بخشی از مقاله
نقش عوامل فنی وتکنیک هاي نورپردازي نما در ارتقا خوانایی بدنه هاي شهري
چکیده
خوانایی کیفیتی است که موجبات قابل درك شدن یک بدنه شهریرا فراهم میکند. در شب هنگام و با تاریک شدن هوا، نورپردازي ساختمان ها نقش موثري در خوانایی یک ساختمان یا یک فضا در شهر ایفا می کند. به نظر می رسد نوع نورپردازي نما ها و بدنه هاي شهري و تکنیک ها و عوامل فنی به کار رفته در آن با میزان خوانایی رابطه معناداري داشته باشد.از این رو پرسش هاي اصلی پژوهش که اهداف بر اساس آن شکل می گیرند، عبارت است از: -1 چه تکنیک ها و روش هاي نورپردازي با افزایش خوانایی بدنه هاي شهري رابطه معناداري دارند؟-2مهمترین نکاتی که می توانند در ارتقا خوانایی نماهاي شهري مورد توجه قرار گیرند کدامند؟ براي پاسخگویی به پرسشهاي پژوهش با عنایت به مفهوم خوانایی به عنوان یکی از مولفه هاي کیفیت فضاهاي شهري، چارچوب نظري تدوین گردید. سپس با استفاده از روش تحقیق کیفی و به کارگیري تکنیک پرسش نامه براي جمع آوري اطلاعات، نمونه هاي مورد نظر موردتحلیل و بررسی قرار گرفتند. با توجه به گستردگی موضوع تعداد چهارده نمونه از نماهاي شهر تهران در دو منطقه 1 و 11 به صورت تصادفی انتخاب شدند. عوامل فنی-تکنیکی و میزان خوانایی بدنه شهري، در دو پرسش نامه مطرح و همبستگی بین متغیرها با استفاده از نرم افزار ککژک
سنجیده شدند. نتایج پژوهش نشان دهنده آن است که متغیرهاي فنی چون شاخص نمود رنگ، کنترل آلودگی نوري و تکنیک هایی چون میزان پراکندگی نور در بدنه، سایه ها و میزان سطوح روشن شده بنا با خوانایی ساختمان در فضاي شهري رابطه معناداري دارند.
کلمات کلیدي: بدنه هاي شهري، خوانایی، عوامل فنی، تکنیک هاي نورپردازي
مقدمه
الزامات شهرنشینی موجب شده است، بخشی از کارکرد زندگی اجتماعی افراد و حضور آنها در فضاهاي شهري تا پاسی از شب ادامه پیدا کند. در این میان نورپردازي نما و جداره هاي شهري جایگاه ویژهاي در تصویر منظر شبانه شهرها، به خود اختصاص داده است. به گونه اي که درك هویت و کالبد شهر در شب به وسیله نورپردازي جداره ها و نماهاي شهري حاصل می شود. در این میان، خوانایی به عنوان یکی از مهمترین مولفه هاي کیفیت منظر شبانه شهرها، از جایگاه ویژه اي برخوردار است. خوانایی، موجب ساماندهی اجزاي کالبدي شهر و افزایش حس جهت یابی در فضاي شهري می شود. این امر می تواند در مقیاس هاي مختلف شهري به جهت یابی افراد و ثبت تصویر ذهنی از شهر کمک کند.
نماها و بدنه هاي شهري بخشی از ساختمانها و موجودیت شهر میباشد که توسط ناظر یا ناظرین در هنگام عبور
1
ز شهر و با استفاده از ظرفیتهاي شهري مشاهده شده و به چشم میآید. از آن جایی که نورپردازي مهمترین عامل در نمایش کالبد و اجزاي بدنه هاي شهري در شب می باشد، لذا بررسی چگونگی نورپردازي و تاثیري که نحوه نورپردازي می تواند بر روي خوانایی یک بدنه شهري داشته باشد، بسیار حایز اهمیت است. در این پژوهش با استفاده از مطالعات میدانی بر روي تعدادي از نماهاي شهر تهران، به بررسی تاثیر روش ها و نکات فنی نورپردازي بر روي میزان خوانایی بدنه هاي شهري می پردازیم. نتایج تحقیق با استفاده از تحلیل داده هاي کمی به دست آمده ، حاصل می شود.
