانه ها در قرن 21 نشانگر آن است که تفکر انسـان تـا چـه حـد بـه ابزارهـاي ارتباطی، از زبان به عنوان نخستین وسیله ارتباطی گرفته تا ابزارهاي پیچیده انتقـال اطلاعـات ماننـد خطـوط الکترونیکی و نیز ماهواره هاي فضایی مـدیون اسـت. بررسـی ایـن فراینـدهاي ارتبـاطی و نقـش ابزارهـاي ارتباطی، سیر تکامل تاریخی آنها و کشف روابط موجود میان این ابزارها با زمینه هاي فرهنگـی، اقتصـادي و سیاسی جوامع از اهمیت بسیاري برخوردار است. این بررسی ها نشان می دهند که تجزیه و تحلیل پیـام هـا بدون درنظر گرفتن ابزارهاي انتقال مفاهیم امکان ناپذیر است. بنابراین ارتباط در مفهوم عـام خـود مجموعـه پیچیده و سازمان یافته اي است که جنبه هاي انسانی و تکنولوژیک آن از یکدیگر تفکیک ناپذیر است.
اگرچه ممکن است دربارة ماهیت جامعه، رسانه هاي ارتباطی وفن آوري، عقاید بسیار متفاوتی داشته باشـیم، اما طولی نخواهد کشید که بسیاري ازما بپذیریم که رسانه هاي ارتبـاطی ازجملـه جنبـه هـاي رایـج زنـدگی روزانه نوین ما هستند، با توجه به تاثیرات فزاینده رسانه ها بر پیشرفت جوامع جهان ، بایـد سـعی شـود تـا ماهیت و عملکرد رسانه هایی که پیوسته در حال تغییرنـد ، شـناخته شـود و نیازهـاي فرهنگـی در جامعـه بررسی شود تا بتوان با پیام هاي روزافزون رسانه هاي جمعی برخورد مناسب کرد و از آنها به نفـع عمـوم ، استفاده کرد که می تواند مایه ترقی و پیشرفت جوامع در حال توسعه باشد. این شناخت می تواند به صنعت توریسم که به عنوان یکی از سودآورترین صنایع دنیا محسوب می شود ، کمک شایانی بنماید.
توریسم و گردشگري
گردشگري به مجموعه مسافرتهایی گفته می شود که بین مبداء و مقصدي با انگیزه هاي استراحتی ، تفریحی ، تفرجی ، ورزشی ، دیداري ، تجاري ، فرهنگی و یا گذران اوقات فراغت انجام می گیـرد و در آن شـخص گردشگر در مقصد اشتغال و اقامت دایم ندارد . بطور کلی مسافرتی که با انگیزه هاي فوق انجام می گیـرد و حداقل یک شب اقامت در مقصد را به دنبال داشته باشد ، سفر توریستی یا گردشگري نامیـده مـی شـود .. ( رهنما ،( 7 : 1381 بر اساس این تعریف ، گردشگر یا جهانگرد به مسافري گفته می شود که با انگیزه هـاي گردشگري به مقصدي مسافرت نموده و بیش از یک شب و کمتر از 6 ماه در مقصـد اقامـت نمایـد ، بـدون اینکه اشتغال و اقامت دایم در مقصد داشته باشد . ( رهنما،( 8 : 1381
در مارس 1993 ، کمیسیون آمـار ملـل متحـد، تعریـف ارائـه شـده از جهـانگردي توسـط سـازمان جهـانی جهانگردي را پذیرفت . بر اساس این تعریف ، جهانگردي عبارت است از : » مجموعه فعالیت هاي افـرادي که به مکانهایی خارج از محل زندگی و کار خود به قصد تفریح و استراحت و انجام امور دیگر مسافرت می کنند و بیش از یک سال متوالی در آن مکان ها نمی مانند . ) « راجر داس ویل ،(19: 1384 تعریف سازمان ملل براساس پیشنهاد کنفرانس بین المللی ترانسپورت در سـال 1964 از گردشـگر بیـان مـی دارد: »گردشگر کسی است که به منظور تفرج، بازدید از نقاط دیدنی، معالجه، مطالعه، تجـارت، ورزش و یـا زیارت به کشوري غیر از کشوري که در آن اقامت دارد سفر می کند مشروط بر اینکه حداقل مدت اقامت او از 24 ساعت کمتر و از شش ماه بیشتر نباشـد« (دیبـایی ؛ . ( 14 : 1371 امـا شـاید بهتـرین تعریفـی کـه از گردشگري شده است تعریف ماتیسن و وال ( 1982) باشد:
» توریسم یا گردشگري، حرکت معاصر مردم است براي اینکه اوقات فراغت خود را در مکانهـایی بیـرون از خانه صرف نموده و اقامت نمایند، فعالیتهایی است که طی اقامتشان انجام می دهند و نیز تسهیلاتی است که متناسب با نیازهایشان ایجاد می شود)«زن: 1994؛ غغأن)
انواع گردشگري
در دنیاي امروز با تخصصی شدن همه امور ، به فعالیت هاي گردشگري نیز بایستی به شکل تخصصی نگاه کرد . چرا که توریست هاي هر رشته از گردشگري ممکن است با سایر گردشگران از نظر سن ، جنس ، میزان تحصیلات ، کشور مبداء و ... متفاوت باشند . اما صاحب نظران این رشته گردشگري به طرق مختلف دسته بندي نموده اند .
