بخشی از مقاله
پیشنهاد تغییر به روش مهندسی ارزش
چکیده
مهندسی ارزش به عنوان شیوهای کارآمد برای شناسایی و حذف هزینههای غـیر ضـرور، کوتـاه کردن زمان اجرا و بهینهسازی در مراحل مختلف طرح، شـامل طراحی، ساخت، بهره برداری و نگهداری بهکار گرفته میشود. تجربه جهانـی نشـان می دهد که هر واحد هزینه برای مهندسی ارزش، 15 تا 35 واحـد صـرفه جویـی در پـی دارد. از آنجاییکه در کشور ما طرحهای بزرگ مخـتلف و متنوعی در حال اجرا بوده و اعتبارات زیادی را به خود اختصاص می دهند، استفاده از مهندسی ارزش در مراحل مختلف طرح امری ضروری اسـت. بـا ایـنکـه استفاده از تکنیک مهندسی ارزش در مرحله طراحی در کشـور به تدریج در حال گسترش است ولی هنوز از این تکنیک در مراحل سـاخت و بهـره بـرداری اسـتفاده چندانـی نمیشود. از این رو در این مقاله ضـمن بـیان تاریخچـه و نحـوه استفاده مهندسی ارزش در مرحله ساخت، اهمیـت اسـتفاده از آن، خصوصـیات یـک پیشـنهاد تغیـیر مناسب و روش عملکـرد پیشـنهاد تغیـیر بـر مبـنای مهندسـی ارزش شـرح داده میشود.
همچنیـن در ادامـه، عـلاوه بـر ارائـه فرمهای استفاده شده در دفتر احیای زمیـن ایـالات مـتحده آمـریکا **USBR، فرمهایی که متناسب با ضوابط و قوانین کشور جهت بهکارگیری مهندسی ارزش در مرحله ساخت VECPF) ***( طراحی شده ارائه میشود.
واژههای کلیدی:
مهندسی ارزش پیشنهاد تغییر گروه مهندسی ارزش
هماهنگکننده مهندسی ارزش
VECP
VECPF
USBR
مقدمه
مهندسـی ارزش از جـنگ جهانـی دوم در شـرکت "جـنرال الکـتریک" بـهخاطـر کمبود مواد اصلی و ضـرورت ساخت مواد جانشین شروع شد. بدین ترتیب که آقای "هاری ارلیکر" معاون شرکت، متوجه شـد کـه در بسـیاری مـوارد ایـن تغیـیرات مـنجر به هزینه های کمتر و محصولات بهتر میشود. این موضوع او را ترغیب نمود که با برنامه ریزی نسبت به بهبود ارزش محصولات اقدام نماید. او این وظیفه را بهعهده "لارنس مایلز" مهندس ارشد شرکت واگذار نمود تا راه مؤثری برای بهبود ارزش محصولات پیدا کند.
در سـال 1947 "آقـای مایلـز" و گروه همکارش یک سیستم قدم به قدم به نام "تجزیه و تحلیل ارزش" ایجـاد نمودنـد کـه اسـتفاده از آن اثـبات نمـود کـه ایـن روش بسیار مؤثر است. با وجود این، مهندسـی ارزش از سـال 1952 در صـنعت به رشد و شکوفائی رسید و در دو دهه اخیر به طور جدی در صـنعت ساختمان مورد توجه قرار گرفت و به عنوان یک روش مهم در عرصه فعالیتهای مهندسی شـناخته شد. مهندسی ارزش به عنوان شیوه ای کارآمد برای شناسایی و حذف هزینههای غیر ضرور و کوتـاه کـردن زمان اجرا و بهینه سازی طرح ها به کار گرفته میشود. مهندسی ارزش با ارائه راهکارهای نـو و ابـتکاری، خلاقیـت هـا و اسـتفاده ار تجربـیات، نتایج سودمندی را در زمینههای بهبود کیفیت و صرفه جویی در هزینه ها به عنوان دو عامل بسیار اساسی در پی داشته است. کشورهای صنعتی سالها است که در مراحل مختلف طرح از این تکنیک استفاده می کنند و حتی در بعضی از کشورها، استفاده از مهندسـی ارزش در پـروژه های خاص اجباری می باشد. از جمله کاربردهای مهندسی ارزش استفاده از آن در مرحله اجرای طرحها میباشد.
