بخشی از مقاله
چالش های فراروی ایران در تحقق برنامه های توسعه ی هزاره سوم
چکیده:
مسئله ا سا سی تحقیق چال شهای فراروی برنامههایی جامع و فراگیر ا ست که تو سط سازمان ملل در سال 2000 مورد توافق قرارگرفته که این اهداف بایستی تا سال 2015 در جهان امروز تأمین می گردید. این برنامه ها با هدف تحقق هشت آرمان اساسی به وجود آمده بود تا به چالشهای اصــلی توســعه جهان پاســخ دهند. برنامه های توســعه هزاره از اقدامات و اهدافی که در بیانیه هزاره آمده ت صویری خاص را تر سم مینماید. این اهداف که خوا ستار بهبود آ سایش و آرامش و پی شرفت واتحاد و تو سعهی جامعه انسانی است به طور کلی مبحث دهکده جهانی راکه تا به حال به خانواده جهانی سوق داده میشد به سوی پیکر جهانی یا یک پیکری بودن تمایل میدهد. دراین مقاله به گونه ای فشــرده به بررســی موردی وضــع کنونی ایران در خصــوص چالش های فراروی آن برای تحقق برنامه های توســعه هزاره می پردازیم تا با بیان موانع موجودی که ســد راه توســعه گردیدند مواضــع را آشکار نموده و جهت دهی برنامه های توسعه را تسریع بخشیم، چرا که این برنامه ها در جهت از بین بردن مشکلات و موانع بر
سر راه توسعه بوده و با از میان برداشتن این موانع تحقق اهداف توسعه به وقوع می پیوندد.
کلید واژگان: برنامه های توسعه هزاره، توسعه ی پایدار، هزاره سوم، سیاست توسعه مدارانه، چالشهای فراروی توسعه پایدار
مقدمه:
از مدتها پیش، به تاثیرجهانی شدن وافزایش رویه شهر نشینی بر توسعه ی جوامع به خصوص در مناطق شلوغ شهری توجه مضــاعفی می شــد. تمامی کشــورها به دنبال ایجاد ثبات رشــد و توســعه ی پایدار جامعه خود وبالا بردن کیفیت زندگی برای مردمان شان ه ستند. تجارب ن شان می دهند که ک شورها در صورت بهره بردن از رویکردهای عمل گرا و علمی، می توانند گامی مثبت در جهت ساختن جامعه ای تو سعه یافته بردارند، بحران های اقت صادی به نگرانی ها در خصوص تاثیر جهانی شدن شهرنشینی در جوامع دامن زده است. از همین رو، اهمیت گسترش پاسخ های برنامه ریزی شده به تغییرات گ سترده بیش از پیش نمود پیدا می کند. شورای اقت صادی و سیا سی سازمان ملل در قطعنامه شماره 2008/24 خود، اعلام داشــته ملاحظات توســعه مدارانه باید در تمامی ســیاســت ها و برنامه های اجتماعی واقتصــادی
لحاظ شود فلذا دراین راستا برنامه ای تحت عنوان اعلامیه توسعه هزاره سوم تحت عناوین؛ از بین بردن فقر شدید و
گر سنگی، د ست یافتن به آموزش ابتدایی همگانی، گ سترش و ترویج برابری جن سیتی و توانمند سازی زنان، کم کردن مرگ کودکان، بهبود سلامت مادران، مبارزه با ایدز،مالاریا و دیگر بیماریهای واگیردار، ت ضمین پایداری محیط زی ست، گســترش مشــارکت جهانی برای توســعه، به عنوان نقطه نظرات ســران 147 کشــور و191 ملت جهان که در بزرگترین گردهمایی در اجلاس هزاره بودند ، معین گردید.که ما در این پژوهش ، به چالشهای فراروی ایران، در تحقق برنامه ها و اهداف توسعه ی هزاره سوم پرداخته و آنها را مورد بررسی قرار می دهیم .
در این مقاله نیز، محققین برای تح صیل و تحلیل دادهها از روش کتابخانهای بهره ج سته اند و با مطالعه متون، مقالات و کتب سعی در م ستند سازی علمی یافتههای خود نمودند . همچنین با توجه به ماهیت پژوه شی تحقیق، این کار از ماهیت توصیفی، تحلیلی برخورداراست.
