بخشی از مقاله
چکیده
در طی دههی گذشته لجستیک معکوس به دلیل قوانین زیست محیطی، اهمیت اقتصادی و توانایی بازیابی ارزش از محصولات برگشتی و استفاده شده، توجه بسیاری دریافت نموده و به یک عنصر کلیدی در زنجیره تأمین تبدیل شده است. تحقیقات اخیر در این حوزه، که البته محدود میباشد، مسائل و چالشهای محیطی و اقتصادی که بر روی زنجیره ی تامین کارآمد و بادوام اثر دارند را بررسی نموده اند و نهایتاً بهبود عملکرد مالی و اقتصادی شرکت ها را مد نظر داشته اند.
با توجه به این که زنجیره ی تامین معکوس، موضوعی وسیع و بین رشته ای است و شامل حوزه های مختلفی میشود، فرصت های کافی برای رشد و توسعه ی تحقیقات در این زمینه وجود دارد . در آغاز راه، هدف این مقاله معرفی زنجیره ی تامین معکوس، مراحل زنجیره ی تامین معکوس و همچنین، اهمیت و چالش های پیش روی آن میباشد. ویژگی های مربوط به زنجیره ی تامین معکوس که در این تحقیق ارائه شده است، به محققان و همچنین افراد فعال و مدیران کمک میکند که با آشنائی با زنجیره تامین معکوس تلاش کنند سطح عملکرد خود را ارتقاء بخشند.
-1 مقدمه
از دیرباز، شرکت ها به دنبال بهبود فرآیند زنجیره ی تامین مستقیم خود بوده اند. در دهه ی اخیر، با افزایش رقابت در محیط کسب و کار، بهینه سازی زنجیره ی تامین معکوس اهمیت بیشتری پیدا کرده است. جالب است بدانیم از سال های دور زنجیره تأمین معکوس در عمل وجود داشته است، بطور مثال از دیرباز در صنعت خودرو سازی، که کارخانجات به بازیافت و احیای مجدد قطعات خودرو های کار کرده میپرداخته اند.
در سال های اخیر پژوهش هایی پیرامون زنجیره تأمین معکوس صورت گرفته است. ازجمله حقیقت - 1385 - در تحقیقی به ضرورت مدیریت زنجیره تأمین و نقش لجستیک معکوس پرداخته است. همچنین میتوان به پژوهش شهرباف و همکاران - 1392 - درمورد طراحی مدل ریاضی برای مکان یابی تسهیلات در لجستیک معکوس اشاره کرد . یاوری و همکاران - 1390 - در پژوهش خود به ارائه ی مدل ریاضی مسئله ی زمان بندی سه مرحله ای مونتاژ لجستیک معکوس پرداختند.
حسین زاده و همکاران - 1390 - به بررسی و تحقیق پیرامون طراحی و بهینه سازی شبکه لجستیک معکوس در شرایط عدم قطعیت با استفاده از الگوریتم ژنتیک پرداختند. همچنین حسینی و همکاران - 1386 - در مورد نقش تکنولوژی اطلاعات و فناوریRFID در مدیریت لجستیک معکوس و جریان های برگشتی تحقیقی انجام داده اند. در این مقاله قصد ما روشن تر کردن فرآیند زنجیره ی تامین معکوس، مراحل و اهمیت استراتژیک آن میباشد.
-2 معرفی زنجیره تأمین معکوس3
قبل از سال 1950، زنجیره های تامین کاملا از هم مجزا بودند و سازمان ها، فعالیت های لجستیک را در بخش های مختلف انجام میدادند. این فعالیت ها بطور کاملا منفک از یکدیگر اجرا میشدند و بخش های آن سازمان به ندرت اطلاعات را به اشتراک میگذاشتند و به چشم رقیب به یکدیگر نگاه میکردند.اگر زنجیره تأمین را فرآیند کامل تهیه کالا و خدمات برای مصرف کننده در نظر بگیریم، امروزه تقاضای مشتری برای کیفیت بالا و خدمت رسانی سریع، موجب افزایش فشارهایی به شرکت ها شده است به گونه ای که شرکت ها نمیتوانند به تنهایی از عهده تمام امور برآیند.
بر این اساس، فعالیت هایی نظیر برنامه ریزی عرضه و تقاضا، تهیه و تولید مواد، نگهداری کالا، کنترل موجودی، توزیع، تحویل و ارائه خدمت به مشتری که قبلا همگی در سطح شرکت انجام میشد، اینک به شکل یک زنجیره عرضه صورت میپذیرد. به طورکلی زنجیره تأمین شامل فعالیت های مدیریتی از جمله نحوه برخورد با شرکت های متعدد سازنده، هدف گذاری و تعیین استراتژی های خرید داخلی و خارجی، ارتقاء کیفیت شرکت های سازنده، بازاریابی، لجستیک4، ارائه خدمات بهتر به مشتریان متعدد و غیره میگردد و لجستیک یکی از مراحل مهم در این زنجیره محسوب میشود.
