مقاله چالش‌های فیزیولوژیکی تولیدمثل در گاومیش

بخشی از مقاله

چکیده

گاومیشها به دوگروه گاومیش باتلاقی - Bubalus carabanensis - و گاومیش رودخانهاي - Bubalus bubalis - تقسیم میشوند. با وجود شباهتهاي ظاهري و فیزیولوژیکی بین گاومیش و گاو، تفاوتهایی در فیزیولوژي تولید مثل این دوگونه وجود دارد. گاومیشها داراي فاصله گوسالهزایی طولانی به دلیل دوره طولانی عدم فحلی پس از زایش هستند. همچنین بلوغ در گاومیش دیرتر از گاو رخ میدهد. گاومیش ماده پلی استروس است و تشخیص فحلی در این حیوان بسیار مشکل می باشد. بنابراین افزایش خطا در تشخیص فحلی به ویژه در تلقیح مصنوعی چالش برانگیز است. وقوع سختزایی در گاومیش رودخانه بیشتر از گاومیش باتلاقی بوده و وقوع آن در گاومیشهاي یک شکمزا بیشتر از گاومیشهاي چند شکمزا است. دیرکرد در بلوغ و در نتیجه آبستنی دیرتر، دلیل راندمان تولیدمثلی پایین در گاومیش است. از این رو، در مقاله حاضر فیزیولوژي تولید مثل و چالشهاي تولیدمثلی در گاومیش مورد بررسی قرار گرفت.

واژگان کلیدي: چالش، فیزیولوژي تولید مثل، گاومیش.

مقدمه

گونه گاومیش به راسته سم داران، زیر راسته زوج سمان، دسته نشخوار کنندگان، خانواده تهی شاخان و زیر خانواده بووینی تعلق دارد . - 2 - یکصدوسی میلیون راس گاومیش اهلی دردنیاوجوددارد که به دوگروه گاومیش باتلاقی وگاومیش رودخانهاي تقسیم میشوند -1 . - 10 - گاومیشهاي باتلاقی: بیشتر در آمریکاي لاتین و جنوب شرق آسیا دیده میشوند. رنگ پوست بدن آنها تیره، داراي بلوغ دیررس و از نظر تولید شیر در سطح پایینی قرار دارند و همچنین داراي قدرت و توان بیشتري براي تحمل شرایط سخت میباشد. علاقه زیادي به آب تنی و توقف در آب دارد و آب گلآلود را ترجیح میدهند. در این تیپ وزن بدن به طور متوسط در ماده 400 و در جنس نر به 500 کیلوگرم یا بیشتر می رسد.

از نظر ژنتیکی گاومیشهاي این تیپ 48 کروموزومی - 2n=48 - هستند. رنگ بیشتر آنها سیاه است و نوار کم رنگی در ناحیه گردن بالاي سینه دارند، ولی رنگ قهوهاي هم دیده میشود. -2 گاومیشهاي رودخانهاي: بیشتر در نواحی خاورمیانه و دریاي مدیترانه و درهند دیده میشوند. رنگ پوست بدن آنها سیاه، داراي بلوغ سریعتر و از نظر تولید شیر بالاتر هستند. این گروه از گاومیشها آب تنی در آبهاي جاري و شفاف را دوست دارند و بیشتر در خاورمیانه پرورش داده میشوند. رنگ بیشتر سیاه و گاهی همراه با لکههاي سفید در نقاط گوناگون بدن است. در این تیپ رنگ خاکستري و قهوهاي و بندرت سفید هم دیده میشود. وزن در جنس نر 300 تا700 کیلوگرم و در جنس ماده 250 تا 650 است.

از نظر ژنتیکی گاومیشهاي این تیپ 50 کروموزومی - - 2n=50 هستند. گاومیشهاي ایران جزتیپ مدیترانهاي به حساب میآیند . - 3 - تحمل گاومیش در برابر گرماي شدید و نور مستقیم آفتاب کم است و تابش مستقیم خورشید آنها را برآشفته و پریشان میکند. تغییرات شدید و ناگهانی دماي محیط نیز بر حیوان آثار ناگواري دارد و ممکن است موجب بیماري پنومونی - ذات الریه - و حتی مرگ شود . - 3 - در این مقاله به بررسی چرخه تولید مثلی و همچنین چالشهاي پیشروي در این زمینه بحث خواهد شد.