اداره راه و ترابـری ایالـت یوتا در آمریکا از سال 1989 یک ماده تشویقی در مورد مهندسی ارزش در قـراردادهای پـیمانکاران گـنجانده اسـت، امـا آن اداره تـا سـال 1993 میلادی هیچگونه پیشنهاد تغیـیرات بـر مبـنای مهندسـی ارزش از طـرف پـیمانکاران دریافت ننمود، تا آنکه در این سال تعداد کارمـندان مهندسـی ارزش را بـه سـه نفـر افزایش داده و در مدیریت رده بالا شروع به ارتقای جایگاه مهندسی ارزش نمودند.
مـاده تشویقی مربوط به مهندسی ارزش که پیشنهاد تغییرات از طرف پیمانکاران را در بردارد، در تمـام پـروژه هـای سـاختمانی جدیـد منظور گردیده است. این ماده تشویقی محرکی برای پیمانکاران اسـت که هرگونه پیشنهاد کاهش هزینهای که به نظر آنها میرسد با شرح و تفصیل به واحد مهندسی ارزش بـرای بررسـی ارائه نمایند. این پیشنهادها شامل تغییرات در نقشهها، طراحی، مشخصات فنی و یـا سـایر مـوارد قـرارداد میباشد. هزینه کار تجدید نظر شده بر مبنای تغییر احجام، یا بهصورت اقلام جدیـد، مستقیماً به پیمانکار پرداخت می شود. علاوه بر آن اداره مذکور پنجاه درصد صرفهجویی انجام شده یعنی، اختلاف بین هزینه کار تجدید نظر شده و هزینه همان کار طبق قرارداد اصلی را به عنوان
تشویق به پیمانکار میپردازد.
دفـتر احـیای زمیـن ایـالات مـتحده آمـریکا (USBR) سالهاست که از مهندسی ارزش در مرحله سـاخت اسـتفاده مـی نمـاید و بـرای ایـن مـنظور دسـتورالعمل و فـرمهایی طراحی و ضمیمه قرارداد مـی نمـاید که مطالعه گزارش های سالانه این اداره اهمیت بهکارگیری مهندسی ارزش در این مرحله از طرح را نشان میدهد.
پیشنهاد تغییر بر مبنای مهندسی ارزش (VECP)
هـدف بـهکارگـیری مهندسـی ارزش در مـرحله سـاخت عـبارت از: اسـتفاده از دانـش، تجهـیزات یـا توانایـی هـای کارکـنان پـیمانکار در جهـت کاهش مخارج و افزایش بهره وری در طول (عمر ساخت و بهـره بـرداری) پـروژه مـیباشد. در مرحله ساخت نیز ممکن است توسط مشاور یا کارفرما تغییراتی در طـرح بـه روش مهندسـی ارزش داده شود. ولی در این مقاله منظور فقط تغییرات پیشنهادی پیمانکار مـورد نظـر است. لذا هنگامی که پیمانکار تحت عنوان ماده انگیزشی مهندسی ارزش، پیشنهادی ارائه نمـاید کـه باعث کاهش هزینهها، زمان اجرا و انجام کارها با کیفیتی بهتر و یا مطابق با پیمان گشته و کارفـرما نـیز بـا آن موافقـت نماید، بخشی از صرفه جویی در هزینه، به پیمانکار پرداخت میشود. این درصـد در دفتر احیای زمین ایالات متحده آمریکا (USBR) معادل 45 درصد و در اداره راه و ترابری ایالـت یوتـا آمـریکا 50 درصـد مـیباشد و در ایران میتواند برابر 30 درصد باشد. به منظور دریافت و بررسـی پیشـنهاد تغیـیر بـر مبنای مهندسی ارزش، فرمهایی تحت عنوان "فرمهای پیشنهاد تغییر بر مبـنای مهندسی ارزش "VECPF در مراکز فوقالذکر طراحی و مورد استفاده قرار گرفته است که در ادامـه فـرمهـای USBR پیوست شده است. برای جلوگیری از هدر رفتن نیروی گروه مهندسی ارزش جهـت بررسی هر نوع پیشنهاد تغییر از طرف پیمانکار، پیشنهاد تغییر ارائه شده از طرف پیمانکار باید دارای اطلاعات و خصوصیات ذیل باشد.
اطلاعات ضروری یک پیشنهاد تغییر به روش مهندسی ارزش (VECP) قابل بررسی
1. حاوی توصیف تغییر پیشنهادی و مشخصات پیمان باشد.