- حقیقت، . - 1385 به صورت دقیق تر، لجستیک آن بخش از فرایند زنجیره تأمین است که عهده داربرنامه ریزی، اجرا و کنترل مؤثر و کارای جریان رو به جلو و معکوس، انبارش کالاها، خدمات و اطلاعات ما بین نقطه مبدأ و نقطه مصرف در جهت برآورده سازی نیازهای مشتریان میباشد - انجمن مدیریت لجستیک، . - 2000 به طورکلی لجستیک شامل هفت فعالیت است که همگی لازم و ملزوم یکدیگرند. عمده فعالیت های لجستیک شامل موارد زیر میگردد - حقیقت، : - 1385
· خدمات به مشتریان
· پیش بینی و برنامه ریزی برای تقاضا - برنامه ریزی و مدیریت موجودی -
· تأمین و تدارکات
· نگهداری
· انبارداری
· توزیع مواد
· لجستیک معکوس
با این وصف، لجستیک معکوس5 اشاره به حرکت معکوس کالاها، یعنی از طرف مشتری به تولید کننده دارد. این حرکت کالاهادقیقاً، بالعکس حرکت سنتی کالاها در طی زنجیره ی تامین میباشد که طی آن کالاها از طرف تولید کننده به سمت مصرف کننده در طول زنجیره ی تامین حرکت میکردندتا نهایتاً کالای تولید شده توسط تولید کننده به دست مصرف کننده برسد. به طور خلاصه، زنجیره ی تامین معکوس، فرآیند برنامه ریزی، پیاده سازی و کنترل موثر بودن و کارآمدی حرکت معکوس کالاها در زنجیره ی تامین می باشد.به شکل 1 توجه فرمایید. بطور مثال فرآیند های زیر نمونه ای از فعالیت های عملی در زنجیره ی تامین معکوس میباشند که کالاها و محصولات حداقل یک قدم در طول زنجیره ی تامین به عقب بر میگردند - مثلاً از مشتری به خرده فروش و یا از خرده فروش به عمده فروش و یا از عمده فروش به تولید کننده - :
· بازگشت محصولات و کالاها و مدیریت به کارگیری و استفاده و یا عرضه ی مجدد آن ها،
· تولید مجدد و یا تعمیرات کالاهای برگشتی برای عرضه ی مجدد و یا به کارگیری در فرآیند تولید،
· مدیریت و فروش ماشین آلات و تجهیزات مرجوعی و برگشتی از شرکت های اجاره ی ماشین آلات.
· نمونه های دیگری از زنجیره تامین معکوس در موارد بازگشت کالاها به کارخانه برای گارانتی و پشتیبانی، بازگشت موجودی اضافه ی عمده فروش ها به کارخانه، بازگشت کالاها بعد از مستهلک شدن به تولید کننده، یا درخواست بازگشت کالاها توسط تولید کننده برای برطرف کردن نقص های محصول می باشد که برای نمونه می توان از درخواست تویوتا برای بازگشت خودروهایش برای رفع نقص سیستم ترمز در چند سال پیش را یاد نمود - کومار6،. - 2011
-3 اهداف زنجیره تأمین معکوس
زنجیره ی تامین معکوس اهداف گوناگونی را در برتری بخشیدن به سازمان ها و شرکت ها و فراهم آوردن مزیت رقابتی برای آن ها ایفا می کند ؛ این اهداف می تواند شامل موارد زیر باشد:
· به دست آوردن کالاها و محصولات کارکرده و کهنه ی مشتری ها توسط دلالها و واسطهها و یا تولیدکننده ها،
· بازگشت کالاها به کارخانه و یا تاسیسات برای بازرسی و طبقه بندی و عرضه ی مجدد برای کاربرد در بخشی از زنجیره ی تأمین،
· ارزیابی وضعیت کالاهای برگشتی برای گرفتن سودآورترین تصمیم در مورد کاربرد مجدد آن محصولات یا تصمیم گیری این که این کالاها مجدداً چگونه به کار گرفته شوند، برای مثال آیا تعمیر شوند و به عنوان کالای دست دوم به بازار عرضه شوند و یا قطعات آن ها از هم جدا شود و مجدداً قطعات سالم آنها در فرآیند تولید به کار گرفته شود،
· برگشت به کارخانه برای برگرداندن تنظیمات و ویژگی های آن به حالت اولیه و گارانتی و تعمیرات لازم برای عرضه ی مجدد آن به مشتری،
· ایجاد بازارهای کالای دست دوم برای فروش مجدد محصولات تعمیرشده یا بازیافت شده - بلکبرن7و همکاران، . - 2004
انواع مختلفی از تصمیمات برای عرضه ی مجدد میتواند گرفته شود. بعضی شرکت ها با همه ی کالاهای مرجوعی مانند هم برخورد میکنند و همه ی آن ها را به عنوان کالاهای معیوب در نظر می گیرند. در حالی که بسیاری از کالاهای مرجوعی ممکن است نو باشند و اصلاً به کار نرفته باشند و این ها می توانند مجدداً به زنجیره ی تامین روبه جلو برای فروش مجدد بازگردند. برخی کالاهای برگشتی می توانند به عنوان ضایعات به فروش برسند. برخی نیز می توانند به عنوان کالاهای تعمیری در بازارهای کالاهای دست دوم به مشتریانی که یا مایل نیستند و یا توان مالی خرید کالای نو را ندارند، برای ایجاد یک جریان درآمدی اضافی، به فروش برسند.
کاربرد متداول دیگری برای استفاده ی کالاهای برگشتی، تامین قطعات لازم برای ارائه ی خدمات گارانتی و پشتیبانی به محصولات فعلی می باشد که نهایتاً هزینه ی خدمات گارانتی و پشتیبانی را برای شرکت کم میکند - کومار،. - 2011زنجیره ی تأمین معکوس، تنها در جهت سودآوری بیشتر نیست. در برخی موارد الزامات قانونی، تولید کنندگان را مجبور میکند که کالاهای کهنه و قدیمی خود را از بازار جمع آوری کنند، به ویژه در مواردی که خطرات زیست محیطی می تواند به بار آورد. به طور مثال، کارخانه های تولید کننده ی یخچال در آمریکا، موظفند که همه ی کالاهای کهنه و از رده خارج خود را به علت مواد خطرناکی که در ساخت یخچال ها به کار می رود، از بازار و از محیط زیست جمع آوری کنند.
