بخشی از مقاله
چکیده
افزایش کمی محصولات کشاورزی یکی از مهمترین اهداف در بخش کشاورزی است که با استفاده از کودها و سموم شیمیایی ، توسعه مکانیزاسیون ، اصلاح نباتات و بهبود مدیریت زراعی تا حدود زیادی در اواسط قرن گذشته تحقق یافت ولی استفاده از کودها و سموم شیمیایی علاوه بر آلودگی زیست محیطی باعث مخاطراتی در سلامت انسانها گردیده است. از مهمترین راهکارها در جهت رفع آلودگیها و بهبودکیفیت محصولات کشاورزی استفاده از روش تولیدارگانیک یا زیستی است . تمایل به سمت محصولات ارگانیک هرساله افزایش می یابد که این افزایش ، سالانه 20 تا 30درصد بوده و بیشتر در کشورهای عضو اتحادیه اروپا ، آمریکا و ژاپن می باشد.کشاورزی سنتی ایران با تولید ارگانیک متفاوت بوده چرا که تولید ارگانیک نیازمند رعایت اصول ، قواعد ، یشنهادها و ضرورتهایی خاص بوده و مبتنی بر استانداردهای دقیقی هستند .
سیستم تولیدی ارگانیک هرچند با مخاطرات زیست محیطی و سلامت انسانها همراه نبوده ولی در ایران دارای مشکلات متعددی همچون عدم آگاهی کشاورزان ، کاهش عملکرد ، طولانی بودن روند گذر به ارگانیک و... است.این روش تولیدی بدلیل افزایش ارزش افزوده در واحد کم برای کشاورزان متوسط و کوچک یا خرده پا ونیز پرورش دهندگان خانگی دام و طیور بسیار جذاب می باشد ولی رعایت مقررات برای آنها سخت بوده و گران تمام می شود. خرما ،گیاهان دارویی ، چای ، مغزها مثل پسته ، مرکبات و سبزیجات تازه از گیاهان هدف کشاورزی ارگانیک در ایران می باشد.گرچه بازارهای هدف این محصولات بدلیل گران بودن ، داخلی نبوده و باید برای صادرات برنامه ریزی کرد. اما بمنظور بهبود سلامت جامعه به بازار داخلی نیز بایستی توجه ویژه نمود به خصوص جهت تغذیه کودکان،زنان باردار و بیماران.
کلمات کلیدی: کشاورزی ارگانیک ، ایران ،چالشها ، پیشنهادات.
مقدمه
تولید کنندگان و برنامه ریزان بخش کشاورزی همواره بر افزایش عملکرد تاکید داشته و دارند چرا که با رشدروزافزون جمعیت، تنها با تکیه بر روشهای تولید سنتی نمی توان غذای مورد نیاز این جمعیت را فراهم نمود.افزایش عملکرد علاوه بر بهبود تامین مایحتاج عمومی جامعه باعث افزایش درآمد کشاورزان نیز می شود که با اهداف کاهش فقر مطابقت دارد .به عنوان مثال تخمین زده شده که 10% افزایش عملکرد زراعی باعث کاهش تعداد فقرا به میزان 4/8 ، 4/8 ، 7/2 و 1 درصد به ترتیب در شرق آسیا ، جنوب آسیا ، کشورهای جنوب صحرای آفریقا و آمریکای لاتین می شود12]و.[14
پس از انقلاب سبز نورمن بورلاگ ، گرایش به سمت استفاده از سوختهای فسیلی برای راه اندازی ماشین آلات کشاورزی ، استفاده از کودهای شیمیایی ، توسعه سیستمهای آبیاری بمنظور افزایش حاصلخیزی و عملکرد افزایش پیدا کرد و همچنین سیاستهای حمایتی دولتها نیز در جهت افزایش امنیت غذایی از لحاظ کمی افزایش یافت 3]کشاورزی.[ مرسوم و رایج امروزی که عمدتاً وابسته به سموم و کودهای شیمیایی است همراه با مخاطراتی برای سلامتی انسانها ، سایر موجودات و محیط زیست می باشد که بدلیل این مخاطرات تاثیر منفی بر اقتصاد ملی نیز داشته است. از اثرات منفی این روش می توان مقاومت آفات و بیماریها به سموم مختلف ، آلودگی هوا ، افزایش اثرات گازهای گلخانه ای ، افزایش بیماریها در جوامع انسانی بالاخص بیماریهای صعب العلاج همچون سرطان و نازایی و هزینه بالای درمان برای دولتها و خانواده ، خستگی خاک ، اسیدی و شورشدن خاک ،آلودگی آبها، فرسایش ژنتیکی و کاهش تنوع زیستی و بسیاری موارد دیگر را را نام برد.
