بخشی از مقاله
چکیده
نظام سازی به معنای ترسیم الگوهای منطقی و هماهنگ که قابلیت پیاده سازی در حوزه های مختلف کارکردی در بستر جوامع را دارد، به یکی از دغدغه های مکاتب و رهیافت های فکری و یکی از مهمترین مسائل اندیشمندان و متفکران تبدیل شده است. اهمیت و ضرورت توجه به این مفهوم کاربردی تا آن جایی است که خلاء مکاتب و تمدن های بزرگ در این حوزه موجب شده تا چالش ها و آسیب های جدی در این میان سرنوشت و آینده ی ساختار های حاکمیتی را با خدشه مواجه سازد.
نظام سازی به این تعبیر فاصله میان نظریه تا صحنه عمل را پر می کند و این امکان را به وجود می آورد تا الگوی کلان تمدنی و مدل اجرایی پیشرفت، مفهوم دقیق و اجرایی یابد. نظام سازی وحدت گرا به عنوان الگوی بنیادی حاکم بر تمامی مخلوقات خالق واحد که در مفهوم نظام سازی توحیدی جلوه می یابد، مبانی اندیشه توحیدی اسلام را در حوزه های کارکردی مختلف در سه سطح نظام ها شامل کلان نظام ها، نظام های میانی و خرده نظام ها و در لایه های مختلف فردی و اجتماعی ترسیم می نماید.
نظام حاکم بر اندیشه و عمل امام - ره - در فرآیند زمینه سازی انقلاب اسلامی، تحقق انقلاب اسلامی و تثبیت انقلاب اسلامی تا فرآیند طراحی و استقرار حکومت اسلامی در مقیاس حداقلی و در ادامه، طراحی اولیه نظام های خرد کارکردی در برآیندی کلی الگوی تمدنیپیشرفت را ارائه می نماید که بر پایه های فقه و کلام اسلامی استوار است. از این رو با تاثیر تاثی از اندیشه و عمل امام - ره - و مقام معظم رهبری که به عینه در همان دامنه مکتبی مسیر امام حرکت می کنند، مراتب نظام سازی و مدل طراحی آن و تدوین الگوی کلان حاکمیت و پیشرفت ملی ارائه می شود.
-1 مقدمه
بازنگری در مفاهیم و موضوعات علوم انسانی بر مبنای نظام فلسفی اسلامی و نگرش توحیدی ره آوردی است که زمینه ی تحول علوم انسانی و گذار به علوم انسانی توحیدی را فراهم می آورد. در یکی از روش ها و مدل های این باز آفرینی، مفاهیم کاربردی در علوم انسانی با تاکید بر مبانی دینی و بر اساس چهارچوب معارف قرآنی تعریف می شود. در واقع تمدن سازی اسلامی نیازمند معارف و آگاهی هایی است که جهت گیری تدبیری را در اختیار می گذارد - میرزاپورارمکی،. - 1390 در حقیقت نظام سازی یکی از معرفت های تدبیری در مسیر تمدن سازی تلقی می شود. نظام سازی یکی از مفاهیم بنیادی در توسعه و پیشرفت جوامع و حاکمیت ها تلقی می شود.
سطوح مختلف نظام سازی هم با هدف طراحی و پیاده سازی نظام کلان و هم با هدف طراحی خرده نظام های اصلی، مسیر توسعه و پیشرفت جوامع را تعیین می نماید. نظام سازی در چهارچوب اندیشه دینی در شرایطی به عنوان یکی از مقولات مهم و راهبردی در فقه سیاسی و کلام اجتماعی مطرح شده است که الگو های نظام سازی در مکاتب و اندیشه های مختلف با محدودیت ها و نواقص کارکردی مواجه شده و در بسیاری از موارد از درون با تضاد ها و تناقض های اصلی رو به رو شده است.
لازم به توجه است که نظام سازی و طراحی سیستم، دستاورد رنسانس مغرب زمین است و دانشمندان اسلامی در این زمینه تلاش چندانی نکرده اند. به همین دلیل منابع اصلی در این موضوع در تمدن و فرهنگ اسلامی ریشه ای مستقل و رشد یافته ندارد و از این جهت مفهوم نظام سازی به صورت سیستمی و ساختاری مورد توجه قرار نگرفته است - نبوی، . - 1375 جدا از آن که اندیشه ی نظام سازی در کلام اسلامی اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و با ادبیات نوین، عمر طولانی ندارد و در دوره معاصر به ویژه پس از انقلاب اسلامی مورد توجه جدی قرار گرفته است، اما در همین مدت اندک مبانی و ریشه های الگو های نظام سازی تمدن غربی را به چالش کشانده است.