فیزیولوژي تولید مثل درگاومیش:

فاصله گوسالهزایی طولانی در گاومیش اغلب ناشی از دوره عدم فحلی طولانی پس از زایش میباشد که بیشتر به فعالیت تخمدان بر میگردد . - 6 - تعیین زمان بلوغ در گاومیش به علت مشکلات تشخیص فحلی در این گونه مشکل است. اغلب زمان تقریبی بلوغ بر اساس اولین زایمان است . - 1 - سن بلوغ در گاومیشهاي رودخانهاي 18-15 - ماه - نسبت به گاومیش باتلاقی 24-21 - ماه - کمتر است. به طور معمول اولین آبستنی در سن 24تا 36 ماهگی رخ میدهد. همانند گاو عوامل مختلفی بر روي سن بلوغ گاومیش موثر هستند. نژاد، اقلیم، تغذیه و رشد فاکتورهاي موثر بر سن اولین زایش هستند. همانند گاو در گاومیش القا بلوغ به روشهاي هورمونی امکان پذیراست. دیرکرد در بلوغ و در نتیجه آبستنی دیرتر، یکی از مشکلاتی است که موجب کاهش راندمان تولیدمثلی در گاومیش می گردد و در پی آن، طولانی شدن دوره بدون تولید دام رابه دنبال دارد . - 1 - دوره آبستنی گاومیش حدود 305 تا 320 روز و سن جفت گیري آن بین 3 الی4 سالگی میباشد . - 3 -

فحلی درگاومیش:

فحلی یا طلب جنس مخالف یک دوره ویژه تولیدمثل میباشد و آن زمانی است که جنس ماده حاضر به قبول جنس مخالف باشد فحلی در گاومیش با تغییر در سیستم تولیدمثل و رفتارمشخص می شود . - 4 - میانگین طول چرخه فحلی در گاومیش رودخانه اي، 21 روز گزارش شده است . - 5 - نشانههاي فحلی در گاومیشهاي رودخانهاي عبارتند از: تکرار ادرار، تورم فرج، ترشح موکوس از فرج دام و نعره زدن. میانگین مدت زمان فحلی در گاومیش 20 ساعت است و به نظر میرسد در گاومیش رودخانهاي این مدت اندکی طولانیتر از گاومیش باتلاقی باشد . - 5 - گاومیش ماده حیوانی پلیاستروس میباشد و تشخیص فحلی آن بسیار مشکل میباشد. زیرا آنها اغلب علایم خارجی فحلی را بسیار کم نشان میدهند؛

بنابراین افزایش خطا در تشخیص فحلی به ویژه در تلقیح مصنوعی مشکلساز است. تشخیص فحلی از روي مشاهده پریدن حیوان روي سایر دامها و نیز توسط گاومیش وازکتومی شده که مجهز به دستگاه علامتگذاراست صورت میگیرد. گذشته از پذیرش جنس نر، علایمی مثل تورم فرج، ترشح موکوس و تکرر ادرار نیز از علایم فحلی است . - 4 - فحلی دراواخرعصرشروع شده و درفاصله 6عصر تا6صبح روزبعد به بیشینه میزان خودمیرسد . - 10 - به منظور فحلکردن گاومیشها استفاده از پروستاگلاندینها زمانی مؤثر است که جسم زرد وجود داشته باشد. بنابراین، تزریق پروستاگلاندین می تواند در دامهایی که در مرحله جسم زرد هستند، مفید واقع شود.

تشخیص فحلی در گاومیش:

ادرار مکرر مهمترین علامت معتبر در فحلی می باشد. حیوان هر 4-6 دقیقه یکبار مقدار جزیی ادرار می کند. ترشح موکوس از واژن در حالت آرامش حیوان هم قابل مشاهده است. در بسیاري از گاومیشها در مرحله شروع فحلی موکوس تمیز و شفاف مشاهده میشود که با پیشرفت مرحله فحلی به صورت تیره، کدر و کثیف تبدیل میشود. براي تعیین قطعی فحلی در گاومیش استعمال ترکیبی از موارد ذیل پیشنهاد میگردد: الف - استفاده از گاومیش نر تیزر - فحل یاب - که هر صبح و عصر در جاهایی که گاومیشها به صورت باز نگهداري میشود، رها شده و از علایم فحلی پرش گاومیش تیزر بر گاومیش ماده یا تمایل گاومیش تیزر به گاومیش ماده قابل ردیابی است.