از مهمترین راهکارها در زمینه پیشگیری از بیماریها تامین غذای سالم همراه بارعایت توصیه های بهداشتی و تغذیه ای است که روش تولید ارگانیک را می توان بدین منظور مورد استفاده قرار داد. مزیت اصلی کشاورزی ارگانیک یا زیستی تولید سالم ، تولید پایدار ، حفاظت از محیط زیست و تنوع زیستی ، طعم بهتر ، عطر بهتر و کاهش هزینه های درمان ناشی از مصرف کودها و سموم شیمیایی است. کشاورزی سنتی ایران که از گذشته تاکنون رایج بوده، پس از اصلاحات اراضی و تغییرات وسیع کشاورزی در دنیا دچار دگرگونی گردید .هرچند از این شیوه در بیشتر نواحی ایران به صورت کم و بیش برای تولید استفاده می شودولی به هیچ وجه نمی توان محصولات این روش را ارگانیک یا زیستی نامید چرا که تولیدات ارگانیک نیازمند رعایت اصول ، قواعد ، پیشنهادها و ضرورتهایی همچون اجبار دریافت گواهی می باشند که در قالب استانداردها توسط سازمان ملی استاندارد ایران ارائه شده است و نیاز به آموزش ، تحقیقات و بازرسی توسط کارشناسان خبره داشته که همگی زمان بر و هزینه بر هستند.
در کشاورزی مرسوم و رایج امروزی ایران از کودها و سموم شیمیایی حتی بیش از مقدار نیاز استفاده می شوداصولاً. تغییر از شیمیایی به ارگانیک کار خیلی آسانی نیست . [6] امروزه کشاورزی ارگانیک به سرعت توسعه یافته و حداقل 141 کشور غذاهای تجاری ارگانیک را تولید می کنند. تخمین زده شده که در سال 2007 محصولات ارگانیک در 3/2 میلیون هکتار تولید شده که بوسیله 1/2 میلیون تولید کننده مدیریت می شود. [3] بیشترین سطح زیر کشت مربوط به کشورهای اقیانوسیه ، آرژانتین و برزیل بوده که استرالیا بیشترین سطح زیر کشت را داراست.[10] بیشترین تولید کننده محصولات ارگانیک با حدود 45 درصد از مجموع تولید جهانی مربوط به استرالیا است که آنهم بیشتر در رابطه با تولید دام در مراتع است.[7]
دو کشور استرالیا و نیوزیلند یک سوم صادرات ارگانیک اتحادیه اروپا را در اختیار داشته اند[5]ارزش کلی تولیدات ارگانیک کشور انگلستان در سال زراعی 2000-2001 برابر با 97 میلیون یورو بوده است که 81% از اراضی ارگانیک مرتع دائمی ، 9% چمنزار موقت ، 7/5% اراضی زراعی و 2% اراضی باغی بوده است.[11]میزان اراضی ارگانیک ایران در سال 2010 برابر با 7256 هکتار بوده که 1265 هکتار در مرحله گذار یا تبدیل است[13]محصولات ارگانیک ایران در 11 استان از 31 استان تولید شده که استانهای کرمان ، خراسان ، فارس و مرکزی به ترتیب دارای بیشترین سطح زیر کشت هستند.[13] عمده محصولات ارگانیک استرالیا عبارتند از موز ، سیب زمینی ، هویج ، انگور ، میوه اووکادو ، کلم بروکلی و دام .[5]
