بخشی از مقاله
چکیده
پارادایمها و چهارچوبهاي مرسوم زندگی بشري در قرن بیست و یکم، با توجه به پیشرفتهاي چشمگیر در عرصه علم و تکنولوژي تغییرات شگرفی داشته است. سرعت و گسترده جابهجایی اطلاعات نیز بر همهگیر شدن سریع این تغییرات در سبک زندگی تأثیر بسزایی داشته بهنحويکه فنّاوري و تبعات آن انسان را در آینده اي نهچندان دور با چالشهاي جدي روبه رو میکند؛ که نظم، آرامش و رشد او را مختل کرده و نهایتاً انحطاط جوامع بشري را رقم خواهد زد.
در این مقاله ضمن بحث پیرامون مفهوم سبک زندگی و ارتباط آن با تکنولوژي سعی بر آن شده بامطالعه اسناد آیندهپژوهی و منابع اطلاعاتی موجود و با بهرهگیري از روش تحلیل روند و مطالعه کتابخانهاي تعدادي از چالشهاي کلیدي شامل مصرفگرایی و تجملگرایی، شهرنشینی، نابودي طبیعت و محیط زیست، خلوت و تنهایی، از بین رفتن حیا و فروپاشی بنیان خانواده در حال و آینده بشر که ناشی از سبک زندگی و تأثیر تکنولوژي بر آن است؛ شناسایی و دستهبنديشده و به شکل مناسبی به آنها پرداخته شود.
واژگان کلیدي: سبک زندگی، آیندهپژوهی، تکنولوژي، چالشهاي بشر
مقدمه
سبک زندگی بازتاب ماهیت تفکرات و عقاید بشر است که بهصورت رفتار و گفتار عینیت پیدا می کند. این جمله درواقع بیانگر آن است که سبک زندگی مهمترین جنبه از زندگی اجتماعی انسانها و تأثیر گرفته از عقاید و باورهاي آنها است. در این رابطه ابنخلدون بر این باور است که اجتماعهاي بشري به وجود میآیند، نمو میکنند و از بین میروند. در این سه حالت افراد فرمانبردار قوانین ثابتی هستند که بیش از هر چیز تحت تأثیر محیط طبیعی، محل سکونت، شیوه اکتساب معیشت و تولید پدیدههاي اقتصادي است. ازنظر وي کلیه اجتماعات دستخوش تغییرند و این تغییرات ارتباط مستقیمی باروحیه آن اجتماعات دارد و این دگرگونی نتیجه آنگونه اوضاع مادي است که اکثریت افراد آن ملت در آن زیست میکنند.
در نگاه گفتهشده سبک زندگی بازتابدهنده تفکرات و عقاید آدمیان است اما از زاویهاي دیگر سبک زندگی خود، تأثیرگذار بر تفکرات، عقاید و رفتار آدمی است. بهعبارتدیگر در نگاه رایج، سبک زندگی متأخر و متأثر از اندیشه و باور آدمی است. منتها همین سبک زندگی خود، عامل تأثیر در نگرشها و جهانبینیهاي آدمی نیز هست؛ یعنی سبک زندگی با تفکرات و عقاید انسان تعاملی دوطرفه دارد و میتواند هم علت و هم معلول باشد. نویسندگان در این نوشته سبک زندگی را نه بهعنوان معلول عقاید و تفکرات و اندیشهها بلکه بهعنوان علت موردتوجه قرار میدهد.
بهبیاندیگر ما باور داریم سبک زندگی بشر امروزي بهشدت در مسیر امواج تغییرات زندگی که عمدتاً ناشی از تکنولوژي است، قرارگرفته و تأثیرات این تغییرات فزاینده سبب گشته سبک زندگی جامعه بشري دگرگونشده و این دگرگونی علاوه بر مشکلات عدیدهاي که به وجود آورده باورها و پارادایمهاي فکري افراد را تحت تأثیر قرار داده و در یک سیکل برگشتی چالشها را بیشتر و گستردهتري ایجاد نموده است. این چالشها ازآنجاکه جنبههاي اجتماعی دارد معمولاً تأثیرات تأخیري در جامعه داشته و لذا در سالهاي آتی قابلرؤیت هستند.
نویسندگان در این مقاله بنا دارند برخی از این چالش ها و تأثیرات و تبعات آنها را در حال و آینده بشر بررسی کنند. اهمیت این تحقیق آنجا مشخص میشود که تأثیرپذیري جامعه دفعی و یکباره و کوتاهمدت نیست. بنابراین اگر نتوانیم معضلات ناشی را بهدرستی و در زمان حال شناسایی کنیم بهیقین زمانی متوجه آن خواهیم شد که جامعه کاملاً درگیر آنها شده و رهایی و اصلاح این سبک زندگی ازآنجاکه عقاید و باورها را تغییر داده، دشوار خواهد بود.
بیان این نکته ضروري است که ما در این مقاله به دنبال نفی تکنولوژي و تأثیرات مثبت آن بر زندگی بشري نیستیم چراکه این ادعاي خلاف واقع است، بلکه باور داریم براي تعامل درست و سازنده بشر با تکنولوژي، بایستی ازیکطرف در استفاده از تکنولوژي آگاهی دهی مناسب به جامعه صورت گیرد و از طرف دیگر سیاستگذاران با بررسی آثار مخرب تکنولوژي بر زندگی بشر راهکارها و سیاستهایی را براي کاهش این معضلات تعبیه و بهصورت قانون تصویب نمایند.
در نگارش این پژوهش سعی بر آن شده بامطالعه اسناد آیندهپژوهی و منابع اطلاعاتی موجود و با بهرهگیري از روش تحلیل روند و مطالعه کتابخانهاي معضلات کلیدي ناشی از سبک زندگی که انسان در زمان حال و آینده با آن درگیر است، بنا بر بضاعت مقاله شناسایی و به آن پرداخته شود. براي این منظور در ابتدا به معرفی مفهوم سبک زندگی و چرایی تأثیر تکنولوژي بر سبک زندگی پرداختهشده است و سپس در ادامه معضلات آینده ناشی از سبک زندگی در دودسته معضلات اقتصادي و اجتماعی و همچنین معضلات فرهنگی و اعتقادي پیشبینی و بررسیشده است.
مفهوم، مؤلفه ها و رویکردها
مفهوم سبک زندگی از مفاهیمی است که از علوم اجتماعی وارد ادبیات علمی شده و به دلیل اهمیت آن اخیراً بسیار موردتوجه قرارگرفته است. ازآنجاکه این مفهوم از مفاهیم پسینی است و ابعاد و آثار گوناگونی را شامل میشود، تعاریف و مؤلفههاي متعددي براي آن بیانشده است که بعضاً متعارض نیز هستند. سبک زندگی بر پایه مؤلفههایی شکل میگیرد ازجمله: باورها1 و نیات2 که اعمال تکراري ما را در جهان تحت تأثیر قرار میدهند. درواقع سبک زندگی یک الگو از اعمال تکراري ماست که تبدیل به عادات شده و بهوسیله هدف مشخصی، راهنمایی می شود. این الگو بر اساس باورهاي ما از دنیا و ثباتی که در طی زمان بهوسیله نیات ما براي رسیدن به هدف هایی که خواسته ما هستند؛ شکل میگیرد. در شکل زیر مؤلفههاي مؤثر بر سبک زندگی بیانشده است.