برنامه های توسعه هزاره:
برنامه های توسعه هزاره شامل هشت هدف مشترک می باشد که درسال 2000 درسازمان ملل برسرآنها توافق شد واین
اهداف بایدتاسال2015تامین می گردید. تا آنها به چالشهای اصلی توسعه ی جهان پاسخ دهند. اهداف توسعه ی هزاره ازاقدامات واهدافی که دربیانیه ی هزاره آمده ت صویری تر سیم می کند. بیانیه ی هزاره در ماه سپتامبر سال 2000 تو سط 189 کشور پذیرفته شده و147 نفر ازسران سیاسی آن را امضا کرده اند تا تمامی کشورها در عملکردهای حکومتی به
ســمت توســعه و پیشــرفت قدم بردارند ( بیرچل، ((1383)،و ما نیز در این بخش ابتدا به معرفی برنامه ها و اهداف
مذکور می پردازیم:
الف.ریشه کن کردن فقر شدید و گرسنگی :
ســاده ترین راه تعیین میزان فقر در ســطح جوامع آمارهایی اســت که براســاس درآمد خانوارها به دســت می آید، و شاخص سازمان ملل درآمد روزانه معادل یک دلار آمریکا می با شد حتی با این تعریف ساده و غیر علمی بیش از یک و نیم میلیارد انسان یعنی حدود یک پنجم مردم جهان در شرایط فقر شدید بسر می برند. توجه اساسی به مسئله فقر در برنامه توسعه هزاره توجه به معنای عدم تساوی و ارتباط آن با معنای فقر است در واقع جایگاه نسبی افراد و خانوارها ب سیار حائز اهمیت ا ست. زیرا سطح کلی نابرابری یک شاخص مهم از سطح رفاه می با شد ، بنابراین کاهش فقر در کشورهایی که از عدم تساوی کمتری برخوردارند سریعتر خواهد بود . هرچه سطح نابرابری کمتر باشد سهم سودهای ناشی از رشد که به اقشار کم درآمد تخصیص داده می شود بیشتر خواهد بود .
ب.دستیابی به آموزش ابتدایی همگانی :
تفاوت سطح تح صیلات کودکان در نقاط مختلف جهان ب سیار فاحش ا ست. این درحالی ا ست که فا صله طبقاتی و
بخ صوص جن سیت کودک نقش ا صلی را در عدم آموزش او بازی می کند یعنی سه پنجم کودکانی که به مدر سه نمی
روند دختران ه ستند و زنان سهم معادل دو سوم بزرگ سالان بی سواد را دارند ، این برنامه با هدف کاهش فقر رابطه تنگاتنگ دارد به عنوان نمونه در ســـطوح محلی هزینه های آموزش ، ثبت نام ، لباس های فرم و ... مانع ورود کودکان
به سی ستم آموزش می گردد و در سطوح ملی بودجه های عمومی برای تامین آموزش های با کیفیت، ب سیار ناچیز می با شد و معمولا سهم فقرا کمتر از آن چیزی ا ست که باید بد ست آورند، این درحالی ا ست که فقیر ترین ک شورها نیاز دارند به منظور فرار از فقر، امکان آموزش های اولیه را برای همه افراد تامین نمایند . با تلاش های برنامه توسعه هزاره تقریبا در تمامی مناطق جهان نرخ خالص ثبت نام گســترش چشــم گیری یافته بصــورتی که با توجه به رایزنی های فرهنگی بسیاری از کشورها به هدف ثبت نام در مدارس ابتدایی نزدیک تر شده اند .
ج.تشویق مساوات بین جنسیت ها و توانمند ساختن زنان :
سازمان ملل ت ساوی جن سیتی را به عنوان یکی از مهمترین اهداف بلند مدت خود مطرح نموده ا ست نه تنها مو ضوع برابری جن سیتی به تنهایی حائز اهمیت ا ست ، همچنین توجه به این مو ضوع راهکاری ا سا سی برای افزایش در آمد جامعه، کمک به کاهش مرگ و میر کودکان و بهبود وضعیت سلامت و افزایش بهره وری و کمک به توسعه جوامع می باشد. از جمله فعالیت های پیش بینی شده در این خ صوص تقویت توانایی اقت صادی زنان به عنوان کار آفرین و تولید کننده است ، همچنین فراهم کردن زمینه های افزایش مشارکت زنان در امور حکومتی، رهبری، تصمیم گیری های مهم سیاسی و حمایت از حقوق بشر زنان جهت عادلانه تر کردن مسئله توسعه است .
د.کاهش میزان مرگ و میر کودکان و بهبود بهداشت مادران :
طبق آمار هر ســاله بیش از ده میلیون کودک براثر بیماریهای قابل کنترل می میرند ، این درحالی اســت که بیش از یک
میلیون زن هرساله در هنگام زایمان و مشکلات ناشی از بارداری فوت می کنند . کشورهای توسعه نیافته به ندرت سه در صد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف خدمات بهدا شتی می نمایند ، علاوه براین میلیونها کودک هر ساله براثر
سوءتغذیه از بین میروند و کودکان بیشماری هم قربانی جنگ و شکل های شدید بهره کشی می گردند . هدف در این مرحله دسترسی کودکان به حداقل آموزش و پرورش ، تغذیه مناسب و مراقبت های بهداشتی است .
و.مبارزه با ویروس ایدز ، بیماری مالاریا و سایر بیماریهای خطرناک :
این چند بیماری باعث کشـته شـدن تعداد زیادی از کودکان و والدین آنها در سـطح جهان گردیده اسـت . نرخ بالای
بیماریهای مذکور سبب کشته شدن نیروی انسانی مورد نیاز ممالکی می گردد که آینده اقتصادی و اجتماعی جوامعشان وابسته به نیروی کاری آنها است ، نرخ بالای این امراض دورنمای بسیار ناراحت کننده برای آینده ی جهان ترسیم می کند.
