بخشی از مقاله
چکیده
تعلیم و تربیت از جمله امور انسانی است، که به دلیل نقش برجسته اش در تمام امور زندگی بشر اهمیت به سزایی داشته؛به طوری که مورد توجه صاحبنظران بوده، و هر کدام با بیانی بر آن تأکید نموده اند.به طور کلی، پرداختن به تعلیم و تربیت هم از نظر چند بعدی بودن، و هم پیچیدگی های خاصش در سطح نظری وعملی، آن را تبدیل به امری مهم و بیبدیل ساخته است.در این میان، در حوزه تعلیم و تربیت یکی از تأثیرگذارترین و در عین حال دشوارترین مباحث، اخلاقی بارآوردن نوجوانان و جوانان است؛ لذا پرداختن به مباحث مربوط به اخلاق و پیرو آن تربیت اخلاقی از جایگاه رفیعی برخوردار است.
فلاسفه و عالمان این حوزه، از دیرباز به مقوله اخلاق و حتی اخلاق از منظر تربیت نظر داشتهاند؛ چنانچه ارسطو غایت تعلیم و تربیت را تربیت اخلاقی و فضیلت دانسته، و خواجه نصیر طوسی نیز اراده و اندیشه را خاستگاه اخلاق دانسته است.افزون بر این، کار مربیان پرورشی نیز مانند همه عرصههای دیگر زندگی انسان، آمیخته با مسائل اخلاقی است، که حلمشکلات و تعارضات اخلاقی در عرصه کاری این مربیان- به ویژه در فضای مجازی- از دغدغههای جامعه علمی است. این پژوهش که بر اساس روشها و اهداف اخلاق کاربردی نوشته شده است، به عنوان زمینهساز تنظیم منشور اخلاقی در فضای مجازی برای مربیان پرورشی به شمار میرود، که مهمترین بحث در این پژوهش چالشهای اخلاقی مربیان پرورشی در فضای مجازی و راهکارهای برونرفت از این چالش است.
واژگان کلیدی: مربیان پرورشی، چالشهای اخلاقی، راهکارهای برونرفت، فضای مجازی
مقدمه
امروزهرسانه ها، خصوصاً رسانه های جمعی عامل مهمی در اثرگذاری بر افکار عمومی و جهت دهی به رفتارهای اجتماعی محسوب می شوند. از سویی جامعه دانش آموزی کشور و به ویژه دانش آموزان مقطع متوسطه به عنوان آینده سازان این مرز و بوم از اهمیت و حساسیت خاصی برای مربیان برخوردارند. ارتباط از طریق فضای مجازی در سال های اخیر جایگاه قابل توجهی در بین نسل جوان جامعه ما پیدا کرده است.شبکه های اجتماعی در ابعاد مختلف زندگی افراد - فردی و اجتماعی - تأثیرگذارند. در شکل دهی به هویت نقش دارند و حتی روی ابعاد اقتصادی و اجتماعی و سیاسی جوامع هم تأثیرگذارند. امروزه با توجه به نقشی که تاکنون در ابعاد مختلف زندگی داشته اند، نمی توان آن ها را نادیده گرفت.
در حال حاضر اینترنت و فضای مجازی ابزاری مناسب برای توسعه ی افکار و اندیشه های بشری محسوب می شود به شرط آن که در راه صحیح استفاده شود.که به فرموده رهبر معظم انقلاب »اینترنت یکی از نعم بزرگ الهی است، اما در عین حال یک نقمت بزرگ هم هست؛ یعنی یک چاقوی دو دم و خطرناک… اینترنت الان مثل یک جریان افسار گسیخته است… این مثل آن است که کسی یک سگ وحشی را بیاورد، بگویند قلاده اش کو؟ بگویند سفارش کردهایم آهنگر قلاده را بسازد.... - «مقام معظم رهبری،1380 خطاب به شورای عالی انقلاب فرهنگی - .
بیان مسأله
یکی از چالش هایی که در حال حاضر مربیان پرورشی با آن رو به رو می باشند فضای مجازی است، از طرفی ابزاری مناسب برای توسعه ی افکار و اندیشه های بشری محسوب می شود، از طرفی هم وجود سایت های مبتذل با موضوعات صریح جنسی و رفتار های ناشایست در این فضا موجب سخت تر شدن این مشکل برای خانواده ها و مربیان پرورشی می شود و سبب تهدید دانش آموزان در این فضا می شود.ارتباطات سالم در فضای مجازی و لزوم هوشیاری جوانان، خانواده ها و مربیان نسبت به تهدیدات فضای سایبری در درجه ی نخست اولویت قرار دارد. پیش گیری از آسیب های اجتماعی و توجه والدین و مربیان به رفتار فرزندان بسیار مهم می باشد و برای جلوگیری از هم پاشیدگی خانواده ها، والدین باید تا حدودی به فناوری های روز دنیا مسلط باشند و آگاه باشند که تغییر در رفتار فرزندان به معنای ایجاد تغییر در طرز فکر آن هاست و هنگامی که بنیان فکری و شخصیت آن ها به صورت ناصحیح شکل گیرد، راه نفوذ شیادان به حریم خصوصی افراد و محیط امن خانواده باز می شود.
