بخشی از مقاله
چکیده:
طی دو دهه اخیر، لزوم پاسخگویی در قبال جامعه و محیطزیست سازمانها را به سمت شفافسازي اقدامات خود سوق داده است.امروزه گزارشدهی پایدار، بهعنوان یکی از اصلیترین کانالهاي ارتباطی شرکتها با ذينفعان، با تشویق سازمانها به سنجش عملکرد خود براساس ملاحظههاي اجتماعی، زیستمحیطی، و اقتصادي، زمینه پاسخگویی مستمر آنها در قبال جامعه و محیطزیست را فراهم کرده است.در این میان، اگرچه چارچوبهاي استانداردي چون برنامه جهانی گزارشدهی، براي گزارش پایداري ارائه شده است، همچنان پرسشهاي متعددي دربارة نوع اطلاعات و نحوة ساختاربندي این گزارشها بیپاسخ باقی مانده است. از اینرو، استفاده از رویهاي مشخص که ضمن پیروي از استانداردهاي عمومی گزارشدهی پایدار، نیازهاي خاص سازمان، یا دستکم گروهی از سازمانهاي فعال در یک صنعت را مدنظر قرار دهد منطقی به نظر میرسد. پژوهش حاضر با اتکا به چارچوب پیشنهادي برنامه جهانی گزارشدهی و ابزار کارآمد کارت امتیازي متوازن سعی در پیشنهاد رویهاي کارآمد براي تحقق این موضوع دارد.
واژههاي کلیدي: برنامه جهانی گزارشدهی، کارت امتیازي متوازن پایدار، گزارشدهی پایدار، نگاشت شناختی فازي
مقدمه
ذينفعان هر سازمان - مانند کارمندان، مشتریان، تأمینکنندگان، اعتباردهندگان، گروههاي حامی محیطزیست، و متولیان امور اجتماعی - با خواستههاي اقتصادي، زیستمحیطی، و اجتماعی متفاوت نقش تعیینکنندهاي در موفقیت آن سازمان دارند - بوچهولز و روزنتال، 2005؛ لپلیوم و دیگران، . - 2008 یکی از کانالهاي اصلی براي انعکاس تلاشهاي منتهی به این خواستهها ارائه گزارش پایداري است. طبق تعریف کالبریس و همکاران - 2014 - ، گزارشدهی پایدار رویه اندازهگیري عملکرد سازمان، افشاي اطلاعات، و پاسخگویی به ذينفعان داخلی و خارجی براي تحقق هدفهاي توسعه پایدار است. این رویه با تشویق شرکتها به هدفگذاري و سنجش عملکرد خود براساس ملاحظههاي اقتصادي، اجتماعی، و زیستمحیطی به یکی از عوامل مؤثر بر موفقیت شرکتها تبدیل شده است.
بیسبب نیست که طی دو دهه اخیر، گزارشدهی پایدار در کانون توجه سیاستگذاران، ذينفعان، مدیران، و پژوهشگران قرار گرفته است.یکی از مسائل پیشروي مدیران، اطلاع از سطوح و جزئیات قابل ارائه در گزارشهاي پایداري است. سازمانها لزوماً با همه ابعاد پایداري سروکار ندارند و باید تنها روي مباحثی تمرکز کنند که اثري مثبت یا منفی روي عملکرد آنها دارد. بهعلاوه، محدودیت منابع باعث شده تا تأکید همزمان بر دامنه متنوعی از هدفهاي توسعه پایدار براي سازمانها میسر نباشد - کالبریس و همکاران،. - 2014 در این میان، اگر چه سازمانهاي غیردولتی مانند برنامه گزارشدهی جهانی161، پروژة افشاي کربن162، و شاخص پایداري داوجونز163 کوشیدهاند تا با ارائه دستورالعملها و چارچوبهاي استاندارد سازمانها را در افشاي جنبههاي پایداري یاري کنند - تامزکاي و مانکو، - 2011، رهنمودهاي عمومی این شیوهنامهها لزوماً پاسخگوي نیازهاي اختصاصی سازمانها نیست.