این روش در طی روز می تواند تا سه بار افزایش یابد. این روش در یک تولید مثل فصلی کارایی بهتري دارد. در بسیاري از نواحی که گاومیش تیزرو در دسترس نمیباشد میتوان از یک دام نر سالم که به طور شایسته تربیت شده و خوي گرفته است جهت کنترل استفاده نمود. ب - چک نمودن ترشحات واژن به فاصله 3- 4 ساعت در گاومیشهایی که در محیط باز هستند موکوس به صورت غنی از فرج دامهاي فحل آویزان است. همچنین ترشحات واژن در قسمت درون و اطراف دم قابل مشاهده است. ج - جمع آوري ترشحات سرویکس و تهیه اسلاید تمیز از آن و بعد از خشک کردن اسلاید در اتاق گرم در صورت فحلی نوعی سرخس متبلور در زیر میکروسکوپ مشاهده میگردد. د - حیوانات مشکوك بهفحلی از طریق توشه رکتال ملامسه رحم شوند که در حالت فحلی رحم سفت و حضور فولیکومی بالغ روي تخمدان قابل لمس است . - 4 - میانگین طول چرخه فحلی در گاومیش رودخانهاي، 21روز گزارش شده است . - 5 - براي تشخیص فحلی ازگاومیش نروازکتومی شده،گاومیش ماده اندروژن دریافتکرده، گاومیشی که مجهز به کمربند چانه اي است، استفاده میکنند . - 10 -

ایجاد فحلی در گاومیش:

دشواري تشخیص فحلی موجب محدودیت استفاده وسیع از تکنیک تلقیح مصنوعی در گاومیش می شود که با استفاده ازدوروش زیر می توان فحلی در گاومیش ایجاد و این مشکل را برطرف نمود: - 1 تحلیل جسم زرد در حال رشد با تزریق پروستاگلندین یا آنولوگ هاي سنتتیک آن، - 2 ابقاء جسم زرد با استفاده از دستگاه داخل مهبلی آزادکننده پروژسترون مانند اسفنج پروژسترون. گاومیشهامعمولا در زمان مشخص بعد از ایجاد فحلی تلقیح میگردند. با این وجود درصد تلقیحهایی که منجر به آبستنی میشوند پایین است 20_40 - درصد - ، . - 4 -

تلقیح مصنوعی در گاومیش:

استفاده از تلقیح مصنوعی در گاومیش درسطح دنیا به علت مشکلاتی که در تشخیص فحلی و پیدا کردن زمان موثر براي تلقیح وجود دارد، محدود است . - 7 - در گاومیش تلقیح معمولا 12_24ساعت بعد از شروع فحلی باید انجام گیرد . - 4 -

مزایاي تکنیک تلقیح مصنوعی:

در امر اصلاح نژاد استفاده از تلقیح مصنوعی بسیار مفید بوده و موجب افزایش تولید می گردد و چون اسپرم دامی که انتخاب میشود از نظر تمام خصوصیات پدر و مادري چک شده و انتخاب میگردد؛ در نتیجه موجب تسریع در اصلاح نژاد میگردد. همچنین از بیماريهاي تولیدمثلی جلوگیري میکند، چون اسپرم دامی که فاقد هرگونه بیماري بوده و سالم باشد، انتخاب میشود . - 4 -

تشخیص آبستنی در گاومیش:

لمس رکتال براي تشخیص آبستنی در سطح وسیعی به کار گرفته میشود. تشخیص آبستنی در گاومیش قبل از 2_3 ماهگی بسیار مشکل است. یافتههاي حاصل از لمس رکتال شبیه به معاینه گاو میباشد. اندازهگیري سطح پروژسترون شب 22_24 روز بعد از جفت گیري به منظور تشخیص آبستنی، روش گرانی بوده و کاربرد محدودي در شرایط دامپروري دارد. در بسیاري از نقاط جهان گوسالهزایی گاومیش فصلی است،

که ممکن است ناشی از تغییرات فصلی در تغذیه باشد که سبب فحلی میگردد. در هر دو جنس نر و ماده ثابت شده است که در فصول گرم سال، تولیدمثل کاهش ناگهانی دارد، وقتی گاومیش خوب تغذیه شود ودر محیط سرد و آرام قرار گیرد به فحل میآید و زاد و ولد در تمام فصول انجام خواهد گرفت . - 4 - طول دوره آبستنی درگاومیش رودخانهاي بین 305 تا 320 روز ودرگاومیش باتلاقی بین 320 تا 340 روزمتغیراست . - 8 -