بخشی از مقاله
نقش و تأثیر آب در هویت بخشی معماري باغ ایرانی
خلاصه
یکی از عناصر اصلی وحیاتی در باغ وجود آب است که قسمتی از آن منحصرا براي آبیاري گیاهان و بخشی دیگر به منظور ایجاد وخلق زیبایی در طراحی مورد استفاده قرار می گیرد . آنچه مورد توجه است وجود وتاثیر آب از دیدگاه خلق زیبایی وعنصري هویت بخش به معماري باغ ایرانی است. در این تحقیق سعی شده است از روش تحلیلی توصیفی و با بررسی نمونه هایی از معماري باغ ایرانی به این موضوع پرداخته شود. نتایج بررسی ها نشان می دهد نمود آب در معماري به عنوان عنصري اصلی و مرکزي تلقی شده و معماري در اطراف آن قرار می گیرد، شکل دهنده وشکل پذیر است. استفاده از خنکی ،انعکاس و صداي آب به روش هاي گوناگون در معماري باغ ایرانی بخوبی مشهود است. در طراحی باغ علاوه بر توجه به زیبایی وهویت مکانی اصل توجه به آبیاري قاعده کلی بوده تا آنجا که ابعاد فضا با توجه به میزان دسترسی به آب طراحی شده است.ترکیب هاي مختلف آب درباغ ایرانی مانند آب وآیینه ، آب وفواره ،آب وچشمه ، آب وجوشش ، آب و حرکت ، آب ورطوبت هر کدام نشانگر پیچیدگی آب رسانی در باغ ایرانی است.
کلمات کلیدي : باغ ایرانی، معماري ،هویت ، آب .
مقدمه
تا چند دهه پیش باغ در ادامه معماري یا به عنوان گونه اي از آن تفسیر می شد. اما امروزه به عنوان اثري قائم به ذات که نقشی بسزا در شکل دادن به محیط طبیعی دارد، مورد توجه قرار گرفته است. امروز از باغ هاي ایرانی که وصفشان در انبوهی از کتاب هاي تاریخی وسفرنامه سیاحان خارجی آمده ، چیز زیادي بر جاي نمانده است. اگرچه پاره اي از باغ هاي معروف ، کمابیش از گزند زمانه برکنار مانده اند، اما تعداد به مراتب بیشتري از میان رفته اند.حادثه بدتر زمانی رخ داد که مفهوم باغ ایرانی از برنامه ریزي هاي شهري حذف و الگوهاي غربی آن هم به شکل ناقص جایگزین شد. در این مقاله سعی می شود در باب اهمیت این موضوع به بررسی نقش آب در هویت بخشی معماري باغ ایرانی پرداخته شود.
فرضیه
با توجه به وجود عناصر مختلف در باغ ایرانی ، آب مهمترین نقش را در هویت بخشی این معماري ایفا می کند.
باغ ایرانی
باغ ایرانی مانند معماري، شعر ، نقاشی ، موسیقی و سایر آثار هنري ایران ، در چهارچوب سنت واصول از بدایع وظرایفی برخودار است و بر قله کمال وحدت در تنوع و تنوع در وحدت ایستاده است.در باغ ایرانی مانند معماري ایرانی هیچ چیزي بی مورد وجود ندارد.آنچه مفید ولازم است زیبا عرضه می شود و جلوه اي در کمال و جمال دارد. آرتور پوپ، نویسنده کتاب »معماري ایران« معتقد است »:باغ ایرانی نه تنها جاي امن و آسایش که در عین حال جایی است براي تامل وتحقیق ، جایی که روح خسته آدمی می تواند تازه شود وآرامش یابد و منظره هاي تازه اي بر او مکشوف شود.« باغ ایرانی مزین به نظم وتناسب ، برخودار از حرمت ومحرمیت ، منزه از بیهودگی و افراط وتفریط ، موظف به کارآیی وسود دهی ، مساعد با قناعت و صرفه جویی مجهز به پایداري است.باغ ایرانی پاسخ به نیاز است ، از نیاز اقلیمی تا نیاز فردي حتی نیاز حیوانات اهلی و نیاز خود باغ. ابعاد متعادل جماد ، نبات ، آب رعایت مقیاس انسانی یکی از ویژگی هاي برتر باغ ایرانی است.در باغ سازي ایرانی سزسبزي درخت و گیاه ، تنوع دراز مدت گلهاي الوان ، پویایی و بروز و حضور شادمانه آب ، گردش ماهی وبازي نغز پرندگان ، لطافت هواي مطبوع ، عطرآگینی فضا، زیبایی و چشم نوازي سیما، نهایت صرفه جویی و غایت کارآیی با تمامی ابعاد منظور است(نعیما . ( 1385 با توجه به گستردگی این موضوع ، سخن را کوتاه کرده ودرباب آشنایی با باغ ایرانی با ذکر برخی موارد خصوصیات کلی باغ ایرانی را بر می شماریم.
