بخشی از مقاله
چکیده:
خوانایی یکی از مهم ترین معیارهاي کیفی فضاهاي شهري میباشد.روش هاي مختلفی براي بهبود وضع شهر ها از لحاظ کالبدي و عملکردي وجود دارد که یکی از آن ها طراحی المان و نشانه است که میتواند با توجه به کیفیت باعث افزایش یا کاهش خوانایی شود.اهمیت موضوع نشانه و المان از این جهت است که با گسترش شهرهاي امروزي و استفاده از این المان و نشانه ها می توان به راحتی مسیرها را پیدا کرد.هدف مقاله نیز شناسایی شاخص هاي موثر بر نشانه ها و المان هاي شهري به منظور تاثیر بیشتر بر خوانش شهروندان می باشد.روش تحقیق . پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی می باشد که اطلاعات آن به صورت کتابخانه اي اسنادي و توزیع پرسشنامه جمع آوري گردیده است همچنین از نرم افزار spss و روش همبستگی براي تحلیل داده ها استفاده شده است.جامعه آماري شامل شهروندان شهرگرگان می باشد که انتخاب افراد نمونه با روش تصادفی صورت گرفته است و حجم نمونه در نظر گرفته شده 50 نفر می باشدکه 10 برابر تعداد متغیرهاست که 30 تا میشود و 20 تا هم براي اطمینان کار بیشتر در نظرگرفته شده است.براي بررسی تاثیر المانهاي شهري اجرا شده در سطح شهر گرگان، بر خوانایی چهره شهر و افزایش کیفیت بصري محیط، تعدادي ازمیادین در سطح شهر انتخاب گردید ، سپس با استفاده از مطالعات میدانی و مراجعه حضوري به مکان این میادین در سطح شهر، نظرات رهگذران راجع به این طرح ها و نقش آنها در ارتقا کیفیت بصري فضاهاي شهري را جویا شدیم و نتایج آن میتواند در بهبود وضعیت موجود موثر باشد.
واژگان کلیدي:خوانایی،نشانه،المان ،گرگان
-1 مقدمه:
در دوران شهرسازي معاصر، مشکلات زیادي در شهرها بوجود آمده است. از مشکلات جمعیتی، اقتصادي،ترافیکی و دغدغه هاي زیست محیطی گرفته تا مشکلات اجتماعی و فشارهاي روحی و روانی برگرفته از اغتشاشات بصري و سیماي ناموزون و بی تناسب خیابان ها و عدم وجود عرصه هاي عمومی و فضاي شهري جذاب. از این جهت تاثیر استفاده مناسب ازفضاهاي شهري با کیفیت و طراحی شده بر همه نمایان است و بی شک یکی از عوامل ارتقاء کیفیت و افزایش خوانایی چنین فضاهایی استفاده از ابزارهایی همچون هنرعمومی، المان ها و مبلمان شهري است. برخی نظریه پردازان فضاي شهري را به مثابه فضایی براي ارتقاء بخشیدن به کیفیت هنري می پندارند و بر زیبایی شناسی شهري تاکید دارند. (مقدسیان و همکاران،1392، (917 منظر شهر دانش شناخت مفاهیم شهر نزد شهروندانی است که در طول تاریخ در آن محیط زندگی کردند و با کالبدهاي طبیعی و مصنوع محیط ارتباطی
معنایی یافتند.ارتباطی که تحت تأثیر جهانبینی و اندیشه مردم شکل گرفته و به کالبد، معنا بخشیده است.(تدین،ناصري اصفهانی،1392، (244خوانایی از معیارهاي نظریه پردازن مختلف به عنوان عنصر کیفی فضاهاي شهري می باشد.امروزه کیفیت در محیط شهري از مباحث مهم شهرسازي بوده و روش هاي مختلفی براي بهبود وضع شهر ها از لحاظ کالبدي و عملکردي اتخاذ می شود.فضاهاي شهري براي عموم مردم شهر است و منحصر به جنبه کالبدي و فیزیکی نیست و در حقیقت انسان است که با حضور و فعالیت خود بدان معنا میدهد.فضاهاي شهري باعث شکل گیري بافت شهري در پیرامون خود می شود.در این