یکی از ابزارهاي مناسبی که سازمانها را در دستیابی به چارچوب مناسب گزارشدهی پایدار رهنمون میسازد کارت امتیازي متوازن است. این ابزار مستقل مدیران را در تحقق هدفهاي یادگیري، برنامهریزي، و گزارشدهی سازمانی یاري میکند - جیمایندر و بیکر، - 2002، و از آنجا که نقش عوامل راهبردي غیرمالی را در موفقیت اقتصادي سازمان مؤثر میداند، میتواند نقطه شروع مناسبی براي ترکیب جنبههاي محیطی و اجتماعی در سازمان باشد. به زعم فیگه و همکاران - 2002 - ، ادغام ارکان پایداري با کارت امتیازي متوازن میتواند بر نارسایی روشهاي سنتی سیستمهاي مدیریت اجتماعی و زیستمحیطی فائق آید.
بهرغم مزایا و قابلیتهاي فراوان کارت امتیازي متوازن، استفاده از این چارچوب در گزارشدهی پایدار مستلزم اعمال تعدیلهایی در آن است. با آنکه کوششهاي مختلفی براي پایدارسازي کارت امتیازي متوازن صورت گرفته است - فیگه و همکاران،2002؛ جیمایندر و بیکر، 2002؛ ورد و برینک، 2004؛ مولر و شالتیگر، 2005؛ هوبارد، - 2009، کمتر شاهد پیروي پژوهشگران از رویهاي معین براي استفاده از این ابزار در استخراج محتواي گزارش پایداري بودهایم. پژوهش حاضر با اتکا به استاندارد سازمان گزارشدهی جهانی سعی در تعدیل کارت امتیازي متوازن و استفاده از این ابزار تعدیلیافته در طراحی چارچوب گزارش پایداري دارد.
پیشینه پژوهش
پیشینه نظري
طی سالهاي اخیر تمرکز بر مسائل زیستمحیطی در پژوهشهاي زنجیرة تأمین موجب محبوبیت مفهوم مدیریت زنجیرة تأمین پایدار شده است - آهی و سرسی، . - 2013 در این زنجیرهها، سازمانها با جامعه، اقتصاد و محیطزیست تعامل دارند، به نیازهاي جاري و آتی ذينفعان توجه میکنند، و در جهت هدفهاي توسعه پایدار گام برمیدارند - کالبریس و همکاران، . - 2014 در این میان، گزارش پایداري بهعنوان کوششی داوطلبانه براي انعکاس اثرات زیستمحیطی و اجتماعی عملیات سازمانها محسوب میشود. »گزارش پایداري« با اندازهگیري و افشاي عملکرد پایدار، متضمن پاسخگویی سازمانها به سهامداران بوده و آنها را درمدیریت تغییر به سمت عملیات پایدارتر یاري میکند.
با ارائه گزارش پایداري، ذينفعان قادر به ارزیابی فعالیتهاي شرکت براساس ارزشها و انتظارات خود و تأیید یا رد آنها میشوند. این گزارش روابط میان ذينفعان را بهبود میبخشد و به فرآیندها براي ایجاد ارزش مشترك و ارتباط جامعه با پیشرفت اقتصادي کمک میکند - کالبریس و همکاران، . - 2014 گزارش پایداري تصویري متعادل و منطقی از عملکرد پایدار سازمان - مشتمل بر مسائل مثبت و منفی - فراهم میکند - جی.آر.آي، . - 2011بهرغم اقبال گسترده به گزارشدهی پایداري، تعریف پذیرفتهشدة فراگیري براي این گزارش وجود ندارد - روکا و سیرسی،. - 2012 شوراي جهانی کسبوکار براي توسعه پایدار - 2002 - 164 گزارش پایداري را معادل با »تصویري عمومی از موقعیت و فعالیتهاي اقتصادي، اجتماعی، و زیستمحیطی سازمان در اختیار ذينفعان داخلی و خارجی میداند.