وانس اسمیت از شش گونه گردشگري به صورت زیر نام می برد ( الوانی ، : ( 108 :1373
(1 گردشگري قومی
(2 گردشگري هنري
(3 گردشگري تاریخی
(4 گردشگري طبیعت گرا
(5 گردشگري تفریحی
(6 گردشگري کاري
در تقسیم بندي دیگري ، توریسم یا گردشگري به دو دسته تقسیم می شود: داخلـی و خـارجی. گردشـگري داخلی عبارت است از سفرهایی که با انگیزه ها و شرایط گردشگري بین المللی اما در داخل محـدوده یـک کشور صورت می گیرد. به علت سهولتی که در بطن گردشگري داخلـی وجـود دارد، ایـن نـوع توریسـم از رونق بیشتري برخوردار است و سهولت آن را عواملی مانند کوتاهی فاصله ها، آشنایی قبلی با محیط و فضا، آشنایی با زبان رایج، عدم مقررات عبور از مرز و گمرکات و تبدیل پول و ...، اطمینان کلی مسافر بـه تـأمین ناشی از بومی بودن و صرفه جویی یا لااقل تصور صرفه جویی در هزینه هاي سفر بخصوص حمـل و نقـل پدید می آورند(دیبایی ؛ 75 : 1371 ).به علاوه عامـل درآمـد افـراد در انتخـاب سـفرهاي داخلـی بـه جـاي مسافرت هاي خارجی تأثیر به سزایی دارد.
هر کدام از انواع گردشگري که در بالا ذکر شد داراي زیر شاخه هاي فراوانی است که از ذکر آنها خودداري گردید.به نظر می رسد آنچه مهم است این است که مدیران هر کشور بتوانند با استفاده از قدرت رسانه هـا و بهره گیري از متخصصین ، نسبت به برنامه ریزي امر گردشگري متناسب با محل خـویش اقـدام واز برکـات این صنعت بهره مند شوند.
انواع جاذبه هاي گردشگري
هر منطقه براي جلب گردشگر از نقاط دیگر و با انگیزه هاي متفاوت از منابع توریستی خود سـود مـی بـرد.
این مناطقعمدتاً به دو دسته تقسیم می شوند:
الف) جاذبه هاي مهیا که منظور از آن عوامل طبیعی از قبیـل آب و هـواي خـوش، منـاظر مطلـوب، امکـان ماهیگیري، دریانوردي و اسکی روي آب، آبهاي گرم معدنی، امکـان کوهنـوردي و اسـکی، شـکار و ... مـی باشد. براي استفاده از جاذبه هاي مهیا، گردشگري تحت عنـاوین گردشـگري تفریحـی، درمـانی و ورزشـی صورت می پذیرد.
ب) جاذبه هاي نامهیا به عواملی گفته می شود که به دسـت بشـر سـاخته شـده انـد و از آنهـا بـراي جلـب گردشگر استفاده می کنند مانند: موزه ها، آثار باستانی و تاریخی، نمایشـگاهها، زیارتگـاه هـا و غیـره. بـراي استفاده از جاذبه هاي نامهیا گردشـگري تحـت عنـاوین گردشـگري فرهنگـی، مـذهبی، تجـارتی و سیاسـی صورت می گیرد(دیبایی ؛ .( 78 : 1371
نتایج مثبت و آثار اقتصادي ، اجتماعی گردشگري
اقتصاد مبتنی بر کشاورزي سنتی به نیروي کارنسبتاً ساده و کم احتیاج دارد . براي گذر از این اقتصاد بـه اقتصاد مدرن ، هم به نیروي انسانی متخصص و آموزش دیده و هم به سرمایه فراوان احتیـاج اسـت ؛ یعنـی صنعتی شدن ، هم سرمایه بر است و هم تخصص بر . اقتصاد مبتنی بر گردشـگري در حالـت بینـابینی قـرار دارد. گردشگري نیروي آموزش دیده لازم دارد ولی نه به اندازه تخصص هاي پیچیده در صنعت . همچنـین در گردشگري نیاز به سرمایه نسبت به صنعت کمتر اسـت . در حقیقـت سـودآوري در اقتصـاد گردشـگري نسبت به اقتصاد صنعتی( با توجه به اینکه هم به سرمایه و هم به تخصص کمتـري نیـاز دارد ) بـالاتر اسـت .(پاپلی یزدي ،1386 ،(76
از طرفی امکانات لازم براي گردشگري در هر کشور به گونه اي خاص فراهم اسـت .(الـوانی،189،(1373 و کلیه جوامع می توانند از طریق گردشگري کسب در آمد کنند .
با بررسی آثار مستقیم گردشگري بر درآمد ملی می توان به این نتیجه رسید که مخارج گردشگران داخلـی و خارجی منجر به افزایش درآمد ملی و اشتغال می گردد .
