بخشی از مقاله
چکیده:
گسترش دانش ها و کارکرد و قلمرو آنها در عصر ما موجب شده در برخی موضوعات نتوان با بهره گیري از یک دانش پاسخگوي نیاز مخاطبان بود. مطالعات میان رشته اي پاسخی است بر این نیاز روزافزون بشر که با آمیختن دو دانش، عرصه هاي جدیدي پیش روي جامعه علمی می گشاید. هنگامی که یکی از این دو دانش، تفسیر قرآن کریم و سوي دیگر یکی از علوم تجربی باشد »تفسیر میان رشته اي« پدید می آید که در عصر ما رشد قابل توجهی داشته و مزایاي زیادي دارد.
اما نظر به این که هر کار جدید و نوپایی ممکن است در معرض آسیب باشد، آسیب شناسی این نوع مطالعات ضرورت دارد. در این پژوهش پس از مروري گذرا بر معرفی میان رشته اي و کارکردهاي آن، چالش هاي مطالعات میان رشته اي - خصوصاً در حوزه علوم انسانی - در دو بخش »چالش هاي بنیادي« و »چالش هاي اجرایی« بررسی، و راهکارهایی براي حل این چالش ه ا ارائه شده است.
نتیجه این مقاله آن است که قرآن کریم چندین چالش اساسی با علوم انسانی رایج دنیا دارد که ریشه در تفاوت مبانی و جهان بینی دارد. اما مطالعات میان رشته اي قرآن و علوم انسانی با چالش هایی همچون »رویکردهاي افراطی و تفریطی«، »تعارض گزاره هاي دو علم«، »اظهار نظر غیرتخصصی«، و »تحمیل بر قرآن« مواجه است که تمامی آنها راهکارهاي علمی و اجرایی دارد و نمی تواند مانع حرکت علمی در این زمینه شود.
مقدمه:
همزمان با نزول قرآن و گسترش معارف آن در جوامع مختلف، سخن از چگونگی تعامل آموزه هاي قرآنی با سایر فرهنگ ها و دانش ها مطرح بود و در طول چهارده قرن گذشته دانشمندان زیادي به این موضوع پرداخته اند. پدیده »تفسیر میان رشته اي قرآن کریم« در ادامه همان مسیر قرار دارد. با این تفاوت که علاوه بر بررسی نحوه مواجهه قرآن با دانش روز، »ترکیب دو دانش« و »تولید دانش جدید« را نیز دنبال می کند. بدیهی است که این عملیات سرنوشت ساز با چالش هایی مواجه است که تحلیل آنها و ارائه راهکار مناسب و اجرایی جهت حل آنها می تواند مسیر آیندگان را در این دست از پژوهش ها هموارتر نماید. پژوهش حاضر - پس از معرفی مطالعات میان رشته اي و کارکردهاي آن - به دنبال تبیین این چالش ها و واکاوي راه حل هاي آن است.
.1 مفهوم شناسی و پیشینه
پیش از ورود به اصل بحث، لازم است مفهوم »مطالعات میان رشته اي«1 تشریح گردد:
1‐1مفهوم شناسی
نظر به این که این گونه مطالعات و پژوهش ها از سابقه چندان طولانی برخوردار نیستند و - در بسیاري از جوامع - مرحله آزمون و خطا را طی می کنند، نمی توان توقع داشت تعریف دقیق و جامع و مانعی از آن در دست باشد. در عین حال تعریف زیر قابل قبول به نظر می رسد: »میانرشتگی براي توصیف و تبیین سطح وسیعی از فعالیتهاي علمی، پژوهشی و آموزشی بکار برده میشود که کنشگران و متخصصان دو یا چند رشته علمی در ارتباط با شناخت، فهم و تحلیل یک پدیده، موضوع و یا مسئله پیچیده و واقعی با یکدیگر همکاري میکنند.« - خورسندي، :1387 ص - 6
آنچه در تعریف فوق قابل توجه است، ارتباط و همکاري صاحب نظران دو رشته علمی با یکدیگر است که موجب ترکیب یافته هاي دو دانش می شود و از همین نقطه تفاوت مطالعات میان رشته اي با مطالعات چند رشته اي - که صرفاً کنار هم دیدن چند رشته است و ترکیبی صورت نمی گیرد - روشن می شود. مطالعات میان رشته اي نقطه مقابل رهیافت »حصرگرایی« هستند که در آنها فرد محقق و پژوهشگر محدود به یک دانش نیست و نسبت به دانش هاي مختلف ناظر بر مسأله اي واحد، توجه نشان می دهد. - ر.ك. فرامرز قراملکی، :1380 ص - 29
تذکر این نکته لازم است که در مطالعات میان رشته اي، تنها مسأله پژوهشی محقق است که از منظر دو یا چند دانش بررسی می شود - رونالد اس، :1387 ص - 15 و بنا بر این نیست که افراد غیر متخصص در سایر جزئیات دانش دیگر، اظهار نظر کنند. - ر.ك. شجاعی، :1394 ص - 2 به عنوان نمونه در بررسی نظام توزیع سرمایه در آیه هفتم سوره حشر، تنها مطالب مربوط به توزیع سرمایه از دانش اقتصاد محل بحث ماست نه سایر جزئیات دانش اقتصاد.