2. دارای فهرسـت مقایسه منافع و زیان های ناشی از تغییر مشخصات پیمان به پیشنهاد پیمانکار باشد.
3. حـاوی مـواردی باشـد که باید در مشخصات پیمان تغییر کند تا امکان اجرای پیشنهاد فراهم گردد.
4. مشـخص کنـنده هزیـنه هـای اجرایی لازم برای اعمال پیشنهاد تغییر در صورت پذیرفته شدن باشد.
5. شـامل پـیشبینـی صـرفهجویی در هزینههای عملیاتی، نگهداری و تجهیزات دولتی که در اثر اعمال پیشنهاد بهوجود میآید باشد.
مشخصات و خصوصیات یک VECP قابل بررسی
1. پیشنهاد تغییر باید توسط پیمانکار اصلی ارائه گردد تا قابل پیگیری و رسیدگی باشد.
2. پیشنهاد تغییر در این مقوله باید منجر به تغییر مشخصات، تغییر مقادیر یا تغییر مدت اجرا یا تغیـیر مـبلغ بشـود. در صورتیکه تغییر به نحوی باشد که در چارچوب اختیارات پیمانکار در مفـاد پـیمان باشـد، پیشـنهاد تغییر محسوب نشده و پیمانکار میتواند با استفاده از اختیارات خود راساً عمل نماید. به عنوان مثال تغییر روش اجرا، مادام که منجر به تغییر مشخصات فنی پیمان نگردد و مورد تأیید مشاور باشد، در اختیار پیمانکار بوده و میتواند توسط او تغییر یابد.
3. هزیـنه هـای واقعی را کاهش دهد. پیشنهاد باید عملاً منجر به کاهشی کلی در قیمت پیمان و یا هزینههای برآورده شده آن گردد.
4. ممکـن اسـت پیشـنهادی هزیـنههـای دوره سـاخت را کـاهش دهـد ولـی هزیـنههـای دوره بهرهبرداری و نگهداری را افزایش دهد که در اینصورت این پیشنهاد قابل پذیرش نمیباشد.
5. واجـد کارکـردها ویژگـیهـای اصلی باشد. در صورتیکه پیشنهادی پذیرفته شود، کارکردها و ویژگیهای اصلی پیمان نباید دچار آسیب شود. بنابراین پیشنهاد تغییر باید کارکردهای اصلی را تأمین نموده و اهداف اساسی پیمان را فراهم نماید تا مورد تأیید قرار گیرد.
6. شـامل اطلاعـات مـروبط بـه ارزیابی باشد. پیشنهاد تغییر ارائه شده باید حاوی اطلاعات کافی باشد تا گروه مهندسی ارزش بتواند آن را مورد ارزیابی قرار دهد.
7. دارای مشخصـات زمانـی باشـد، در صورتیکه زمانبندی واجد اهمیت حیاتی باشد لازم است پیشـنهاد مـزبور واجـد مشخصـات زمانی باشد که لازم است برای اجرای پیشنهاد تغییر زمان رعایت شود.
روش عملکرد پیشنهاد تغییر به روش مهندسی ارزش
در زیر قدم های اصلی که برای اجرای یک پیشنهاد تغییر بر مبنای مهندسی ارزش (VECP) ضرورت
دارد ذکر میگردد.
1. پـیمانکار دو نسـخه اولـیه یـا رسمی پیشنهاد تغییر بر مبنای مهندسی ارزش را تهیه نموده و یـک نسـخه را بـه مهـندس مشـاور و نسخه دیگر را به هماهنگکننده مهندسی ارزش تسلیم مینماید.
2. مهـندس مشـاور پیشـنهاد را بررسی و با هماهنگکننده مهندسی ارزش1، برای تأیید دریافت پیشنهاد تغییر، تماس میگیرد.
3. هماهـنگ کنـنده مهندسـی ارزش در مـورد انطـباق پیشنهاد با خصوصیات لازم یک پیشنهاد
تغییر بر مبنای مهندسی ارزش تصمیمگیری مینماید.
4. چـون در اکثر مواقع پیشنهاد کتبی تصویر روشنی به دست نمی دهد، مهندس مشاور میتواند پیمانکار را به جلسهای دعوت نماید تا پیشنهاد را بهطور شفاهی نیز ارائه دهد.