لذا، چنانچه مربیان و خانواده ها نسبت به شیوه های جدید ارتباط دانش آموزان آگاهی و شناخت کافی و لازم را داشته باشند، از انجام بسیاری از جرایم و ارتباطات پنهانی آنان جلوگیری به عمل می آید.برای اینکه به راهکارهایی عملی برخورد با آسیب های اجتماعی ناشی از فناوری اطلاعات برسیم اول باید آسیب شناسی کنیم و واقعاً به وجود آسیب ها اعتقاد داشته باشیم باید پنبه را ازگوش خود خارج کنیم واگر خواب هستیم از خواب غفلت بیدار شویم. اگر رهبر معظم انقلاب خطر تشکیل ناتوی فرهنگی و فعلیت تهاجم را گوشزد می کنند و اگر ما باور کنیم که دشمن برای از بین بردن هویت دینی و ملّی مردم ما و فرو ریختن سد عظیم آن ها، صحنه جنگ را به داخل خانه های ما آورده است باید شیپور جنگ را به صدا درآوریم و با نواختن این شیپور همه را از این موضوع با خبر کنیم. و ابزارهای لازم را در اختیار مردم قرار دهیم. اقدامات و ابزارهای برخورد با این آسیب ها می توان اینگونه نام برد.
مفهوم مربی
مربی اسم فاعل باب تفعیل از ماده »ر ب و« به معنای رشد و نمو و زیادت است. مربی در لغت به کسی گفته می شود که رشدنمو دیگری را بر عهده داشته باشد و بر وجود او بیفزاید.2این معنا شامل مربی در تربیت بدنی، تربیت ذهنی، تربیت اجتماعی ... می شود. در این بحث مراد ما از مربی، مربی پرورشی است؛ یعنی کسی که در ارتباط نزدیک با دیگری بتواند او را متحول کند، بار آورد و پایبندی اخلاقی یا بهره های معنوی را در وجود او بیفزاید.دراصطلاح عرفانِ عملی مراد از مربی انسان وارسته ای است که در عمل به شریعت و دریافت های دینی و معنوی توانا باشد و مهارتی داشته باشد که جوینده کمال را در انتقال از عالم طبیعت به سوی خدا یاری دهد. به چنین کسی استاد، مرشد، پیر، مراد، ولی، شیخ، قطب، غوث، دلیل، خضر، هادی و مقتدا گفته می شود. همان گونه که بعد از این به تفصیل خواهد آمد، نقش مربی در عرفان بیشتر ناظر به مراتب بالای رشد معنوی و فاصله گرفتن از روابط مادی است.
دورنمایی از مقصد رشد
اهداف تربیت را از آن جهت بیان می کنیم که با دغدغه های مربی پرورشی و تلاش های او بیشتر آشنا شویم. ذکر نمونه های ملموس به جای بیان امور کلان - مانند رشد و کمال و سعادت - به مخاطب کمک می کند که از فضای انتزاعی و دیریاب مباحث بیرون آید و از نزدیک با عرصه کار تربیتی مواجه شود. با این مقدمه ارزش های اخلاقی را به چهار حوزه اخلاق بندگی، فردی، اجتماعی و خانوادگی تقسیم می کنیم و نمونه هایی از هر یک را بر می شماریم.به صورت کلی مربی پرورشی تلاش می کند باورها، روحیات، عادات و رفتارهای شایسته ای در جان متربی ایجاد کند و او را از شر عقاید، انگیزه ها و عادات بد نجات دهد.
در حوزه اخلاقی بندگی تلاش های مربی معطوف به امثال چنین غایاتی است: متربی به نماز خواندن عادت پیدا کند و عبادت و ذکر و مناجات با خدا برای او ملکه شود؛ ایمان و معرفت در وجود او تقویت شود؛ از خدا بترسد و به او امیدوار باشد؛ بر خدا توکل و به او توجه کند؛ به یاد او باشد، با او ارتباط برقرار کند و سخن بگوید؛ از او درخواست و تقاضا کند و تنها از او کمک خواهد و ... .در حوزه اخلاق فردی مربی باید شخصی منظم و آراسته باشد؛ برای زندگی خود برنامه داشته باشد، بر خود مسلط باشد و بتواند هیجانات خود را مدیریت کند، از پرخویی و پرگویی و لغو پرهیز کند و هوس های خود را مهار کند، بسیار امیدوار و زرنگ و پرکار و پرنشاط باشد، همواره احساس مسئولیت کند و زندگی را جدی ببیند، هدفمند و آرمان گرا باشد، قدر لحظات عمر خود را بداند، به دنبال رشد باشد و روز به روز در حیات انسانی پیشرفت کند، بتواند به خوبی تصمیم بگیرد؛ یعنی مراحل تصمیم گیری را بلد باشد و به خوبی اجرا کند، دوراندیش، متفکر، دانا و حکیم باشد و برای اجزای شخصیت خود همچنین برای توازن و تناسب و اعتدال شخصیتی خود ارزش قائل باشد، قاطع و مصمم باشد و از استقامت و پیگیری لازم برای دنبال کردن اهداف برخوردار باشد و ...
