بخشی از مقاله
چکیده
افزایش تولید، ضریب امنیت و سلامت غذایی هماهنگ با الگوهای اسلامی از خواستههای دانشگاهیان و مسئولین نظام جمهوری اسلامی ایران در بعد از انقلاب بوده است. به رغم تأکیدهای به عمل آمده دربرنامه-های مختلف چندساله بر ضرورت بهبود تولید و افزایش ضریب امنیت غذایی، بهنظر میرسد در آینده بخش تولید محصولات کشاورزی و به دنبال آن امنیت و سلامت غذا با مشکلاتی مواجه خواهد بود.
افزایش زمین-های شور، کاهش کفیت و کمیت آب، از بین رفتن منابع ژنتیکی، تغذیه نامتعادل گیاهان، آموزش و تحقیقات نا کارآمد، الگوبرداری از روشهای تحقیقاتی و آموزشی کشورهای اروپائی بدون بومیسازی آنها، سبب آسیب به بخش کشاورزی شده و در آینده مشکلاتی را بهوجود خواهد آورد. این مقاله ضمن بررسی و آسیبشناسی موارد مذکور، به راهکارهای افزایش تولید، امنیت و سلامت غذایی پرداخته و ایجاد »امنیت کشاورز« را راهکار مناسب برای دوام و توسعه این بخش پیشنهاد مینماید.
.1 مقدمه
بشر برای تامین اساسی ترین نیاز خود یعنی غذا به شیوه های گوناگون به دنبال دستیابی به آن است. همزمان با پیشرفت و ظهور تمدن جدید، علوم و تکنولوژی های نو از یک سو بشر را در تامین و تحقق نیازهایش یاری نموده و از سوی دیگر، محدودیت هایی را برای آزادی ها و نیازهایش به وجود آورده است. در کنار پیشرفت های ناشی از تمدن های جدید امور متعددی در زندگی امروز دنیا به کانون بحران تبدیل شده است. البته پتانسیلهای جدید نیز از طرف دیگر به وجود آمده است. یکی از مهمترین این بحرانها، مشکل غذا می باشد. تامین غذا و تغذیه از پیش شرط های توسعه و سلامت جامعه است و عامل مهمی در برقراری شرایط ثبات و رفاه و صلح و امنیت بین المللی است.
یکی از عوامل مهم تاثیر گذار در تولید و به دنبال آن افزایش ضریب امنیت غذائی، افزایش سطح زیر کشت که در ایران حدود 14/5 میلیون هکتار از 164 میلیون هکتار از کل مساحت ایران می باشد. بیشترین سهم زمینهای قابل کشت به غلات اختصاص یافته است - نمودار - 1 که یک محصول استراتژیک محسوب می شود. افزایش سطح کشت بدلیل محدودیتهای خاک و مسائل دیگر بسیار مشکل بوده و موفقیت چندانی در دهه های اخیر صورت نگرفته است. عامل مهم دیگر، افزایش تولید در واحد سطح می باشد که لازم است در این خصوص بررسیهای بیشتر بعمل آید. عوامل زیر را می توان عمده ترین چالشها برای افزایش تولید در نظر گرفت.
▪ افزایش سطح تولید
▪ افزایش محصول در واحد سطح
▪ حفظ حاصلخیزی خاک با برگرداندن مواد خارج شده
▪ حرکت به سمت کشاورزی پایدار با کنترل فرسایش
▪ اصلاح ارقام جدید مقاوم به تنشهای محیطی مثل شوری، کم آبی، آفات.
▪ تسهیل و توسعه تحقیقات و آموزش کشاورزی و ارائه خدمات ترویجی
▪ بهبود عملیات زراعی دیگر
البته عوامل مذکور از لحاظ تکنیکی و فنی مطرح می شوند و در راس امور مذکور مدیریت، سیاستگذاری و اجرای مناسب سیاستها بسیار مهمتر از عوامل مذکور می باشند. بهر حال با شناسائی نقاط ضعف و قوت و پیش بینی تغییرات سیاستی و اقلیمی میتوان ضریب امنیت تولید و غذا را با تاکید بر سلامت غذا و الگوهای اسلامی افزایش داد که در ذیل به برخی موارد اساسی اشاره می شود.