5. هماهـنگ کنـنده مهندسـی ارزش موجه بودن پیشنهاد را به صورت کلی بررسی مینماید، اگر نسـبت هزیـنه مطالعـات مهندسـی ارزش بـه صـرفهجویی حاصل از آن قابل قبول نباشد و یا پیشنهاد توجیه نداشته باشد، آن را رد نموده و یا درخواست تجدید نظر میکند.
6. اگـر پیشـنهاد از نظـر کلـی مـورد قـبول باشـد، هماهـنگکننده مهندسی ارزش، کارشناسان متخصـص مـورد لـزوم بـرای تشـکیل گـروه مهندسی ارزش را انتخاب مینماید تا پیشنهاد را بررسـی نمایـند. پیشنهاد تغییر بر مبنای مهندسی ارزش را بین اعضای گروه توزیع می کند و جلسات را تشکیل می دهد تا پروژه را از نظر عملی بودن، کیفیت فنی و ضریب اطمینان، عدم کاهش عمر مفید، عدم وارد آمدن لطمه به ظاهر کار، چگونگی بهرهبرداری آینده آن و بالاخره داشتن توجیه اقتصادی، بررسی نمایند.
7. بعد از پایان بررسی، گروه مهندسی ارزش یکی از سه توصیه زیر را مینماید. الف) درخواست تجدید نظر میکند.
ب) پیشنهاد را رد میکند. ج) پیشنهاد را تایید میکند.
8. هماهـنگ کنـنده مهندسـی ارزش بـرای کارفـرما خلاصـه گزارشـی تهـیه می نماید که شامل محدودیتها، شرایط خاص و غیره میباشد.
9. کارفـرما بـا توجـه بـه توصـیه گـروه مهندسـی در مورد قبولی یا رد پیشنهاد تغییر بر مبنای مهندسی ارزش تصمیمگیری مینماید.
1. اگـر پیشـنهاد تغییر بر مبنای مهندسی ارزش تایید گردد، کارفرما به اطلاع پیمانکار میرساند که پیشنهاد تایید شده و منتظر دستور کار تغییر باشد.
11. صـرفه جویـی واقعی بر اساس دستور کار تغییر، محاسبه و مبلغ تشویقی پیمانکار پس از انجام تغییرات به او پرداخت میشود.
فرمهای پیشنهادی
فـرم هـای پیشـنهاد تغیـیر بـه روش مهندسی ارزش (VECPF) در 6 برگ با مبنا قراردادن فرم های پیشـنهاد تغیـیر بـه روش مهندسـی ارزش دفتر احیای زمین ایالات متحده آمریکا (VSBE) و حفظ چهـارچوب کلـی آن طراحـی شـدهانـد. این فرمها با در نظر گرفتن ضوابط و قوانین موجود در اجرای پـروژههـای عمرانـی و بـهخصـوص شـرایط عمومـی پیمان و در نظر گرفتن عوامل درگیر در پروژه و اختـیارات آنهـا تنظیم شده اند. دستورالعمل استفاده از آنها بدین ترتیب میباشد که فرمهای شماره 1تا 3 در دو نسخه تکمیل و همراه با دیگر مستندات و مدارک ضروری، مطابق روش عملکرد بیان شده در بـالا، تسـلیم مهـندس مشـاور و هماهـنگکننده مهندسی ارزش میگردد و فرمهای 4 تا 6 توسط هماهـنگ کنـنده مهندسـی ارزش و کارفرما تکمیل میگردد و در انتها، نتیجه به پیمانکار اطلاع داده میشود.
نتیجه گیری
بـا مطالعـه نـتایج اسـتفاده از مهندسـی ارزش در مـرحله ساخت در جهان، ضرورت استفاده از آن در کشور بهخصوص با در نظر گرفتن پروژههای بزرگ کشور و تجارب پیمانکاران در جهت صرفه و صلاح کشور، امری اجتنابناپذیر است، از این رو برای به کارگیری این تکنیک، ضروری است تا دستورالعملی تنظـیم و در پـیمانهـا از آن اسـتفاده شـود. بـه نظـر میرسد معقول باشد تا مادهای بهاین منظور در شـرایط عمومـی پـیمان افـزوده شـود و فـرم هایی نظیر فرم های پیشنهاد شده در این مقاله بهصورت دسـتورالعمل اسـتفاده از روش مهندسی ارزش در مرحله ساخت، تهیه شده و برای بهکارگیری توسط عوامل درگیر در پروژهها ابلاغ شود.