ز.تضمین پایداری محیط زیست :
مهمترین اهداف مد نظر این برنامه تکمیل اصول توسعه پایدار در سیاست کشورها ، ممانعت از هدر رفتن منابع طبیعی
، توجه به فر سودگی خاک ، تغییرات آب و هوا ، وجود گازهای گلخانه ای ، کاهش ن سبت افراد فاقد د ستر سی به آب آ شامیدنی سالم، که همگی از مهمترین عوامل موثر در تو سعه ک شورها ه ستند می با شد . در این زمینه تلاش می شود ا صول تو سعه پایدار در سیا ست ها و برنامه های ک شورهای جهان گنجانده شود و از تخریب منابع طبیعی جلوگیری گردد.
ح.ایجاد مشارکت جهانی برای توسعه :
توجه خاص در این هدف رســـیدگی به کار جوانان ، تامین دســـترســـی به داروهای حیاتی ، ایجاد بهره گیری از فن آوریهای جدید بویژه فن آوری اطلاعات ارتباطی و همکاری با بخش خ صو صی و توجه به حذف بدهی ها و دریافت وام برای کمک به ایجاد ا شتغال در ک شورهای فقیر ا ست. و همچنین ایجاد زمینه منا سب جهت ایجاد حکومت های مطلوب در ســطح ملی و بین المللی می باشــد . از دیگر رویکردهای این هدف رســیدگی به نیازهای ویژه کشــورهای
کمتر تو سعه یافته و نیازهای خاص ک شورهای مح صور در خ شکی و ک شورهای کوچک جزیره ای در حال تو سعه
است (مشاطیان، .((1389)
ایران و توسعه هزاره:
درحالی سازمان های بین المللی بر ا ساس م ستندات مختلف خود ایران را در بخش هایی همچون نقض حقوق ب شر،
ایجاد محدودیت های آزادی بیان و تلاش در دســتیابی به ســلاح های کشــتارجمعی محکوم می کنند که طبق گزارش
های منت شره از سوی سازمان مدیریت و برنامه ریزی ک شور ایران در زمینه های فقرزدایی، بهدا شت و آموزش برای
دستیابی به اهداف هزاره سوم عملکرد مثبت و قابل قبولی داشته است.
چالشها وموانع فراروی برنامه توسعه در ایران :
دراین قسمت به گونه ای فشرده به بررسی موردی وضع کنونی کشور ایران در خصوص چالش های فراروی آن برای برنامه های توسعه هزاره می پردازیم تا با بیان موانع موجودی که سد راه توسعه گردیدند موضع ها را آشکار نموده و جهت دهی برنامه های تو سعه را ت سریع بخ شیم، چرا که این برنامه ها در جهت از بین بردن م شکلات و موانع بر سر
راه توسعه بوده و با از میان برداشتن این موانع تحقق اهداف توسعه به وقوع می پیوندد (بیژنی، .((1386)
- چالش های فراروی ریشه کنی فقر مطلق و گرسنگی :
ایران از کشورهای روبه توسعه وکمابیش گرفتار دور باطل فقر و توسعه نیافتگی است. ایران همچون دیگر کشورهای روبه توسعه با مشکل کمبود آمار واطلاعات دقیق در این زمینه روبه رو است. هر چند بررسی هایی موردی ومنطقه ای درباره فقر، به ویژه در دهه های اخیر انجام گرفته است.
بدین سان با توجه به گسترش فقر، به نظر می رسد که ایران برای به نصف رساندن جمعیت گرفتار فقرتا سال 1394 2015) میلادی) با چالش های بزرگی روبه روست، که مهمترین این چالش ها عبارت است از:
الف- د ست نیافتن به تو سعه اقت صادی پایدار دراز مدت: تامین هدفهای دراز مدت توسعه ی اقت صادی، اجتماعی و
فرهنگی و به ویژه تحقق عدالت اجتماعی با ر شد ورونق اقت صادی رابطه ی تنگاتنگ دارد. نبود ر شد اقت صادی پیو سته
وپایدار، راه را برتداوم فقر ومحرومیت می گ شاید. هرچه ر شد اقت صادی ک شور بالاتر با شد، منابع بی شتری در اختیار جامعه قرار می گیرد تا برای ایجاد ا شتغال، تولید تو سعه ی اجتماعی واز میان بردن فقر ومحرومیت به کار گرفته شود. با این حال به علت وابستگی بازار کالا ها وخدمات به واردات، ساختار اقتصادی کشور سخت آسیب پذیر شده و یکی
از پیامدهای آن، رشد اقت صادی پایین در شرایط کنونی و چه بسا در آینده است. همچنین با بررسی تحریم ها در بدنه
اقت صادی ایران از آثار کلان تحریمهای اخیر در اقت صاد ک شورمان در دو جهت قابل برر سی می شود، اول اینکه یک
اقت صاد برای ر شد و تو سعه نیازمند به د ست آوردن عوامل تولید از منابع مختلف ا ست، اما م سئله مهم اینجا ست که
