بخشی از مقاله
مقدمه
ملاک های ارزش گذاری در ذهن انسان، معیارهای معنا گرا
ﻭ مفهوم ساز هستند. حقایق و وقایع بی شماری که در ماوراﺀ درک بشر قرار دارند انسان را وا می دارد تا برای بیان اندیشه ها و مفاهیمی که فهم وتوصیف کلامی آن ها مشکل است، نظام های گوناگون با عنوان نشانه ها و نمادها ابداع کند.
بی گمان یکی از نیکوترین جلوه های صورت و معنا، برآمده از باورهای ایرانیان، باغ ایرانی است. شناخت باغ و ویـژگی هایی که هر یک از عنـاصر آن به همـراه دارد، به شناخت نماد گرایـی از طبیـعت منتـهی مـی شـود. این نمادها
ﻭ عناصر باغ از نگاهی دیگر می توانند آشکارتر حقیقت خود را نشان دهند. اهمیت شکل به مثابه ظرف در تقابل با فضا به مثابه مظروف آشکار می شود. بررسی و مطالعه نشانه ای
ﻭ نمادین عناصر باغ ایرانی نشان می دهد که در پس ظاهر این نمادها و عناصر، معانی و مفاهیمی نهفته است. در این مقاله ساختار مهم ترین باغ های ایرانی مورد ارزیابی قرار گرفته و عناصرباغ ایرانی دسته بندی شده است. با رویکرد
ﻭ روش نشانه شناسی به بررسـی باغ ایـرانی درحکم یک متـن و عناصرآن پرداخته و نشــــــان داده می شود چگونه لایه ها بر هم تاثیر می گذارند و هر یک از نشانه ها چه نقشی دارند و چه ارزشی تولید می کنند. نکته قطعی برخورد با باغ؛ کارکرد عناصر معطوف به نشانه ومفهوم آن عناصر، کارکرد و کشف نمــــادها می باشد.
طبق گفته دکتر فرزان سجودی، » هر پدیده ای که ساخته دست بشر باشد، قابل مطالعه، تولید معنا و هویت فرهنگی است.« از طرفی باغ ایرانی پدیده ای مصنوع و ساخته دست بشر است و بر اساس نیازهای او ایجاد شده است. باغ ایرانی را می توان به نمایه نقاشی تصور کرد، پدیده ای عینی و طبیعی و ملموس. به تعبیر سعدی:
برگ درختان سبز در نظر هوشیار هر ورقش دفتری است معرفت کردگار
پس باغ هم ساختار هنری دارد و می تواند از دیدگاه نشانه شناسی به ساختار هنری تبدیل شود. نقد ساختار گرایی، باغ را از نظر هنری ، نظامی از نشانه ها می شناسد
ﻭ در این روند سعی می شود قواعد بر محتوا کشف شود. با به کارگیری نشانه شناسی می توانیم به تحلیل شکل و نوع عناصر مطرح شده در باغ ایرانی بپردازیم و در پی آن به تحلیل عناصر و روابط این اجزاﺀ و در نتیجه به جست وجوی نشانه و معنا و مفهوم آن بپردازیم.
در متن باغ ایرانی لایه های متنی کارکرد نشانه ای و دلالت گر پیدا کرده و لایه ها در سطوح متفاوت و با رجوع به رمزگان های متفاوت تفسیر می شوند.
نشانه ها به مفاهیم دلالــــت می کنند و نه به چیزها و وقتی در باره چیزها صحبت می کنیم، در سطح مقوله های مفهومی آن چیزها با هم ارتباط بر قرار می کنیم. پس از نظر
تصویر۱- نظم هندسی، آبراه حوض و کرت بندی در باغ دولت آباد یزد، ماخذ: حکمت کهن منظر جدید، موزه هنرهای معاصر تهران
سوسور نشانه به کلی غیر مادی است .(سجودی ١٣٨٧، ٢٠) و به نقل از چندلر: » نماد صرفا یا اساسا از آن جهت نشانه است که به مثابه یک نشانه به کار برده و دریافت می شود.
... نماد، فارغ از هر نوع تشابه یا قیاس با ابژه اش و همچنین فارغ از هر نوع ارتباط واقعی با آن، بلکه صرفابه دلیل آن که درحکم یک نشانه تفسیر می شود، به نقش خود عمل می کند. « (چندلر ١٣٨٧ ،٣٩)
هدف این پژوهش مفاهیم نشانه شناسی در نمونه ای از باغ های ایران (باغ فین کاشان)می باشد که پس از جمع آوری اطلاعات به صورت میدانی و کتابخانه ای با روش تحقیق توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار می گیرد. جامعه آماری کلیه عناصر باغ ایرانی در باغ فین کاشان است که مورد تحلیل قرار خواهد گرفت.