« داب - 2007 - گزارش پایداري را »گزارشی مشتمل بر اطلاعات کمّی و کیفی دربارة موفقیت سازمان در بهبود اثربخشی و کارایی اقتصادي، اجتماعی، و زیستمحیطی در دورهاي معین معرفی میکند« - داب، . - 2007 برنامه گزارشدهی جهانی - بهاختصار، جی.آر.آي - گزارش پایداري را »رویهاي براي اندازهگیري، افشاي اطلاعات، و پاسخگویی به ذينفعان داخلی و خارجی در قبال عملکرد سازمان و در جهت تحقق هدفهاي توسعه پایدار« میداند - جی.آر.آي، 2006؛ . - 2011 از گزارشدهی پایدار با اسامی مختلفی چون گزارشپایداري، گزارش توسعه پایدار، گزارش مسئولیت اجتماعی، گزارش مسئولیتپذیري، گزارش رویکرد اصول سهگانه، و گزارش پاسخگویی یاد شده است - روکا و سیرسی، . - 2012
مفهوم پایداري مشتمل بر سه بعد اقتصادي، اجتماعی، و زیستمحیطی است. این ابعاد بر هم اثر متقابل دارند. بعد اقتصادي پایداري اغلب بهعنوان بعدي عمومی شناخته میشود. پایداري اقتصادي جنبههاي عمومی سازمان که بعد از جنبههاي زیستمحیطی و اجتماعی براي باقی ماندن در بازار رقابتی داراي اهمیت هستند را در برمیگیرد. بعد زیستمحیطی به اثرات زیستمحیطی ناشی از فعالیتهاي سازمان مانند: مصرف منابع، تولید زبالههاي خطرناك، آلودگی هوا، آب یا زمین میپردازد.بعد اجتماعی پایداري به میزان آگاهی از مسئولیتها در قبال اقدامات سازمان اشاره دارد، این بعد براي اثرگذاري مثبت در همه روابط حال و آینده با ذينفعان هدفگذاري میشود - باوگارتنر و ابنر، . - 2010
آشکارسازي ابعاد پایداري مستلزم پیروي از ابزارهاي استاندارد گزارشدهی است. ابزارهاي گزارشدهی پایدار براي نمایش میزان پیشرفت و تشریح وابستگی بین فعالیتها، خروجیها، نتایج و هدفها استفاده میشود. سییو - 2015 - ابزارهاي گزارشدهی پایدار شرکتی را در سه گروه چارچوبها، استانداردها، و شاخصها تقسیم میکند. در این تقسیمبندي، چارچوبها به اصول، طرحهاي نو، یا دستورالعملهاي تسهیلکنندة فرآیند افشاي اطلاعات اشاره دارند که از آن جمله میتوان به برنامه جهانی گزارشدهی، پروژة سیگما، و پروژة افشاي کربن اشاره کرد. استانداردها کارکردي مشابه با چارچوبها دارند، با این تفاوت که بهصورت اسناد ساختاریافته و مفصلتر، الزامات، ویژگیها، یا مشخصات تضمینکنندة پایداري را توضیح میدهند.
استانداردهاي ایزو 14001:2004 و ایزو 9001 : 2008 در این گروه قرار میگیرند. سرانجام، از شاخصها براي ارزیابی پایداري یا عملکردزیستمحیطی، اجتماعی، و حاکمیتی شرکت استفاده میشود، که از آن جمله میتوان به شاخص کیندرلیندربرگدومینی165،شاخص رتبهبندي پایداري آسیا166، شاخص پایداري داوجونز167، و شاخص افشاگري بلومبرگ168 اشاره کرد.گرچه تاکنون چارچوبهاي مختلفی براي گزارش پایداري ارائه شده است، هنوز پرسشهاي متعددي دربارة نوع اطلاعات و نحوة ساختاربندي این گزارش وجود دارد - دیویس و سیرسی،. - 2010 با آنکه دستورالعملهاي تدوین گزارش پایداري و تجربیات برتر صنعت نقطه شروعی براي پاسخ به این پرسشها محسوب میشوند، تعیین دقیق اطلاعات قابلافشا مستلزم بررسیهاي بیشتر است - روکا و سیرسی، . - 2012 در این خصوص، تحلیل مقایسهاي گزارشهاي پایداري شرکتها نشان میدهد که بهرغم شباهت محورهاي اصلی، تنوع بالایی در ابعاد ذکرشده در این گزارشها به چشم میخورد - دیویس و سیرسی، . - 2010 بهزعم