١
دومین همایش ملی پژوهش هاي کاربردي در »مهندسی عمران، معماري و مدیریت شهري«
nd National Conference on Applied Researches in Civil engineering, Architecture and Urban planning٢
بین خوانایی به عنوان عاملی است که بر کیفیت فضاهاي عمومی موثر است و شامل معیارهایی می باشد که با استفاده از آن معیارها میتوان فضاها را سنجش کرد و خوانایی فضا را بدست آورد.(اوصانلو، کاشانی جو،1392، .(827همه شهرها براي پویایی و خوانایی نیازمند چیزي هستند که هویت شهر را نشان دهد و شهري فاقد این خصوصیات ،زندگی در آن جریان ندارد.درك و خوانایی محیط شهري فرآیندي است ذهنی که از طریق ارتباط انسان و فضاي پیرامون اتفاق میفتد.انسان پیام هاي محیط را دریافت میکند و تصویري از محیط در ذهنش نقش میبندد .بی شک جایگاه نشانه ها و المان در فضاي شهري از اهمیت بالایی برخوردار است. زیرا بسیاري از مسائل فرهنگی و آداب و رسوم و سنت هاي مردم از این علائم سرچشمه میگیرند.نشانه هایی که بیانگر خاطرات ملت و تبلور عینی آن در یک سمبل و نماد شهري شکل گرفته است.فضاهاي باز شهري، مبلمان شهري با حضور و استفاده ساکنین داراي یک رابطه مستقیم است .زمانی که در روزهاي تعطیل براي اوقات فراغت از فضاهاي باز و پارك استفاده میشود خواه ناخواه با مبلمان شهري و عناصر موجود در آن رابطه تنگاتنگی بوجود می آید و این نشانه ها و سمبل ها در واقع خودنمایی میکنند و با حضورشان خاطرات ر ا بیان میکنند.(معینی فر و همکاران،1392، (217 نیاز بشر به سازماندهی و نظم دادن زمان و مکان،انسان را به استفاده از نمادها سوق میدهد.شهرها مملو از عناصر نمادین هستند.المان ها و نشانه هاي شهري به عنوان عناصري که در آن ها نقش مفهوم نمادین قوي تر از عملکرد کالبدي بناست به عنوان گونه اصلی عناصر عناصر نمادین در سکونتگاه هاي انسانی جهان خودنمایی میکند.(خسروي، فراغه،1392 ،(136نشانه ها و المان هاي شهري می تواند نقش مهمی در بهبود کیفی فضاهاي شهري داشته و به مقوله هاي ادراك فضایی ،احساس زیبایی و احساس تعلق پاسخ دهند.بنابراین این نشانه ها در تشخیص و تعریف فضاهاي شهري و ساخت سیماي شهري و در نتیجه خوانایی فضاها موثر است.در واقع نشانه ها و المان ها با طرح هاي بدیع و مدرن و رنگ هاي مختلف و نورپردازي قادر به ایجاد حس تعلق مکانی و زیبایی و خوانایی می باشند که این عوامل علاوه بر خوانایی و زیبایی باعث جذب بیشتر شهروندان به فضاهاي عمومی و استفاده از آن می شود (مختاباد و همکاران،1388 ،(32 لذا با توجه به اهمیت موضوع در این مقاله سعی شده به بررسی و تحلیل برخی از مهم ترین نشانه هاي والمان هاي شهري موجود در شهر گرگان پرداخته و تاثیر آن بر ذهن شهروندان و خوانایی بررسی شود تا نقش المان ها و نشانه هاي شهري شهر گرگان تعیین شود که تا کنون بررسی نشده است و براي بهبود آن تصمیم گرفته شود.