خصوصیات کلی باغ ایرانی
احداث- باغ غالباً در زمین شیبدار.
- محصور بودن پیرامون باغ با دیوار.
تقسیم- باغ غالباً به چهاربخش( تصویر .( 1 تصویر: 1 تقسیم باغ به چهار بخش
- استفاده از خطوط راست در طراحی باغ ( تصویر .(2
- وجود یک ساختمان در مرکز یا بلندترین قسمت فضا.
- استفاده از یک جوي دائم اصلی (آب دائم).
- روان نمودن آب به گونه اي که صداي آب به وجود آید(آب شیبها).
- وجود حوض یا استخر براي تامین آب وزیبایی چشم انداز در مقابل عمارت.
- وجود رابطه نزدیک با طبیعت و عدم وجود حد فاصل بین ساختمان و باغ.
- استفاده از انواع گلهاي دارویی و زینتی و درختان.
تصویر: 2 مسیراصلی
در ادامه سعی می شود که یکی از مهمترین خصوصیت هاي باغ ایرانی ، آب را مورد بررسی قرار داده و نقش این عنصر حیاتی را در هویت بخشی معماري باغ ایرانی مورد بررسی قراردهیم.
آب
در ایران باستان آب پیام آور روشنایی و پاکی به شمار می رفته و از ارزش زیادي برخوردار بوده است.شاید به این علت که ایران کشوري کم آب بوده است.آب نه تنها براي رفع نیاز ها مورد استفاده قرار می گیرد بلکه به لحاظ معنوي و روحی نیاز تاثیر بسیاري دارد.آب در فلسفه اسلامی بن هستی محسوب می شود»و جعلنا من الماء کل شی حی )«انبیا آیه (30و در عین حال عامل تطهیر نیز هست.در تعالیم اسلامی ، آب نماد پاکی و مبارکی ونماد بهشت و عامل تذکر معرفی شده است(نقی زاده . (1384 در فرهنگ نمادهاي مقدس سنتی ، از آب به عنوان منشاء همه مخلوقات یادشده است (طوفان.(1382تتبعات در متون ایران یاستان حاکی از آن است که آب نماد و سمبل آگاهی و دانش است(نقی زاده .(1384
آب با قابلیت هاي مختلف خود مانند حیات وتازگی ، درخشندگی ، رونق پاکیزگی ورواج روشنایی، سکون وآرامش و تحرك نوازش دهنده روح انسان است. شاید به همین دلایل است که آب همواره در مکان هایی که ساخته دست بشري است به صورت هاي مختلف براي خود جاي باز کرده است.
آب در باغ ایرانی
ایرانی آب را با مشقت و مرارت به دست می آورد . با صرفه جویی به کار می برد و در باغ ها با هنرمندي هاي ماهرانه بیشتر از آنچه که هستمی نمایاند. شبکه هندسی ، اب را به داخل ساختمان باغ می برد ودر میانه و گشایش فضاها با وسعتی مناسب ومتناسب ، بازتاب آسمان و درختان و تصویر ونقوش زیبایش را در مقابل بینندگان به نمایش می گذارد. اب در جویها ، آب شره ها ، آبگردان ها ، فواره ها و جوشگاه ها می گرددتا تشنگی و عقده کم آبی را فرونشاند.
ایرانیان آبیاب هاي بسیار خوبی بوده اند و در ابداع روش هاي مختلف فراهم کردن و گرد آوردن و مصرف درست ان بیشترین تلاش را کرده اند . معمار باغ بازیهاي غریبی با آب انجام می داده است .به عنوان مثال در باغ دولت آباد یزد معمار با بازي وصف نا پذیري بارها آب را به درون زمین برده و بیرون اورده است. ابتدا آب را در زیر بادگیر در یک حوض یکپارچه مرمري می برد که می جوشد ودر آن بالا می آید. سپس وارد حوضی در وسط هشتی می شود و از آنجا به سه حوض کشیده دراز در سه شاه نشین می رود. از آنجا طی مسیرهاي مختلف میان باغ به سردر می رسد، از آنجا خارج و به خیابان ها و آبادیها وسرانجام به مصرف کشت و زرع می رسد.
تصویر : 3 محور اصلی آب .باغ دولت آباد - یزد، ماخذ:نگارنده تصویر : 4 انعکاس .باغ دولت آباد - یزد، ماخذ:نگارنده
