مقاله چالش‌های پیش روی حجاب با نگاهی بر کتاب حجاب شرعی درعصر پیامبر

بخشی از مقاله

چکیده

حجاب شرعی یکی از ضروریات دین مبین اسلام و از جمله احکامی است که نمود ظاهري و جنبه اجتماعی آن در جوامع ایجاد سؤالات و شبهات بسیاري نموده است. چند سالی است کتابی با عنوان حجاب شرعی در عصر پیامبر در فضاي مجازي انتشار یافته که با بیانی صریح به بررسی موضوع حجاب پرداخته است. اما اینکه آیا نحوه بررسی نویسنده و نوع استدلال مدعاي او و همچنین روش تحقیق در متون و روایات بر اساس شیوههاي مرسوم تفقه در منابع دینی صورت گرفته است یا خیر، سؤالی است که این پژوهش با نگاهی بر محتواي کتاب و همچنین تبیین نقدهاي موجود پیرامون آن میکوشد جوابی مناسب و در خور نوع پژوهش علمی و دینی ارائه دهد.

روش بهکار برده شده در این مقاله، کیفی است که با تحلیل گفتمانهاي موجود پیرامون موضوع حجاب بهطور عام و در مورد کتاب مذکور بهطور خاص، در صدد پاسخ به برخی از شبهات موجود در این زمینه برآمده است. یافتههاي تحقیق نشان میدهد، کتاب حجاب شرعی در عصر پیامبر از جهت بررسی تعداد بسیار زیاد منابع و پرداختن همهجانبه به موضوع حجاب و بررسی زوایاي پنهان در زمینه راستی آزمایی این حکم دینی، قابل ستایش و در نوع خود کمنظیر به شمار میآید اما بر اساس نقدهاي صورت گرفته در مورد محتواي کتاب ایرادات جدي وارده بر نحوه استدلال، لغتشناسی، استفاده از روایات جعلی و غیر موثق و ... میتواند نقطه ضعفی براي صحت اثبات مدعاي نویسنده به حساب آید. به هر ترتیب به نظر میرسد نویسنده کتاب پس از این همه نقد موشکافانه منتقدان بایستی در ویرایشهاي بعدي کتاب بازنگري کند و یا با ضمیمه دفاعیات خود، پاسخ قانعکنندهاي براي مخاطبان این کتاب داشته باشد.

واژگان کلیدي: حجاب شرعی، عصر پیامبر، اسلام، پوشش، برهنگی

مقدمه

حجاب اصطلاحی دینی به معناي پوشاندن برخی از نقاط بدن زنان در شریعت اسلامی میباشد. حجاب در ادیان و اقوام پیش از اسلام وجود داشته و آیاتی در قرآن و احادیثی از ائمه - - ، از وجوب و اهمیت آن سخن گفتهاند. حکم حجاب در فقه در بخش نماز و نکاح مطرح شده که این حکم از دیدگاه فقها ازاحکام ضروري دین اسلام محسوب میشود. همچنین در تبصره ماده 638 قانون مجازات اسلامی در ایران، بیحجابی جرم تلقی شده است.

حجاب شرعی دو نوع است: حجاب باطنی و ظاهري. منظور از حجاب باطنی دوري از هر چیزي است که انسان را به فساد و گناه میاندازد، یعنی عفت و حشمت و نگاه نکردن به نامحرم است. حجاب ظاهري نیز همان حجابی است که خداوند متعال زنان و دختران را به التزام و رعایت او امر نموده است. همانند پوشاندن بدن مقابل مردان نامحرم. در این خصوص خداوند متعال در قرآن کریم به بندگان خود امر فرموده و احادیث پیامبر - - و اهل بیت ایشان - - بر آن تأکید کردهاند.در مواجهه جهان اسلام با عصر مدرن، پارهاي از باورها، ارزشها، رفتارها و نمادهاي دینی و سنتی در چالش با دنیاي جدید قرار گرفتند. در این میان، حجاب، از مهمترین آن است. چه در جوامع اسلامی و چه در کشور خودمان،بیش از یکصد سال است که نگرش و رویه اجماعگونه پیشین، دیگر وجود ندارد.

