بخشی از مقاله
چکیده
ارتکاب جرایم جنسی بر روي زنان که یکی از اشکال خشونت علیه زنان محسوب می شود، هرچند از قدیم الایام وجود داشته است اما امروزه اشکال متنوع و گسترده اي را در سطح جوامع ملی و بین المللی یافته است. اموري چون تجارت زنان به جهت استفاده ي جنسی و بهره کشی جنسی، پدیدار شدن مسائلی چون توریسم جنسی و بردگی جنسی که علاوه بر جوامع بشري مورد توجه مراجع حقوقی بین المللی نیز واقع گردیده است.
رهیافت سیاست جنایی ایران در قبال جرایم جنسی، اتخاذ موضع سختگیرانه در سیاست جنایی تقنینی و تسامح در سیاست جنایی قضایی می باشد. وجود نقایصی چون عدم جرم انگاري اشکال نوین جرایم جنسی، عدم اتخاذ سیاست هاي حمایتی لازم از بزه دیدگان و عدم وجود آمارهاي دقیق پیرامون نرخ بزهکاري و شرایط و اوضاع و احوال مرتکبین، مواردي است که در این نوشتار مورد توجه قرار می گیرد و راهکارهاي مناسب ارائه می گردد.
-1 مقدمه
جرایم جنسی که از شایع ترین جرایم به شمار می رود، می تواند معلول عوامل مختلف شخصی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادي و...، باشد. عوامل شخصی چون مسائل و مشکلات روانی و اختلالات شخصیتی یکی از علل مهم بروز این جرایم به شمار می رود. جرایم جنسی به لحاظ نوع ارتکاب آن به سه دسته عمده تقسیم می شوند که عبارتند از: جرایم جنسی خطرناك که هم ضربات روحی فراوان و هم آسیب جسمانی به بزه دیده را در پی دارند.
جرایم جنسی ایذایی، مانند چشم چرانی و عریان نمایی؛ و جرایم جنسی که با رضایت طرفین انجام می گیرد، مانند روسپیگري و فحشا. - سوانسون و سایرین، - 1381 در میان این جرایم، جرایم دسته اول که معمولاً با عنف و اکراه توأم است و در میان بزه دیدگان این جرایم نیز زنان و کودکان مورد توجه ویژه قرار می گیرند. به لحاظ تحقیقات بزه دیده شناختی، زنان همانند کودکان، به لحاظ عوامل زیست شناسی و موقعیت اجتماعی، مستعد براي بزه دیده واقع شده هستند و به جهت پایین بودن میزان خطر و هزینه ي ارتکاب بزه بر روي آنان، به عنوان "آماج مطلوب" از سوي بزهکاران بالقوه انتخاب می شوند.
- زینالی، . - 1383 هر چند بزه دیده یا مجنی علیه در دوره ي طولانی از تاریخ اساساً جایگاهی در تحقیقات جرم شناسی نداشته است، اما با پیشرفت علوم جنایی و تعالی علم جرم شناسی، بزه دیده، به جهت تأثیرش بر وقوع جرم مورد توجه قرار گرفته است و موضوع حمایت از بزه دیده در راستاي آن مطرح شده است. - رایجیان اصلی، - 1384 در این میان، جرائم جنسی مورد توجه ویژه قرار می گیرد. زیرا این جرائم که از جمله جرائم علیه عفت و اخلاق عمومی محسوب می شوند، تأثیر نامطلوب فراوانی را بر بزه دیدگان خود بر جاي می گذارند و باعث هتک حیثیت او و حتی خانواده و نزدیکانش می گردند.
امروزه با توجه به قبول مسئولیت هاي جدید، زنان زمینه ي مشارکت خود را در جامعه افزایش داده اند، به همین جهت بیشتر در معرض بزه دیده واقع شدن قرار گرفته اند. اگر بروز جرائم علیه زنان قبلاً از طرف افراد محدودي اتفاق می افتاد، امروزه این خشونت ها در محیط کار و از طرف رییس، همکاران و ... و در محیط اجتماعی از سوي افراد مختلف اتفاق می افتد. جرم "ذله کردن جنسی" در فرانسه، در پاسخ به این خشونت ها علیه زنان در محیط کار وضع شد.
