مقاله چالش های بکارگیری استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی (IFRS) در کشورهای اسلامی
چکیده
تلاش های بسیاری در جهت هماهنگ سازی استانداردهای حسابداری و حسابرسی در سطح دنیا صورت گرفته است . در بررسی های تجربی زیادی افزایش مقایسه پذیری صورت های مالی شرکت ها پس از بکارگیری استانداردهای گزارشگری مالی مزبور مستند شده است . در تدوین این استانداردها عمدتا عواملی همچون محیط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی و حتی عوامل فرهنگی مدنظر قرار گرفته است . به واسطه تاثیر مذهب و دیگر سیستم های اعتقادی در شکل دادن به ارزش های فرهنگی، بررسی تاثیر مذهب بر مسائل حسابداری به عنوان یکی از موضوعات بنیادی در مطالعات حسابداری تلقی میشود.
اما آنچه در فرآیند جهانی سازی استانداردها مشاهده می شود نقش کم رنگ عناصر مذهبی و اعتقادی کشورهاست و این مسئله به عنوان چالشی در پذیرش کامل استانداردهای مزبور تلقی می شود. با توجه به اینکه محوریت فرهنگی در خاور میانه و کشورهای حاشیه خلیج فارس مذهب اسلام است ، لازم است در تدوین استانداردهای مزبور دیدگاه ها و منافع نمایندگان این حوزه نیز مدنظر قرار گیرد. در این بررسی وضعیت کشورهای خاور میانه در برخورد با بیانیه های منتشره هیئت استانداردهای بین المللی حسابداری (IASB) و پذیرش استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی (IFRS) مورد بررسی قرار گرفته است . با توجه به تفاوت های عمده فرهنگی، مذهبی و اقتصادی در کشورهای این حوزه ، لازم است بررسیهای مناسبی برای مشارکت در تدوین استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی مطابق با شرایط بومی و قوانین اسلامی صورت گیرد که ناشی از مزیت های منطقه برای سایر کشورهای جهان و تفاوت های فرهنگی، اقتصادی و حسابداری است .
کلمات کلیدی: استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی (IFRS)، هیئت استانداردهای بین المللی حسابداری (IASB)، حسابداری، خاور میانه
١. مقدمه
استفاده از اطلاعات مالی و نیازهای استفاده کنندگان مختلف ، زمینه ساز نگرش های حرفه ای متفاوت در حوزه تدوین استانداردها شده است تا آنجا که در تدوین استانداردهای هر منطقه و استفاده کنندگان صورتهای مالی تفاوت های عمده ای وجود دارد. سالهاست که حرفه حسابداری ضرورت یکپارچه سازی یک چارچوب جهانی گزارشگری را درک نموده است .
در چند دهه اخیر ایده ایجاد استانداردهای بین المللی حسابداری و حسابرسی و استانداردهای مرتبط با گزارشگری مالی برای بیشتر کشورها جذاب شده است به نحوی که هیئت استانداردهای حسابداری مالی و هئیت استانداردهای بین المللی حسابداری به عنوان پیشگام تدوین و ارائه استانداردهای مشترک برای کشورها اند. از دهه ٧٠ میلادی سیستم اقتصاد جهانی با چالشهایی مواجه گردید و شرکت های چندملیتی با چالشهای تخصیص منابع گسترده و استفاده بهینه از آنها و تفاوتهای محیطی گزارشگری متفاوت مواجه گردیدند. رادبرگ و گرای (١٩٩٧) معتقدند که فشار برای جهانی سازی استانداردهای گزارشگری در راستی تحقق قابلیت مقایسه اطلاعات منتشره و ارتقاء کیفیت گزارشگری مالی است در بررسی های تجربی زیادی افزایش مقایسه پذیری صورت های مالی شرکت ها پس از بکارگیری استانداردهای گزارشگری مالی مزبور مستند شده است
شرکت های چندملیتی در جهت کسب بازارهای سرمایه جدید با چالش تفسیر و قابلیت مقایسه اطلاعات مواجه اند به نحوی که در ١٩٧٢ کمیته همکاری های بین المللی حرفه حسابداری و بعدها هیئت استانداردهای بین المللی حسابداری تشکیل شد و در جهت هماهنگ سازی استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی برای تمام کشورها که به نحوی در تجارت جهانی و سازمانهای تجاری بین المللی سهم و عضویت دارند، گام برداشتند.