طیفهاي متنوع در دیدگاهها و راهبردها مشهود است و سیاستهاي اجرایی، بهطور کامل متفاوت و گاه متناقضاند. در کمتر از نیم سده، دو سیاست اجرایی کاملاً متفاوت در ایران از کشف اجباري حجاب تا الزام قانونی به آن دیده شد. پس از انقلاب اسلامی ایران نیز، تفاوت نگرشها درگونه برخورد با بدحجابی، یا بیحجابی دیده میشودخصوصاً. موج فکري شکل یافت که به ضدیت و نفی حجاب پرداخت. این نگرش، گاه از سوي کسانی بود که دیگر دعوي مسلمانی نداشتند و گاه از سوي کسانی بود که در عین مسلمانی، از نفی حجاب سخن میگفتند. این دیدگاه، در سابقه فکري - اندیشگی مسلمانان، بیعقبه است. هیچ متفکر مسلمان را در حدود 13 قرن نمیتوان یافت که از چنین دیدگاهی به دفاع برخاسته باشد، یا به آن اشارت و تمایل نشان داده باشد، اما همانگونه که یاد شد، در 150 سال اخیر، طرفدارانی از هر دو جریان لائیک و مسلمان پیدا کرده و چه در جامعههاي اسلامی و چه در جامعه ایرانی تکاپوي فراوانی داشته و دارند.

ایرادى که بر حجاب گرفتهاند این است که موجب سلب حق آزادى که یک حق طبیعی بشرى است میگردد و نوعی توهین به حیثیت انسانی زن به شمار میرود. میگویند احترام به حیثیت و شرف انسانی یکی از مواد اعلامیه حقوق بشر است. هر انسانی شریف و آزاد است، مرد باشد یا زن، سفید باشد یا سیاه، تابع هر کشور یا مذهبی باشد. مجبور ساختن زن به اینکه حجاب داشته باشد بیاعتنایی به حق آزادى او و اهانت به حیثیت انسانی اوست و به عبارت دیگر ظلم فاحش است به زن. عزت و کرامت انسانی و حق آزادى زن و همچنین حکم متطابق عقل و شرع به اینکه هیچکس بدون موجب نباید اسیر و زندانی گردد و ظلم به هیچ شکل و به هیچ صورت و به هیچ بهانه نباید واقع شود، ایجاب میکند که این امر از میان برود. پاسخ: یکبار دیگر لازم است تذکر دهیم که فرق است بین زندانی کردن زن در خانه و بین موظف دانستن او به اینکه وقتی میخواهد با مرد بیگانه مواجه شود پوشیده باشد.

در اسلام محبوس ساختن و اسیر کردن زن وجود ندارد. حجاب در اسلام یک وظیفهاى است برعهده زن نهاده شده که در معاشرت و برخورد با مرد باید کیفیت خاصی را در لباس پوشیدن مراعات کند. این وظیفه نه از ناحیه مرد بر او تحمیل شده است و نه چیزى است که با حیثیت و کرامت او منافات داشته باشد و یا تجاوز به حقوق طبیعی او که خداوند برایش خلق کرده است محسوب شود. اگر رعایت پارهاى مصالح اجتماعی، زن یا مرد را مقید سازد که در معاشرت روش خاصی را اتخاذ کنند و طورى راه بروند که آرامش دیگران را بر هم نزنند و تعادل اخلاقی را از بین نبرند چنین مطلبی را »زندانی کردن« یا »بردگی« نمیتوان نامید و آن را منافی حیثیت انسانی و اصل »آزادى« فرد نمیتوان دانست.... برعکس، پوشیده بودن زن در همان حدودى که اسلام تعیین کرده است موجب کرامت و احترام بیشتر اوست، زیرا او را از تعرض افراد جِلف و فاقد اخلاق مصون میدارد - مطهري، 1379، . - 93

به هر ترتیب در این زمینه تحقیقات زیادي انجام گردیده است. از جمله میتوان به کتاب حجاب شرعی در عصر پیامبر - - نوشته آقاي امیرحسین ترکاشوند اشاره کرد که چند سالی است به صورت زیراکس و CD انتشار یافته و از تاریخ 12 اردیبهشت 1391 روي سایت شخصی ایشان نهاده شده است و محققان و افراد عادي بدون هیچ محدودیتی میتوانند آن را در اختیار بگیرند. این کتاب 1100 صفحهاي که قصد بررسی کیفیت و حد حجاب در دوران پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد - - را دارد، با وجود اینکه به قول نویسنده زمان بسیاري 4 - سال - صرف نوشتن آن شده است، اشکالات و ایرادهاي فراوانی دارد و نقدهاي بسیار جدي بر آن وارد است که اصل مدعاي نویسنده مبنی بر عدم وجوب حجاب به صورت روال عرفی حال حاضر را زیر سؤال میبرد.