در حوزه اخلاق اجتماعی مربی تلاش می کند که متربی را به چنین افقی برساند که به حقوق دیگران احترام بگذارد و به حضور دیگران واکنش شایسته نشان دهد، برای دیگران ارزش قائل باشد، خود را برتر از دیگران نبیند، برای دیگران خیر بخواهد، از حسادت و بدگویی و دروغ و غیبت و تهمت و ظلم بپرهیزد، به کار خدمت دیگران باشد و سعی کند گره از مشکلات دیگران باز کند، در ایفای نقش اجتماعی خود کارآمد، جامعه اسلامی حساس باشد و ...در حوزه اخلاق خانوادگی نسبت به خانواده خود احساس مسئولیت کند و غیرت ورزد، مهربان باشد، در تربیت آنان بکوشد، برایشان وقت بگذارد و ...همچنین لازم است متربی از آسیب های روانی و عوارض روان شناختی مانند افسردگی، وسواس، پرخاشگری و ... دور باشد. - عالم زاده نوری، بوسلیکی، - 1393
ارزش و مقام مربی
پیامبر اکرم - صلی االله علیه وآله وسلم - مسلمانان را به دانش پژوهی و اندیشیدن و کسب مهارت و تخصص فرا خواند تا بر قدر ومنزلت آنان بیفزاید و قرآن مجید نیز در تشویق به ایمان و دانش اندوزی فرموده است:خداوند مقام آن گروه از شما که ایمان آورده باشند و کسانی که به آنها دانش عطا گردیده رفیع می گرداند. - سالم الصفار، - 1385 بدون تردید در قرآن، مربی جلوهای از قدرت لایزال الهی است. نخستین آیات قرآن که بر قلب مبارک پیغمبر اکرم - صلی االله علیه وآله وسلم - نازل شد:َلَق خَلَقَإقْرَأْاْلإِنْسانَ» مِنْ عَلَق إقْرَأْالﱠذی عَلﱠمَوَرَبﱡکَبِالْقَلاْلأَمِکْرَمُعَلﱠمَ اْلإِنْسانَ ما لَمْ یَعْلَمْ« - علق - 4-1، »بخوان به نام پروردگارت که جهانیان را آفرید. انسان را از خون بسته سرشت، بخوان و پروردگارت کریمترین است همان که آموخت با قلم، آموخت به انسان آنچه را که نمیدانست.«
ماهیت مربی پرورشی
اگر بخواهیم با ماهیت مربی بیشتر آشنا شویم باید نقش عملکرد او را بهتر بشناسیم. مربی پرورشی یک مسئولیت مرکب و پیچیده دارد؛ می آموزد، تذکر می دهد، نظارت و ارزیابی می کند، انگیزه می بخشد، همراهی می کند و ... خلاصه آن قدر تلاش می کند تا متربی را بار آورد؛ یعنی یک تغییر شخصیتی پایدار در وجود او ایجاد کند. به عملکرد یک مربی ورزشی توجه کنید: تعلیم، تذکر، نظارت، ارزیابی، انگیزه دهی، همراهی، مدارا و ... تا جسم متربی را از یک مدار به مدار دیگر آورد و توان و مهارتی پایدار در او ایجاد کند.
معمولا برخورد انسان ها با یکدیگر در سطحی کاملا افقی و از منظر حقوق و تکالیف صورت می گیرد، اما ممکن است در مواجهه با دیگران پا از قلمرو فردیت فراتر گذارد و از سر رحمت و شفقت موضع درمان گرانه و اصلاحی بگیرد، البته نه اصلاح وضع زندگی و معیشت ظاهری که در این صورت یک خادم اجتماعی خواهد بود، بلکه اصلاح نگرش ها، بینش ها، پسندها، خلقیات و عادات دیگران؛ این چنین مواجهه ای یک مواجهه تربیتی است که از مربی انتظار می رود. - عالم زاده نوری، بوسلیکی، - 1393
ضرورت مربی پرورشی