جهانی سازی استانداردهای حسابداری پیامدهای اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی متفاوتی در پی خواهد داشت . تدوین استانداردهای حسابداری از شرایط محیطی و اقتصادی هر جامعه متاثر می شود و اعتقاد بر این است که اگر استانداردهای حسابداری بر اساس شرایط اقتصادی داخلی کشورها تدوین نشود، ممکن است منجر به بروز پیامدهای نامساعد شود. استفاده از استانداردهای حسابداری جامعه ای که در آن بازار سرمایه ، از کارآمدی لازم برخوردار بوده و مالکیت بخش خصوصی در صنایع رشد نموده و تفکیک مالکیت از مدیریت به طور نسبی صورت گرفته ، در جامعه ای که بازار سرمایه آن ضعیف ، و تمرکز مالکیت در دستان دولت است و تفکیک مالکیت از مدیریت وجود ندارد، باتبع سودمند نخواهد بود.
ساموئل و پیپر (١٩٨۵) هماهنگ سازی استانداردهای حسابداری را در قالب تلاش برای نزدیک کردن سیستم های حسابداری تعریف نموده اند.
عواملی همچون عوامل محیطی از جمله سیستم های قانونی، منابع تأمین مالی داخلی و بخصوص خارجی، سیستم های مالیاتی، بیانیه های هیئت های بین المللی، تورم ، رویدادهای سیاسی و اقتصادی برای کمک به توصیف تفاوت های بین المللی در رویه های حسابداری استفاده می شوند. طبق گفته های پررا (١٩٨٩) سیستم های حسابداری تابعی از محیط و شرایط خاص آن محیط اند . مولر و همکاران (١٩٩۴) نیز به این نکته اشاره کرده اند که این محیط است که حسابداری را شکل میدهد . به بیان دیگر الگوها و اشکال مختلف حسابداری با ارزش های مختلف اجتماعی، مذهب ، سیستم های سیاسی و تاریخچه و پیش – زمینه هایی که محیط را شکل می دهند، در ارتباط است .
به واسطه تاثیر مذهب و دیگر سیستم های اعتقادی در شکل دادن به ارزش های فرهنگی، بررسی تاثیر مذهب بر مسائل حسابداری به عنوان یکی از موضوعات بنیادی در مطالعات حسابداری تلقی میشود. مذهب به عنوان یک عامل فرهنگی برجسته و بسیار مهم است که بر تمام نهادهای اجتماعی تاثیرگذار است و حسابداری نیز یکی از همین نهادهاست . اما چالش بزرگ در تدوین استانداردهای حسابداری و حسابرسی برای همه کشورها عدم تطبیق این استانداردها و جامعیت استفاده آنها در همه سیستم های حسابداری است ، تا آنجا که تقریبا کشورهای پیشگام در تدوین استانداردهای بین المللی به عوامل فرهنگی همچون مذهب چندان که باید توجه نکرده اند. مذهب یکی از عناصر اصلی است که هنجارهای خاصی را تعریف می کند و الگوهای خاص تعریف شده آن نیازمند توجه قانونگذار در حوزه تدوین استانداردهای حسابداری و گزارشگری مالی است . در حال حاضر استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی (IFRS) به عنوان یکی از مهمترین و پرکاربردترین استاندارد در حوزه گزارشگری مالی است و برای ورود به بازارهای سرمایه بین المللی، گزارشگری بر مبنای استانداردهای مزبور الزامی است .
شواهد گویای این است که حسابداری و حسابرسی به سمت جهانی شدن پیش میرود و بیش از ١١٨ کشور استانداردهای استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی را رعایت می کنند و گزارش های خود را براساس این استانداردها ارائه میدهند. در حالیکه بر اساس اطلاعات موجود ١۵ کشور از ٢١ کشور خاور میانه استفاده از استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی را الزامی نموده اند، تنها ٧ کشور از ٢١ کشور از اصول پذیرفته شده حسابداری ملی مخصوص به خود استفاده می کنند و این در حالی است که بسیاری از شرکت ها تمایل به پیروی از استانداردهای واحد دارند (جدول – ١ وضعیت کشورهای مختلف خاور میانه در گزارشگری مالی را نشان میدهد). به علاوه ۶٠ درصد کشورهای حوزه خلیج فارس ، عضو فدراسیون بین المللی حسابداران میباشند. جدای از این با توجه به اینکه ایران و سایر کشورهای خاور میانه علاوه بر فرهنگ و مذهب مشترک، تولید کننده اعظم نفت خام دنیا اند. جمعیت ١.۶ میلیاردی مسلمانان که ٢۵ درصد کل جمعت جهان را در بر می گیرد، و تولید ۴٠% از نفت خام دنیا، موقعیت خاصی را برای مسلمانان تعریف میکند و در این میان جایگاه خاور میانه بسیار پرنگ تر است . در نمایشگر ١ منطقه خاور میانه با رنگ مجزا مشخص شده است .