.2 تعریف امنیت غذائی
برای امنیت غذائی تعاریف مختلفی ارائه شده است. در سال 1975 سازمان ملل متحد، امنیت غذایی را چنین تعریف کرد که امنیت غذایی از عرضه مستمر کالاهای غذایی اصلی در سطح جهانی به منظور بهبود مداوم مصرف غذا و خنثی کردن اثرات نامطلوب نوسانات تولید قیمت غذا می باشد. در سال 1984 فائو پیشنهاد کرد که امنیت غذایی یعنی اطمینان از اینکه همه مردم در همه اوقات به غذاهای اصلی مورد نیاز خویش دسترسی فیزیکی و اقتصادی دارند.
اجلاس جهانی غذا در سال 1996 تعریف کاملتری از امنیت غذایی را اعلام کرد و در آن آمده بود که امنیت غذایی هنگامی وجود دارد که همه مردم در تمامی ایام به غذای کافی, سالم و مغذی دسترسی فیزیکی و اقتصادی داشته باشند و غذای در دسترس نیازهای یک رژیم تغذیه ای سازگار با ترجیحات آنان را برای یک زندگی فعال و سالم فراهم سازد. بر اساس دو تعریف آخر، مفاهیم اصلی امنیت غذایی داشتن غذای کافی، دسترسی، در زمان مناسب، زندگی سالم و فعال می باشد. در حقیقت ناامنی غذایی شناسایی خطر، عدم دسترسی یا دسترسی ناکافی به مواد غذایی است.
.3 تعریف سلامت غذائی
سلامت یا ایمنی غذایی یعنی اطمینان از اینکه غذایی که مردم جامعه استفاده میکنند بطور کامل سالم و فاقد هرگونه آلودگی باشد؛ این آلودگی میتواند شامل آلودگی میکروبی، انگلی و یا شیمیایی باشد. بررسیهای علمی نشان میدهد که در دهههای اخیر با گسترش تکنولوژی و افزایش مصرف افزودنیها، آفت کشها، آنتی بیوتیکها و هورمونها در تولید مواد غذایی در کشورهای در حال پیشرفت، اثرات سوء و انکارناپذیری بر سلامت انسانها بوجود آمدهاست. این آلودگیها و بیماری شامل بروز انواع ناهنجاریهای مادرزادی و سرطانها به ویژه در کودکان میباشد.
براساس آمار، میزان وقوع مسمومیتهای ناشی از آلودگی غذا در کشورهای در حال پیشرفت 13% بیشتر از کشورهای صنعتی است. آنچه در کشور ایران بیشتر بحث می شود آلودگی نیترات، فلزات سنگین و سموم شیمیایی می باشد. لازم به ذکر است ذکر سموم در کنار کودها یعنی اصطلاح "کود و سم" صحصیح نمی باشد. کود عنصر ضروری گیاه را تامین میکند و عدم وجود آن به منزله عدم رشد گیاه است در حالیکه سم عمدتاً یک ماده آلی است و در مواقع خاص استفاده می شود بنابراین، ماهیت کاری این دو ماده کاملاً متفاوت است.
بحث دیگر هوشمندی خود گیاه است که براساس یکسری قوانین مواد را جذب می نماید و خودش موجود زنده است که اگر مثلا غلظت یک عنصر زیاد باشد بخصوص عناصر سنگین، خود گیاه زودتر از انسان از بین خواهد رفت. اگر چه غلظت نیترات در گیاه می تواند بدون تاثیرات جانبی بر گیاه افزایش یابد ولی بدون مصرف کودهای نیتروژنه یا مصرف کم آنها عملکرد و کیفیت محصول به شدت کاهش می یابد. اعتقاده نگارنده بر این است مطرح نمودن آلودگی گیاه بدون توجه به ماهیت گیاه، خاک و شرایط قلیمی و حتی نحوه مصرف بخش کشاورزی و تولید کننده را با مشکل مواجه می نماید. آلودگی سموم در حوزه تخصص بنده نمی باشد ولی در خصوص الودگی نیترات و فلزات سنگین با تاکید بر کادمیوم بحث می شود.