مسئله ي دیگر در جهت لزوم توجه به بزه دیدگی زنان، آثار جبران ناپذیري است که جرائم جنسی به لحاظ روحی و معنوي برآنان و بر جامعه بر جاي می گذارد. جرائم جنسی اي چون تجاوز به عنف، علاوه بر ترویج خشونت، ایجاد نوعی احساس نا امنی در اجتماع را براي زنان در پی خواهد داشت. قوادي یا بهره کشی جنسی نیز از زمره ي جرائم علیه کرامت انسانی بوده و امروزه یک جرم حقوق بشري محسوب می شود. فحشاي اجباري فرد را مجبور به خود فروشی می کند. در پدیده ي روسپیگري، مقام انسان به یک شی ء که ما به ازاء مادي دارد تنزل می یابد و "انسانیت" فرد مورد خدشه قرار می گیرد.
بزه دیدگان جرائم جنسی، هم به لحاظ مسائل حیثیتی و ترس از برچسب خوردن در اجتماع، کمتر به دنبال استیفاي حقوق خود می روند و هم به لحاظ شرایط خاص قانونی و عدم اثبات بزه، کمتر به حقوق خود نائل می شوند. به همین جهت گفته می شود رقم سیاه بزهکاري در این جرائم بالا می باشد. بنابراین وجود یک سیاست جنایی پویا چه در زمینه ي تقنینی و چه در زمینه ي اجرایی و جلب مشارکت مردمی - سیاست جنایی مشارکتی - در این زمینه احساس می شود. در نوشتار حاضر سیاست جنایی ایران در قبال زنان بزه دیده ي این جرائم بررسی و ضمن بررسی نقاط مثبت و کاستی هاي موجود، در پایان به ارائه ي راهکارهاي مناسب جهت تقویت این سیاست پرداخته می شود.
-2بزه دیدگی زنان در جرائم جنسی از منظر جرم شناسی
جهت بررسی دقیق و مؤثر سیاست جنایی در یک حوزه ي خاص، ما ناگزیر از بررسی جرم شناختی ابعاد آن موضوع هستیم. چرا که جرم شناسی با جایگاهی که در میان حقایق فردي و اجتماعی دارد، راهکارهایی ارزنده در خصوص اتخاذ تدابیر مناسب در حوزه ي سیاست جنایی ارائه می دهد. »در واقع می توان گفت که سیاست کیفري تابع کامل نظریات جرم شناسی است؛ زیرا کلیه ي مشکلات اجتماعی و فردي را مورد مطالعه قرار می دهد و با بررسی هاي عمیق و دقیق آن ها را تجزیه و تحلیل می کند و نتیجه تحقیقات خود را در اختیار سیاست کیفري می گذارد تا عمل نماید.« در این قسمت به بررسی جرم شناختی بزه دیدگی زنان پرداخته می شود و عوامل مؤثر در وقوع جرائم جنسی و پیشگیري از وقوع این جرایم مورد مداقه قرار می گیرد.
1-2 عوامل مؤثر در بروز جرایم جنسی
بروز جرایم جنسی همانند سایر جرایم معلول عوامل مختلفی است که در جهت شناخت صحیح این جرم و براي اتخاذ تدابیر و پیشگیرانه ي کارآمد، ناگزیر از بررسی آنها خواهیم بود. بدیهی است یکی از عمده ترین عواملی که براي بروز جرائم جنسی می توان برشمرد، ارضاي تمایلات جنسی است. هرچند با بررسی جرائم ارتکاب یافته، و با در نظر گرفتن سایر عوامل ازجمله موقعیت بزه دیده، جامعه اي که جرم در آن رخ داده است و شرایط روحی بزهکار و نیز نحوه ي وقوع جرم این موضوع از درجات مختلفی برخوردار خواهد بود.
مثلاً در تجاوزات به عنف که توأم با خشونت و آزار می باشد، گاه بررسی ریشه اي این موضوع، نشان دهنده ي این واقعیت است که متجاوز صرفاً به دنبال ارضاي تمایلات جنسی خود نبوده، بلکه خواهان انتقام جویی از جنس بزه دیده یا اثبات برتري خود و ... است. به هر ترتیب وقوع جرائم جنسی می تواند متأثر از عوامل شخصی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادي مختلفی باشد که می بایست مورد توجه قرار گیرد.