تصویر ۲- مسیر جوی آب، حوض و کرت بندی های ایجاد شده در باغ شاهزاده ماهان،ماخذ: همان
فصلنامه علمی- پژوهشی
١- ساختار در باغ های ایرانی
برای نمونه شش باغ، از باغ های ایرانی که در نوع خود بی نظیر هستند انتخاب شده که عبارتند از : باغ فین، بهشت بهشت، شاهزاده ماهان، دولت آباد یزد، مجموعه باغ های اشرف البلاد و جـــــهان نما.(تصویر١تا٧) با توجه به آن چه در مقاله نشانه شناسی مسجد شاه (امام اصفهان) نوشته فرزان سجودی مورد اشاره قرار گرفته، شاهد آن هستیم که باغ فین کاشان از نظرساختار(عناصر فضا ساز)، کارکردی(عناصر منظر ساز) و زیبایی شناختی(عناصر تزیینی) در مقطع زمان تاریخی خود کامل ترین باغ آرایی را دارا بوده است.(تصویر٧) از این رو مطالعه متنی در سطح باغ فین کاشان بسته شده است. مقصود از انسجام ساختاری(عناصر فضا ساز)،این است که اجزاﺀ مجموعه باغ همانند حصار باغ، کوشک ها، نظم هندسی حاکم در باغ،
علم مناظر و مرایا، تقسیمات چهار گانه، نسبت به یکدیگر در رابطه همنشینی یا رابطه نحوی نظام مندی قرار دارند وحوض مرکزی و اصلی محل تقسیم آب در چهار جهت می باشد. ساختار باغ، حصار و آبراه ها، حوض ها حول مرکزیت کوشک و تقسیمات چهار تایی اصلی قرار دارند که این ساختار بازتاب نظام ایده شناسی زمان خود است.
این کل دارای انسجام کارکردی نیزهست. یعنی دارای نظام مندی معنی شناختی است که در کل باغ شاهد هم نشینی عناصر نشانه ای هستیم. این ارکان در یک نظام ساختاری چهار، در چهار جهت حوض و کوشک، در یک مرکز هم نشین شده اند و در کلیت ساختار باغ نماد و رمزگان را باز می تابانند.
در نظام زیبایی شناختی، از نظم هندسی کل باغ گرفته تا شیوه آب رسانی، حوض و حوضچه های تزیینی، طرح کوشک، شمسه ، فواره، طرح چهار گوشه بودن، شکل و نوع
تصویر۳- طرح باغ جهان نما در شیراز و تقسیم آن به چهار تصویر۴- مرکزیت در حوض و کوشک، نظم هندسی در باغ، نوع
قسمت و حضور کوشک هشت و جهی و حوض واقع در مرکز و کرت بندی در باغ هشت بهشت، ماخذ: همان
اطراف کوشک، ماخذ: همان
۱۶
شــماره۷۱ بهــــار۰۹
نماد شناسی و نشانه شناسی عناصر باغ های ایرانی با توجه به عناصر باغ فین کاشان
1-Archetype
تصویر۵- مرکزیت در حوض و کوشک در باغ چشمه عمارت بهشهر، ماخذ: همان
درخت، و رنگ در باغ تحقق یافته است وتوانسته فضایی فرح بخش و دلپذیر و مطبوع را تداعی کند. این سه نظام وحدت باغ را می سازند.
٢- چالش درلایه های متن باغ ایرانی(نشانه شناسی باغ ایرانی)
در این جا نشانه شناسی لایه ای رویکردی نظری است در تحلیل متن باغ ایرانی.در حقیقت با توسل به نشانه شناسی لایه ای می توان کلیه لایه های متفاوت پدیدآورنده متن باغ ایرانی را بررسی کرد. این که عناصر چه نقشی دارند و چه ارزشی تولید می کنند و چگونه این نقش ها یا ارزش ها با هم همسو می شوند.لایه های متنی بر هم تاثیر می گذارند و هر یک انتظاراتی را از لایه دیگر به وجود می آورد که برآورده شدن آن انتظارات هم به دریافت و ارتـباط می انجامد و هم برآورده نشدن آن انتظارات می تواند منجر به شکل گیری ساخت های استعاری، کنایی و غیره شود و دریافت را با تعلیق همراه کرده و تفسیر را متعدد سازد.
الف- رابطه ساختار باغ با لایه
