بخشی از مقاله
چکیده :
در مورد باغ ایرانی که تمثیلی از بهشت و کوششی در رسیدن به بهشت آرمانی در این دنای است، نوشته های بسیاری وجود دارد. در این بین تاثری ساختار هندسی، در فرم و شکل کلی باغ های ایرانی و نقش عنصر آب در هندسه باغ به صورت برجسته تر ی نمایش داده شده است . از اصول مرتبط با هندسه که م عماری ایرانی را زنده نگه داشته است، عوامل ی همچون: سلسله مراتب، مرکزیت، تقارن، ریتم، محور و ... می باشد . که در مقاله حاضر با تاکید بر تاثری عوامل فوق، به عنوان عناصر اصلی تشکیل دهنده ساختار هندسی باغ های ایرانی، با استفاده از ابزا ر مختلف گردآوری داده ها، به صورت مطالعه کتابخانه ا ی و همچنین استفاده از مقالات و مطالعات مربوط به معمار ی و معماری منظر، به بررسی نقش آب در هندسه کلی باغ می پرداز می و به عنوان مطالعه موردی نزی باغ شاهزاده ماهان کرمان را، که یکی از بهترین و مهم تر ین نمونه ه ای معماری باغ ساز ی ایرانی و شاهکار باز ی هندسه و آب است، انتخاب نمود می.حاصل آنکه تمامی اصول مطرح شده در باغ های ایرانی رابطه ای متقابل میان هندسه مرکزی و قوی آن و عنصر آب را خواهد رساند و بررسی های صورت گرفته پیرامون ساختار هندسی باغ، جدای از نقش آب نخواهد بود. و در نهایت باغ ایرانی به عنوان اثری حکیمانه و کمال گرا در اصول هندسی و ساختار خویش مطرح می شود.
واژههای کلیدی: باغ ایرانی، ساختار هندسی، آب، سلسله مراتب، معماری منظر، باغ شاهزاده ماهان کرمان.
-1 مقدمه:
1-1 طرح مسئله:
1
آب، بعنوان یکی از عناصر چهارگانه آفرینش، جایگاه ویژه ای در فرهنگ کهن ایران دارد . فرهنگ ایرانی، بعنوان فرآیندی از اندیشه اجتماعی و باورهای مذهبی، مقام والایی برای آب قائل است، چراکه هم مایه حیات بشری است و هم لازمه رشد کاشته ها، همچنین مایه تطهیر جسم و صفای باطن است. آب از زمان های دیرین، در باورهای آیینی ایران، مقدس محسوب می شده است،
بطوریکه در آیین مهرپرستی، مذهب زرتشت و دین اسلام به ارزش آن اشاره شده و از تباه کردن آن نهی گردیده است.
معماران ایرانی نزی همواره در صدد بودند تا به بهترین نحو ممکن از امکانات محیط که آب یکی از مهمترین آنها به شم ار م ی
رفته است استفاده نمایند و جدای از بحث عملکرد و نیاز فزییکی همواره به دنبال آن باشند تا از وجه جمال و کمال آب ن یز در
ایجاد بستر محیطی ز بای بهره گیرند . لذا آب به عاملی در جهت تطهیر، آرامش، در جایی سکون و در جایی حرکت بدل م ی شود و در معماری انواع بناها وارد شده که شاهد بارزترین حضور این عنصر در باغ ها هستیم.
استفاده از آب در باغ های ایرانی به صور مختلف همچون احداث باغ ها در زم ین ها ی شیب دار، ایجاد پلکان در مس ری آب، استفاده از جریان ملا می آب در کنار جریان تند و پر سر و صدای آب و به طور کلی استفاده از آب جاری در چهارباغ ها، جویبارها و جوی های کم شیب و مارپیچی هوای باغ را مطبوع و دلپذ ری می ساخت و ز بای یی آن را چند برابر می کرد. بر این اساس در صدد بر می آییم تا پس از بررسی ساختار هندسی و فضایی باغ های ایرانی، به نقش عنصر مقدس آب در شکل گیری این سلسله مراتب هندسی بپرداز می.
2-1 اهمیت و ضرورت تحقیق:
دین اسلام آب را به عنوان عنصری پاک در آئین مقدسش گنجاند . در معماری اسلامی، معماران با شناخت قوانین فیزیکی رفتار آب و درک نقش و رفتار آن با انسان، آب را به درون معماری آوردند به طوری که معماران هشت بهشت، چهل ستون، باغ فین، باغ شازده و ... از مفاهیم مختلف آن بهره جستند.
حضور آب در ایجاد تقسیم بندی های هندسی باغ بسیار تأثیرگذار می باشد، تقسیم بندیهایی که در طرح باغها انجام می شود بر اساس گذر آب، تقسیم بندی باغچه ها و محورهای اصلی و فرعی بوجود می آ دی. یکی از عوامل تأثیرگذار در این تقسیم بندی، بحث محوریت می باشد که در کوشکها و باغ ها، مسری حرکت آب محور اصلی هدایت فرد به سمت بنا یا کاخ است . این موضوع ما را بر آن داشت تا به بررسی ساختار هندسی باغ ایرانی بپرداز می . محور اصلی هر باغ، محل قرار گرفتن عناصری چون سردر، کوشک ، حوض آب و نهر آب می باشد، همچنین حرکت آب در طول ا ین محور، تحرک و در عین حال نوعی نشاط به فضا می بخشد و جلوه های مختلفی به باغ می دهد. بنابراین بررسی سلسله مراتب فضا یی باغ ها ی ایرانی و نگاه به حضور آب، بعنوان یکی از عناصر چهارگانه آفرینش، اهم یت می یابد. نتایج تحقیق حاضر بر این مهم استوار می شود که محیط زیست ایرا نی جلوه گاه تزکیه و سکینه روحانی است و نزی باغ ایرانی، نمادی تمثیلی از باغ های بهشتی است که حضور آب در آن مشهود م ی باشد. لذا بایستی به منظور طرح ریزی و سامان دهی مناسب تر باغ های ایرانی، به ساختار هن دسی آن و نزی نقش محوری عنصر آب توجه ا یی ویژه مبذول داشت.
3-1 اهداف تحقیق:
هدف کلی تمامی باغ های ایران، نزدیکی بیشتر با طبیعت و رسیدن به آرامش جسم و نهایتا آرامش روح است . و باغ نشان ی از بهشت برین و نمادی از جاودانگی است. دستیابی به این هدف را می توان بیش از هر چ زی مدیون ساختار هندسی و قاعده مند باغ های ایرانی بود، چرا که هندسه اساس هنر و معماری ایرانی است. همچنین برای رسیدن از جهان ماد ی به بهشت (باغ )، باید سلسله مراتب دسترسی رعایت شود. همانگونه که در باغ های ایرانی اینگونه بوده است.
صورت باغ های ایرانی حاصل از تعریف هندسی و ساختاری آن است. همانطور که هندسه در شکل گیری معماری ایرانی نقش دارد، شالوده شکل گیری باغ ایرانی نیز به شمار می آید، تا آنجا که مهمترین ویژگی و شاخصه ی باغ ایرانی فضای کاملا هندسی ، منظم و از پیش طراحی شده آنهاست. این شالوده هندسی در عناصر شکل دهنده باغ که در نهایت به ارایه شکل کلی باغ می انجامد،