این رویداد را می توان از یک سو به قوام و پویایی اندیشه توحیدی و، مفاهیم بنیادی و ریشه های نظام سازی توحیدی نسبت داد و از سوی دیگر به تزلزل و تشکیک در مفاهیم بنیادی در اندیشه غربی و همچنین تناقض های اساسی در زیرساخت های تمدنی غرب مرتبط دانست. در غرب، به سبب سیطره ی دو، سه قرنه ی اندیشه ی لیبرال، به طور طبیعی عقلانیت فنی مطرح گشته است و در اندیشه ی لیبرال، مساله ی ریشه مساله ای بی معنی و یا بی ارزش اعلام شده است.
در پیشرفته ترین قرائت از مدرنیسم در گفتمان غربی که عقلانیت اصیل مبنا و پایه مدرنیسم قرار می گیرد با مفهوم فرا مدرنیسم مطرح می شود می توان بیشترین تطابق را با مبانی جامعه اسلامی دریافت کرد - لاریجانی، . - 91 نظام سازی توحیدی به معنای الگویی از نظام سازی است که در سطح های خرد و کلان در حاکمیت اسلامی قابل پیاده سازی است و در بعد اجتماعی می تواند جامعه اسلامی را تربیت نماید. مفهوم بنیادی در نظام سازی توحیدی بر مبنای اندیشه توحیدی استوار است و در تمامی ابعاد خود پیاده سازی احکام اسلامی را دنبال می کند و بر حاکمیت مومنین بر مدیریت ارکان نظام تاکید دارد.
لازم به توجه است که ضعف و کم کاری های صورت گرفته در اندیشه اسلامی در حوزه نظام سازی را می توان به فقدان نگرش سیستمی و توجه به ضرورت نظام سازی در خبرگان و اندیشمندان اسلامی دانست. به عبارت روشن تر در حالی که دانشمندان اسلامی و خصوصا مفسرین، به صورت گسترده به مسائل اجتماعی پرداختند اما طرح یک مساله اجتماعی با نظام سازی فاصله زیادی دارد - نبوی، . - 1375 این در حالی است که اندیشمندان غربی در نگرش سیستمی و نظام مند بیشتر و پیشتر از اندیشمندان اسلامی حرکت نموده و از روش های نوین جهت تبیین و طراحی نظام های کلان و خرد بر مبنای نظام فلسفی غرب بهره برده اند. آنچه در این بررسی به عنوان اصلی ترین سوال ها مطرح است اولا این است که نظام سازی توحیدی در بردارنده ی چه مفهوم و شاخص هایی است و دوم آنکه طراحی و پیاده سازی نظام توحیدی از طریق چه مدل و الگویی قابل اجرا است. در ادامه به تبیین مفهومی نظام سازی توحید گرا، سطوح آن و روش پیاده سازی آن می پردازیم.
-2 چهارچوب مفهومی
الف- ضرورت نظام سازی
پرداختن به مساله ی نظام سازی از چند منظر باید مورد توجه قرار گیرد. یکی از دلایل پرداختن به نظام سازی، نیاز های عصر حاضر است. پاسخگویی به این نیاز ها درسطح ها و زمینه های مختلف بیانگر پویایی و کارآمدی یک مکتب تلقی می شود. مکتبی در عرصه ی علم و اجرا موفق است که اقدام به نظام سازی کند تا بدین طریق در برابر پیشامد های مختلف راه حل داشته باشد و غافل گیر غافلگیر نشود و هم چنین بتواند چهره ی منطقی و مستدلی از خود ارائه دهد - ارسطا، . - 90 از سوی دیگر در صورتی که مکتبی نتواند در فرآیند گذار از نظریه به نظام سازی توفیقی داشته باشد و صرفا در مقام نظر باقی بماند، با چالش های جدی رو به رو می شود.
به این معنی که توقف یک مکتب در مقام نظر علاوه بر اینکه چهره ناقص و ناکار آمدی از آن مکتب ارائه می نماید، موجب می شود تا نظام های وارداتی که بر پایه ی مبانی متفاوت طراحی شده اند مورد توجه قرار گیرند. این شرایط منجر می شود تا مکتب در مقام نظر مغایرت های جدی با تناظر های عملی نظام پیدا کند. این تعارض میان مبانی اندیشه ای اسلامی و غربی در شرایطی که اندیشمندان و متکلمین اسلامی در حوزه اندیشه ورزی و تولید دانش از اندیشمندان غربی عقب مانده اند، اهمیت و ضرورت دو چندان می یابد. الوین تافلر از اندیشمندان آینده پژوه غربی و یهودی است که در حوزه نظام سازی غربی دستی بر آتش دارد. الوین تافلر در کتاب خود »تغییر ماهیت قدرت« دوران صنعتی را دوران سیستم سازی ساده نام گذاشته و آن را »موج دوم« حیات بشری می داند.