روش تحقیق:
روش تحقیق به کار رفته در این پژوهش توصیفی-تحلیلی است و داده هاي اصلی پژوهش از طریق پرسشنامه بدست آمده اند. تحلیل ها با استفاده از نرم افزار تلککژک انجام شده است. براي این منظور دو پرسشنامه طراحی شدند، یکی از این پرسش نامه ها حاوي سوالاتی بود که میزان خوانایی یک بدنه شهري را مورد بررسی قرار می دهد و پرسش نامه دیگر، نکات فنی-تکنیکی نورپردازي بدنه هاي شهري مورد بررسی را مشخص می کند. در نتیجه با استفاده از آزمون همبستگی میان متغیر خوانایی و عوامل فنی-تکنیکی، نتایج پژوهش حاصل آمده است.
پیشینه تحقیق:
پیشینه این تحقیق را می توان در دو حوزه خوانایی و نورپردازي مورد مطالعه قرار دارد. متغیر خوانایی در کتابهاي مختلف عنوان شده است که در توضیح مفهوم خوانایی در این مقاله به آنها اشاره می شود. همچنین مقالات و مطالعاتی در زمینه خوانایی منظر شهري انجام شده است که از آن جمله می توان به مقالات منتشر شده توسط سازمان زیباسازي اشاره کرد. براي مثال منصور بهادري در مقاله اي تحت عنوانل مولفه هاي موثر بر نقش نما و جداره ها در ارتقا خیابانهال که در آن اشارات مختصري به نحوه طراحی نما در ایجاد خوانایی خیابان ها شده است.
اما به طور مستقیم تا کنون پژوهشی در حوزه رابطه نورپردازي با خوانایی جداره هاي شهري صورت نگرفته است.
در حوزه نورپردازي نیز می توان به پژوهش هاي انجام شده در مورد ساختمان هاي واجد ارزش شهري در سازمان زیباسازي اشاره کرد. علاوه بر آن در کتاب راهنماي نورپردازي مکانهاي شهر، اشاراتی به بحث نورپردازي مکانهاي مختلف شهري شده است. مطالعاتی نیز راجع به نقش نورپردازي مکانهاي شهري در افزایش کیفیت، صورت گرفته است که از آن جمله می توان به مطالعات مینجا پریلاوسک اشاره کرد که در پروژه تحقیقاتی خود با نام نورپردازي پارك هاي شهري (2007) دو پارك شهري در کشور اسلوونی را بررسی نموده و راهنمایی هایی را براي بهبود کیفیت فضاي شبانه پارك ها که قابل تعمیم به دیگر فضاهاي شهري مشابه نیز هست، را ارائه می دهد.
خوانایی و مولفه هاي تاثیرگذار بر آن:
خوانایی در بسیاري از پژوهش ها و کتاب ها، به عنوان مولفه تاثیرگذار در کیفیت فضاي شهري یاد شده است.
کورش گلکار در مقاله خود((1379 به بررسی مولفه هاي سازنده کیفیت طراحی شهر می پردازد و در آنجا به عوامل کیفیت دهنده فضاهاي شهري در میان نظریه هاي مختلف در حوزه کیفیت می پردازد که در بسیاري از آنها خوانایی به عنوان یکی از مولفه هاي کیفیت محیطی مطرح می شود. از آن جمله می توان به گفته ها و نوشته هاي برایان گودي((1993 ، این بنتلی (1993) در کمیته مشورتی برنامه ریزي لندن و پانترو کرمونا (1997) اشاره کرد.
2
خواناییل کیفیتی است که موجبات قابل درك شدن یک مکان را فراهم میکند. خوانایی در دو سطح اهمیت پیدا میکند: فرم کالبدي و الگوهاي فعالیت، مکانها ممکن است در یکی از این دو سطح خوانا و قابل فهم باشند. براي مثال این احتمال وجود دارد که از فرم کالبدي یک مکان، احساسی روشن مانند لذت بردن از حدي از زیبایی را، در یک سطح سامان بخشد.ل(ین بنتلی ،113،(1382 در واقع، مردم وقتی میتوانند از منافع گزینههایی که کیفیات مختلف را عرضه میدارند، بهره گیرند؛ که بتوانند سامان فضایی مکان و آنچه را در آنجا میگذرد، درك کنند.
