بخشی از مقاله
چکیده:
سلطنت عمان کشوری عربی در منطقه استراتژیک خلیج فارس است که در سیاست خارجی خود با وجود پاره ای هماهنگی ها با شورای همکاری خلیج فارس ، نگرش و رویکردی مستقل از شورا و عضو مهم آن عربستان سعودی داشته است . بر مبنای همین رویکرد سلطنت عمان در رابطه با جمهوری اسلامی ایران متفاوت از دیگر اعضای شورای همکاری خلیج فارس عمل کرده و سعی نموده است در میانه ایران و عربستان عمل کند . از همین رو این کشور توانسته در رابطه ایران با غرب بویژه آمریکا ، نقش میانجی داشته و از سیاست های عربستان در قبال ایران تبعیت نکند . چرایی این امر را می توان در وضعیت جغرافیایی ، فرهنگی ، تاریخی ، امنیتی و مذهبی سلطنت عمان جستجو کرد . مساله ای که موجب شده این کشور در سیاست خارجی خود بویژه در قبال جمهوری اسلامی ایران واقعگرایانه عمل کرده و رفتاری پراگماتیسمی در این حوزه اتخاذ نماید ، رفتار عمان در سیاست خارجی الگویی از سیاست خارجی موفق برای کشوری است که با وجود حضور در منطقه ای بحران زا سعی کرده است تصویری از آرامش و ثبات را ترسیم کند .
کلمات کلیدی: سیاست خارجه- سیاست و امنیت
مقدمه:
سوال اصلی :
آیا سیاست خارجی عمان تابعی از سیاست شورای همکاری خلیج فارس و عضو مهم آن عربستان است یا مستقل از آنها می باشد ؟
فرضیه :
ساختار فرهنگی و مذهبی و پیشینه تاریخی عمان در کنار همسایگی این کشور با ایران در نقطه استراتژیک تنگه هرمز موحب اتخاذ سیاست واقعگرایانه در رابطه این کشور با جمهوری اسلامی ایران شده است .سلطنت عمان - Sultanate of Oman - کشوری در حاشیه خلیج فارس و واقع در منطقه استراتژیک تنگه هرمز است. کشوری عرب و عضو شورای همکاری خلیج فارس که روابطینسبتاً متفاوت با جمهوری اسلامی ایران دارد. هرچند بخشی از این نگرش و گرایش عمان ، به سیاست کلی نظام حاکم بر آن کشور در روابط با تمامی همسایگان بازمیگردد، اما نمیتوان از تأثیر مشترکات فرهنگی و دینی و پیشینه تاریخی عمان در چنین نگرشی غافل ماند. عواملی که عمان را گویا متفاوت از سایر کشورهای عربی منطقه ساخته است . سلطنت عمان در نگرش متفاوت از این کشورها ، ضمن توازن در روابط با ایران و عربستان سعودی ، هژمونی عربستان را در سیاست خارجی خود برنمی تابد و سعی میکند گاهی در منازعات منطقهای نقش واسطه و میانجی میان کشورها را ایفا کند. این مقاله بر آن است تأثیر این عوامل را در اتخاذ سیاست خارجی عمان در قبال ایران مورد بررسی قرار دهد .
موقعیت جغرافیای طبیعی و انسانی سلطنت عمان :
سلطنت نشین عمان با 309500 کیلومتر مربع مساحت در جنوبی ترین گوشه شبه جزیره عربستان در مدار راس السرطان و در منطقه ای استراتژیک واقع شده است. - 1 - طول سواحل این کشور بالغ بر 1700 کیلومتر می باشد - 2 - که از خلیج فارس و دریای عمان آغاز و تا دریای عرب و اقیانوس هند امتداد دارد. طول مرزهای خاکی عمان با سه کشور همسایه عربستان سعودی 676 کیلومتر، امارات متحده عربی 410 کیلومتر و یمن 288 کیلومتر میباشد . - - 3 اهمیت استراتژیک عمان از سه بعد قرار گرفتن در کرانه های جنوبی تنگه هرمز از طریق شبه جزیره مسندم، موقعیت ویژه اینکشور در غرب اقیانوس هند و در اختیار داشتن جزایر استراتژیک مانند جزیره مصیره و جزایر کوریا و موریا می باشد. شبه جزیره مسندم مشرف بر تنگه هرمز و خطوط کشتیرانی بین المللی بوده و یکی از نقاط حساس و سوق الجیشی جهان محسوب می گردد.