در حالیکه عمده محصولات تولیدی ارگانیک ایران عبارتند از زیتون ، گوجه فرنگی ، سیب درختی ، پسته ، هلو ، سیب زمینی ، زعفران ، هویج ، یونجه ،گردو ،انار،کشمش ، گیاهان دارویی ، خرما، گلرنگ، انجیر، گندم و برنج.[13]کشورهای مهم عمده صادرات تولید ارگانیک ایران شامل آلمان ، فرانسه ، انگلستان و هلند می باشد.[13]در ایران نیز همانند بسیاری از کشورها اگرچه استاندارد لازم برای تولید محصولات ارگانیک تحت عنوان استاندارد 11000 تدوین شده و تعدادی کارشناس نیز پس از طی مراحل آزمون و بررسی سوابق موفق به اخذ پروانه کارشناس حقیقی استاندارد در این زمینه شده اند ولی تاکنون اقدام اساسی بمنظور تولید ارگانیک انجام نگرفته است . ضمن آن که دو انجمن ارگانیک و کشاورزی اکولوژیک - بوم شناختی - ایران به ترتیب زیر نظر اتاق بازرگانی ، صنعت ، معدن و کشاورزی و وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری فعالیت می نمایند . کشاورزی ارگانیک یا زیستی در ایران دارای مشکلاتی است که در این مقاله سعی بر بررسی اجمالی آنها شده است.
مواد و روشها
در این تحقیق از مطالعات کتابخانه ای ، مقالات فارسی و انگلیسی به شیوه گرد آوری ، ترجمه و تدوین استفاده شده است تا بتوان با بررسی سوابق و علل و عوامل عدم گسترش کشاورزی ارگانیک نسبت به شناخت مشکلات و ارائه راهکار اقدام گردد. هر چند مقوله کشاورزی ارگانیک بدلیل جدید بودن درایران نیازمندتحقیقات بیشتر،جمعبندی نتایج و برنامه ریزی برای نقاط مختلف کشور میباشد.
چالشهای اساسی کشاورزی ارگانیک در ایران
-1کاهش عملکرد: عمده ترین چالش تولید ارگانیک کاهش عملکرد می باشد .در برنامه مطالعاتی سال 1992 UNDP که در 14 کشور در حال توسعه انجام شد کاهش عملکرد در پنبه در ترکیه و نیشکر در برزیل با روش کشاورزی ارگانیک مشهود بود ولی در خصوص چای ارگانیک در هندوستان با کاهش عملکرد مواجه نگردید .[12]اگرچه اعلام شد که این موضوع نیاز به تحقیق بیشتر دارد. [12] کاهش عملکرد در مزارع کوچک در سالهای اولیه بیشتر بوده که بعد از مدتی ثبات پیدا می کند.در زراعت برنج ، تولید ارگانیک باعث کاهش عملکرد و کاهش تولید اقتصادی شده است.[13]ولی باید دقت داشت که تغییر از شیمیایی به ارگانیک باعث کاهش عملکرد می شود که این کاهش عملکرد مربوط به کاهش تعداد و اندازه میوه و حجم سبزیجات خواهد بود که تاثیر منفی بر انتخاب کشاورزان خواهد داشت.
به عنوان مثال اندازه میوه سیب ارقام برابورن و رویال گالا تحت تولید ارگانیک ممکن است از 9% تا 30 درصد کاهش یابد که باعث کاهش درآمد خواهد شد .[5] متوسط وزن میوه سیب برابورن در کشاورزی ارگانیک 135 گرم بوده که در مقایسه با کشاورزی مرسوم ورایج که 187 گرم می باشد کمتر است.[8] یکی از شیوه های مدیریت زراعی در روش تولید ارگانیک آیش می باشد که باعث کاهش درآمد خواهدشد و به خودی خود باعث نگرش منفی کشاورزان خواهد گردید. -2 عدم آگاهی و اطلاع کشاورزان از نحوه تولید ارگانیک : در حال حاضر بسیاری از کشاورزان از سیستم ارگانیک مطلع نیستند و این واژه برای آنها ناآشنا و نامانوس بوده و در عین حال نیاز به تبلیغات و ترویج از طریق نهادهای ذیربط دارد.