خوانایی، کیفیتی است که موجبات قابل درك شدن یک ساختمان را در فضاي شهري فراهم میکند. در این میان به نظر می رسد نما یکی از مهمترین اجزاي هر ساختمان است که بیشترین تاثیر را بر روي منظر شهري می گذارد.ل نظریه پردازان با مطالعه سیر تکوینی نما از زمان احداث اولین بناها تاکنون، چهار عملکرد اصلی براي نما، به صورت عام، معرفی نموده اند: محافظ، رابط، معرف و جزیی از کل.ل (پاکزاد و سوري،1391،(137 براي نورپردازي نماي ساختمانها خوانایی از چند جهت حایز اهمیت است و با عملکردهاي نما در ارتباط است.
نورپردازي مناسب نماي ساختمانها به خوانایی و شاخصسازي ساختمان کمک میکند. درواقع با نورپردازي ساختمانی مشخص، میتوان در هر نقطه از شهر یا محدوده مکانی قابل رویت آن را تشخیص و جهتیابی کرد.
نماي ساختمانها به وسیله نورپردازي میتواند به یک نشانه محیطی تبدیل شود. و نقش یک نقطه عطف بصري را براي ساکنان محله و جامعه به خود بگیرد. چنانچه ثبات و هماهنگی در ویژگیهاي نورپردازي فضا اعمال شود تبادل حس آن با جامعه بیشتر شده و در نتیجه جامعه ارتباط بیشتري با فضا برقرار میکند. معرفی یک ساختمان به عنوان یک نشانه شهري می تواند در مقیاس هاي مختلفی از خیابان گرفته تا محله ، منطقه و شهر را دربرگیرد.
غرض از خوانایی، ساماندهی اجزا و ارتباط دانه هاي شهري در قالبی یکپارچه در ذهن افراد است که به سهولت جهت یابی و احساس امنیت می انجامد. به طور کلی انسان براي تعیین جهت در فضا به دو سیستم ادراکی متکی است: قیاس بصري و حس جنبشی. ولی براي تعیین جهت بصري، نیازمند یک مبدا قیاس می باشد که یک فضاي آشنا یا یک بناي شاخص می تواند مبدا قیاس او باشد.ل(گروتر،(1383 در نتیجه نورپردازي یک نماي شاخص و یا یک جداره می تواند به عنوان نشانگر عمل کند.از طرفی ل اگر نشانه ها فرمی واضح داشته باشند، اگر با زمینه خود متضاد باشند و اگر محل آن ها بر اطراف خود غالب و مسلط باشد، شناخت آنها به آسانی میسر است.ل(لینچ،(1385:144
نکته دیگر توجه به نمایش جز و کل و کالبد و روح فضا است.لمکان، تمامیتی است که از چیزهاي ملموس داراي فرم و رنگ ساخته شده است. بنابراین در نظر گرفتن جزیی از آن بدون در نظر آوردن کلیت آن امکانپذیر نیست و تمام عوامل در پیوند با هم گوهر مکان را شکل میدهند. مکان داراي ساختاري است که شامل دو جزء فضا و ماهیت میشود که اولی تعیینکننده مرزها و حس جهتیابی فرد در مکان، و ماهیت، بیانگر هویت مکان براي انسان است و همان حال و هواي حاکم بر مکان را شکل میدهد. بنابراین تجسم کلی از یک مکان از ادراك کیفیات جسم و روح آن مکان حاصل میشود، که نور بر هر دو تأثیرگذار و از هر دو تأثیرپذیراست.ل(عزیزي،1385، (43ل
نورپردازي همان طور که می تواند کالبد و جسم فضا را نمایش دهد، با استفاده از نمایش کاربري ها و فعالیت هاي موجود در بنا، می تواند به تقویت روح مکان نیز کمک کند. در نتیجه در ادامه پژوهش با توجه به موارد گفته شده، عامل خوانایی در دو سطح فرم کالبدي و الگوي فعالیت ها در نظر گرفته می شود.
طراحی پرسش نامه :
همان طور که گفته شد در این پژوهش از دو پرسش نامه بهره گرفته شده است. پس از تدوین طرح مقدماتی
3