حاکمیت عمان بر بخش جنوبی تنگه هرمز این کشور عربی را از نظر راهبردی در وضعیت ویژهای قرار داده به طوری که اهمیت آن را برای تمامی کشورهای منطقه و حتی برای کشورهای خارج از منطقه که به نفت و بازارهای این منطقه وابسته هستند، مضاعف می کند. - - 4 مطابق آخرین آمارها - 23 آوریل - 2014 جمعیت این کشور چهار میلیون و سیصد و چهل و پنج نفر اعلام شده است . از اینتعداد 55/8 درصد شهروند عمان و بقیه - 44/2 درصد - غیر عمانی می باشند . - - 5 زبان رسمی مردم عمان عربی می باشد و در کنار آن زبانهای انگلیسی ، بلوچی ، اردو و لهجه های هندی نیز استفاده می شود . - 6 -
ویژگیهای فرهنگی و مذهبی عمان
این کشور از اولین مناطقی بود که پس از شبه جزیره عربستان به اسلام گروید. سابقه مسلمانی عمانیان به زمان پیامبر اسلام - ص - باز میگردد. به سال 630 میلادی، زمانی که عمروعاص از سوی پیامبر اکرم - ص - به این منطقه فرستاده شد، اهالی عمان به دین اسلام گرویدند. یکصد و اندی سال بعد اما با گرایش مردمان عمان به خوارج، مذهب آنان متفاوت از دیگر مسلمانان منطقه شد. - 7 - خوارج فرقهای از مسلمانان بودند که در هنگام جنگ صفین بر خلیفه مسلمین، علی ابن ابیطالب - ع - شوریدند. آنان امام علی - ع - را وادار به پذیرش حکمیت کرده و عبارت : الحکمالّا الله - حکم مگر برای خدا نیست - را شعار خود ساختند.
خوارج که در گفتمان رسمی به عنوان خروج کنندگان بر خلافت اسلامی شناخته میشدند، بعدها نسبت به حکمیت هم اعتراض کردند. از این زمان، خوارج به عنوان نیروی مؤثری در سرزمینهای اسلامی شناخته میشدند که در قیامهای ضدخلافت مشارکت جدی داشتند. همچنین خوارج در طول تاریخ تحولات بسیاری از سر گذراندند. به طوری که خوارج در زمانهای بعد ، با گروهی که علیه امام علی - ع - شوریدند، قابل مقایسه نیستند. شاید بتوان گروههایی که در طول تاریخ به عنوان خوارج یا خارجی شناخته شدهاند، در امر مخالفت با خلافت و قائل نبودن به قداست آن مشترک دانست. - 8 - از همین رو نمیتوان آنچه به عنوان خوارج اباضی در عمان استقرار یافتهاند، را با خوارج صدر اسلام یکی دانست. بخصوص با توجه به فاصله یکصد ساله میان ظهور خوارج و استقرار گروهی از آنان در عمان، چنین امری قابل تأمل است.
خوارج در سال 134 ه ق 752 - میلادی - به امامت جلند بن مسعود به عمان آمده و از آنجا که از فردی به نام عباس بن اباض پیروی میکردند، به اباضیه شهرت یافتند. بعدها فردی به نام جابر بن زید از اهالی عمان پایههای فقه و اصول مذهب اباضیه را بنیان گذاشت. - - 9 به نظر میرسد جابر در بومیکردن این فرقه نقش داشته و توانسته فرقه اباضیه را با آداب و اعتقادات عمانیان هماهنگ سازد. شاید بر مبنای آن که یک عمانی پایههای فقهی اباضیه را بنیان گذاشته، گرایش به این فرقه بسیار بوده تا آنجا که امروزه حدود 75 درصد مردم عمان از فرقه اباضیه هستند. - 10 - همچنین حدود 22 درصد مردم سنی و سه درصد هم شیعه میباشند. اهل سنت بیشتر در ظفار - در مجاورت یمن - ساکنند، در حالی که شیعیان در محلات و مناطقی نزدیک به اباضیه زندگی می کنند .
شیعیان عماناکثراً پیرو فرقه اسماعیله بوده و به عنوان خوجهها شناخته میشوند. بخشی از شیعیان هم غیربومی بوده و دارای تبار هندی، بلوچ و ایرانی هستند. اسماعیله در محله مطرح و هندیها در منطقه باطنیه زندگی میکنند. اباضیه با شیعیان دارای روابط مسالمتآمیز و دوستانه هستند. - 11 - به نظر میرسد این روابط ناشی از آن باشد که شیعیان و خوارج در مدت سیطره خلافت بر سرزمینهای اسلامی، هردو جزو نیروهای ضدخلافت بودهاند. چنین نزدیکی را درجنبشهای ضدخلافت در ایران هم میتوان مشاهده کرد. از جمله این قیامها میتوان به جنبش جیشالطواویس و قیام حمزه بن آذرک در سیستان اشاره کرد. - 12 - جالب این که جنبشهای مذکور در بخش شرقی و جنوب شرقی ایران رخ داده است.
مناطقی که از نظر جغرافیایی هم به عمان نزدیک بوده و بخشی از متواریان این دو قیام بعد از شکست از نیروهای نظامی خلیفه، به عمان و هند گریختند. همچنین شیعیان اسماعیلی تا قرنها جزو سیاسیترین فرقههای مذهبی بودند که در مخالفت با خلافت همچون خوارج بودند. شیعیانی که در ایران بیشتر به عنوان پیروان حسن صباح یا باطنیه شناخته میشوند. بر این اساس، اباضیه به شیعیان به عنوان مذهب رقیب نگاه نمیکنند. اهل سنت به عنوان دومین گروه مذهبی عمان ، بیشتر در منطقه ظفار ساکن می باشند . این منطقه در دهه هفتاد میلادی یک جنگ داخلی را بر عمان تحمیل کرد. هرچند شورشیان ظفار با ایدئولوژی مارکسیستی به مقابله با سلطنت پرداختند، اما اختلافات مذهبی پیشین میتوانست انگیزهای برای