-2اهمیت و ضرورت تحقیق:
المان و نشانه هاي شهري در تعیین هویت شهر و تعلق مکانی شهروندان موثرند و اگر به آن توجه ویژه شود می توان در شهرهاي جدید هویتی جدید ایجاد کرد و در واقع میتواند یکی از راه هاي کاهش جمعیت شهرهاي بزرگ باشد یعنی با ایجاد المان و نشانه هاي شهري، افراد بیشتري براي زندگی در شهرهاي کوچکتر جذب کرد که این شهرها با امکانات بیشتر در آینده می تواند به شهرهاي مطرح تبدیل شود و مشکلات و تنش هاي روحی را کاهش دهد. اهمیت موضوع در واقع از آن جهت است که با گسترش شهرهاي امروزي داشتن گره ها و نشانه ها و المانهاي شهري براي سهولت در یافتن مسیرها و مکانها براي شهروندان موثر است البته نیاز به برنامه ریزي،طراحی و مدیرت صحیح شهري دارد.در واقع این تحقیق می تواند براي شهرداري مفید باشد تا بتوان وضعیت حاضر را بهبود بخشید .همچنین به دانشجویان طراحی شهري و معماري و مسئولان کمک میکند و میتواند باعث سازماندهی منظر شهري شد.
-3اهداف تحقیق:
هدف از این تحقیق شناسایی شاخص هاي موثر بر نشانه ها و المان هاي شهري به منظور تاثیر بیشتر بر خوانش شهروندان و بررسی و درك نشانه ها و المان هاي شهر گرگان و ارتقاي کیفیت مکان می باشد
-4سوال تحقیق:
نشانه و المان چه تاثیري بر شناخت افراد در ذهن شهروندان دارد؟ چه عواملی بر خوانایی میادین شهر گرگان موثر است؟
آیا عناصر منظر سازي مانند پوشش گیاهی و آب باعث در ذهن افراد ماندن آن المان یا نشانه میشود؟
-5فرضیه تحقیق:
به نظر می رسد بین خوانایی فضاهاي شهري و وجود المان شهري رابطه معناداري وجود دارد.
به نظر می رسد بین خوانایی فضاهاي شهري و وجود نشانه هاي شهري رابطه معناداري وجود دارد.
-6پیشینه تحقیق:
خاطره جمعی از وقتی که علوم انسانی بوجود آمده است ولی به عنوان پدیده اي که در مفاهیم خاص مطرح شده در اوایل قرن بیستم جامعه شناس فرانسوي،هالیواکس این موضوع را بیان کرد و در آن این پدیده را تجزیه و تحلیل کرد.در سال 1960 با توجه به کیفیت انسانی درطراحی عرصه هاي عمومی
٢
دومین همایش ملی پژوهش هاي کاربردي در »مهندسی عمران، معماري و مدیریت شهري«
nd National Conference on Applied Researches in Civil engineering, Architecture and Urban planning٢
و تاثیر آن در استفاده بیشتر کاربران از محیط امري مهم تلقی میشود.جان لنگ در سال 1938 در کتاب آفرینش نظریه معماري افزایش حضور مخاطبان و برقراي تعاملات اجتماعی تاکید دارد و مینویسد:اگر در طرحی،خواسته هاي مردم در نظر گرفته نشود،محیط اجتماعی حاصل از آن قابلیت برقراي تعاملات اجتماعی را نخواهد داشت و مخاطبان از فضا استقبال نمیکنند.(معینی فر و همکاران،1392 ، .(219نمادگرایی ابتدا در هنر ظاهر شد و در اشکال دیگر زندگی مردم نمود یافت به طوري که نمادگرایی جنبشی بر اروپا سایه افکند در این شیوه هنرمند واقعیت را به صورت نماد و نشانه ارائه میکند که نشان دهنده شناخت ذهنی هنرمند است.(عبدلی، عطاري،1392، (1008