از آنجایی که سرانه مطالعه در کشور بسیار پایین آمده است، متأسفانه افراد جامعه براي مطالعه منابع وقت زیادي صرف نمیکنند. از طرفی کتاب حدوداً1000 صفحه دارد که خواندن همه کتاب شاید براي همگان میسر و یا جذاب نباشد و لذا به مطالعه گزیدهاي آن اکتفا گردد. از طرف دیگر نقدهاي وارده بر این کتاب نیز مفصل و داراي اصطلاحات تخصصی فقهی، حدیثی و لغوي میباشد که فراي وقت و دقت زیاد، به پیش زمینه علمی در حوزههاي یاد شده نیازمند است. این در حالی است که مخاطبان مسئله حجاب که اکثراً دختران جوان و زنان جامعه هستند، لزوماً از گاهیآ لازم در این خصوص برخوردار نمیباشند و همین امر موجب میشود که شنیدههاي سایرین، منبعی مورد اعتماد براي روي آوردن به سمت نظریات شبههبرانگیز و تغییر رفتار و عملکرد مذهبی آنان گردد.

اهمیت این موضوع و خطرات عقیدتی ناشی از آن، پژوهشی مروري و توصیفی از کلیت مطالب کتاب مذکور و نقدهاي وارد بر آن را ضروري مینماید تا در سایه این نوع تحقیقات، در زمان کوتاه و با اندك دانش تخصصی علاقهمندان به این مطلب بتوانند در حجمی مختصر، اطلاعات کافی در این باره را کسب نمایند.در همین راستا مقاله پیش رو با پرداختن به معرفی کتاب حجاب شرعی در عصر پیامبر و نقدهاي اصولی وارده بر آن تلاش نموده است تا در این مجال ضمن آشنایی با تحقیقات نوین و چالشهاي اخیر مطرح شده در خصوص حجاب، غفلت احتمالی خوانندگان کتاب فوق از بررسی نقدهاي پیرامون آن را از میان بر دارد.

بیان مسئله

حجاب در لغت بهمعناي پرده و مانع ایجاد کردن است. - طریحی، ماده حجب - به معناي ستر و پوشاندن نیز آمده است - ابن منظور، ماده حجب - حجاب به معناي پوشش، پرده و مانع آمده و به نگهبان، حاجب میگویند؛ بنابراین، حجاب و پوشش زن نیز به منزله یک حاجب و مانع در مقابل افراد نامحرم است که قصد نفوذ و تصرف در حریم ناموس دیگران را دارند و دو واژه حجاب و عفت در اصل معناي منع و امتناع مشتركاند - رضاعلی, محمدباقر و مریم سلطانی بابوکانی، . - 1393جستجو در کتب لغت و تأمل در تعاریف واژه حجاب حاکی از ان است که در معناي لغوي حجاب دو مفهوم قابل تمایز از هم وجود دارد؛ مفهوم اول جدا کردن دو چیز، مرز گذاشتن میان آنها و فاصله انداختن بین دو امر میباشد که این معنا از واژههاي حائل، مانع و حاجز مستفاد است. مفهوم دوم پنهان کردن، پوشاندن و از مقابل دیده افراد خارج کردن است که این معنا از کلمه ستر و مانند آن قابل استفاده میباشد - اسماعیلیان، . - 1393

اصطلاح رایج در متون فقهی پیشین براي پوشش زنان، واژه »ستر« است و حجاب به معناي پوشش و پوشاندن، اصطلاح نسبتاً جدیدي است که از رواج آن در فرهنگ عامه و منابع جدید فقهی، بیش از یک قرن نمیگذرد. کاربرد واژه حجاب به این معنا - علاوه بر حجاب به مفهوم قرآنی آن - در متون حدیثی و فقهی پیشین بیسابقه نیست.همچنین واژه حجاب در برخی احادیثبه معناي کنایی تَرك ازدواج بهکار رفته است. به گفته ابو هلال عسکري. حجاب به معناي پنهان شدن و پوشاندن به قصد اختفا و منع از ورود دیگران است و با ستر تفاوت دارد. ازاینرو، برخی نویسندگان معاصر، نسبت به کاربرد واژه حجاب بهجاي ستر تأمل کردهاند؛ محمد مهدي شمس الدین. این کاربرد را نوعی تسامح در تعبیر دانسته است، زیرا حجاب به معنایی که در قرآن آمده، از احکام خاص همسران پیامبر - - بوده و بر دیگر زنان مسلمان تنها پوشاندن بدن به صورت مقرر در شرع، واجب شده است. مرتضی مطهري، منشأ احتمالی این جابجایی را اشتباه شدن پوشش اسلامی با پوششهاي سختگیرانه دیگر ملل که در آنها زنان در پشت پرده و خانهنشین بودهاند، دانسته است. این احتمال مطرح است که گرایش برخی مسلمانان به