-1-1-2 عوامل شخصی
منظور از عوامل شخصی عواملی است که مربوط به بزهکار بوده و ایشان را به سوي ارتکاب بزه سوق داده است. عواملی چون اختلالات جنسی، فرهنگ جنسیتی و غلیان تمایلات جنسی. البته در میان نمی توان سهم بزه دیده را نادیده انگاشت و عوامل شخصی که مربوط به بزه دیده است نیز مؤثر در بروز این گونه از جرائم است. بنابراین عوامل شخصی هم با رویکرد به بزه دیده و هم با رویکرد به بزهکار مورد بررسی قرار می گیرد.
-1-1-1-2 عوامل شخصی با رویکرد به بزه دیده
بدیهی است جرایم جنسی، جرایمی هستند که براي وقوع به بزه دیده نیازمندند. یعنی اگر بزهکار یک روي سکه در این جرایم باشد، روي دیگر آن بزه دیده یا قربانی می باشد. تحلیل جرم شناختی این جرائم نیازمند بررسی شرایط بزه دیده ي این جرایم، واکنش آنها در برابر متجاوز و تأثیر نوع واکنش بزه دیده بر میزان وقوع جرم می باشد. بزه دیدگان جرایم جنسی در موارد خفیف تر غالباً برخورد منفعلانه از خود بروز می دهند. واکنشی چون سکوت، نادیده انگاشتن فعل ارتکابی و یا ترك محل. هرچند در موارد شدیدتر و در تجاوزات به عنف ممکن است واکنش فعالانه از خود بروز دهند.
نوع واکنش زنان به عوامل مختلفی بستگی دارد. عواملی چون کلیشه هاي فرهنگی، این که برخی زنان خجالت می کشند یا خود را سرزنش می کنند، احساس شرم می کنند و سعی می کنند براي اجتناب از جلب توجه عموم به مزاحمت واکنش نشان ندهند و احساس می کنند صراحت در واکنش ممکن است خطرات بیشتري را براي آنها در پی داشته باشد. - گرابر و اسمیت، . - 1989 ایران به عنوان یک کشور اسلامی، از بافت فرهنگی ویژه اي برخوردار بوده و هنجارهاي سختی را در خصوص برخورد دو جنس دارد.
هرچند امروزه با پیشرفت هاي حاصل شده ناشی از عصر مدرنیته، سبک هاي زندگی اجتماعی تغییر کرده است و میزان مشارکت زنان در صفحه اجتماعی به مراتب بیشتر گردیده است در حالی که شاهد آن هستیم که کرسی هاي دانشگاه ها بیشتر توسط زنان تصاحب می شوند تا مردان و این تغییر در سبک اجتماعی تأثیرگذار بر هنجارهاي موجود بوده است از این رو بسیاري از زنان که قواعد سنتی مربوط به میزان حضور زنان و نوع واکنش به رفتارهاي ارتکابی نسبت به ایشان را رعایت نمی کنند مورد مزاحمت فرار می گیرند. - ایمانی و همکاران، - 1390
آنچه که قابل تأمل است، این است که در بسیاري از مواردي که زنان فرهنگ پوششی جامعه را رعایت ننموده اند، توسط افراد جامعه در بروز مزاحمت هاي جنسی مقصر قلمداد شده اند. بنابراین به جهت حاکمیت این نگرش، زنان بزه دیده به جهت ترس از برچسب بی بندوباري خوردن، ترجیح می دهند تا از طرح شکایت یا بیان موضوع براي نزدیکان خود منصرف گردند. - پاك نهاد، . - 1392 بدیهی است مرتکبین این جرایم، هنگامی که برخورد مناسب و گاه هیچگونه واکنشی را در قبال عمل ارتکابی خود دریافت نمی کنند، به راحتی مسیر را براي تکرار این جرایم آزاد می بینند و در بسیاري از موارد عمل ارتکابی خود را بر روي بزه دیدگان مختلف تکرار می نمایند. از دیگر ویژگی زنان بزه دیده می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دختران فراري و زنان خیابانی
این دسته زنان غالباً کسانی هستندکه شرایط خانوادگی مساعد نداشته و از حمایت هاي لازم برخوردار نیستند. تحقیقات نشان داده است که بسیاري از دخترانی که از خانه گریخته اند به فحشا روي می آورند. زیرا آنان درآمدي ندارند و براي تأمین زندگی خود ناگزیر از انجام این مسأله هستند. و به همین جهت طعمه سوء استفاده کنندگان قرار می گیرند. - معظمی، 1388
