بخشی از مقاله
چکیده
تحولاتی که در امور مدیریتی و سیاستگذاری ژئوماتیک پدید آمده یا در آینده رخ میدهند، نظر بسیاری از کارشناسان، برنامهریزان و مدیران مرتبط با اطلاعات مکانی را به خود جلب نموده است. بر همین اساس، در این مقاله سعی میشود تا رویکردها و روندهای سیاستگذاری و امورحقوقی و قانونی تا حد مقدور معرفی و مستند گردند. با وجود دیدگاههای گوناگون و گاه متضادی که در موضوع روندهای جدید در حوزه اطلاعات مکانی دیده میشود اما در مورد بسیاری از روندها و موضوعات عمده آینده، اتفاق نظر وجود دارد.
این نوشتار بر مبنای کاوش و مستندسازی دیدگاهها و نظرات کارشناسان و فعالان عرصه ژئوماتیک، تدوین و تنظیم شده است. بیتردید، مهمترین تغییرات در حوزه اطلاعات مکانی تنها نتیجه تغییر تکنولوژی نبوده بلکه از تحولات در قوانین و سیاستهای مربوطه نیز نشأت میگیرد. تحولات مدیریتی و سیاست گذاری میتواند تأثیرات مهمی را در فعالیت بخشهای مختلف دولتی و خصوصی فعال در این حوزه به دنبال داشته باشد.
-1 مقدمه
رعایت استانداردهای جهانی و استفاده از داده های مکانی معتبر از جدیترین مباحث روز مدیریتی و سیاستگذاری در حوزه ژئوماتیک محسوب میشوند. بر همین اساس، کار با استانداردهای بینالمللی در سطح جهانی تداوم یافته و کاربرد استانداردها در بسیاری از زمینههای اطلاعات رقومی نه تنها برای استفاده از محصولات و خدمات مبتنی بر اینترنت بلکه برای همکاری بین سازمانهای مختلف مرتبط با داده، گستردهتر خواهد شد. هر چند دیدگاه های مربوط به سیاست استفاده از دادههای معتبر در سراسر جهاننسبتاً با هم انطباق دارند، اما تأثیر فرهنگ ملتها و جوامع در این میان قابل ملاحظه است.
دولتها، بهجای اینکه خودشان دادهها را تولید کنند، در حال حرکت به سمتی هستند که نقش کمیساریای اطلاعاتی را ایفا نمایند. آنها به طور فزایندهای به بخش خصوصی نزدیک شده و قادرند روی اطلاعات و خدمات ارائهشده از سوی شرکای عمومی و خصوصی خود، مهر اعتبار بزنند. همچنین یکی از دغدغههای اصلی در حوزه مدیریت دادههای مکانی این است که استفاده از منابع جدید داده و فنآوریهای نوین جمعآوری دادهها به گونهای باشد تا از تبعیض بین کشورهای غنی دارای زیرساختهای اطلاعاتی و دیگر کشورهای فاقد زیرساختهای لازم جلوگیری شده و از گسترش شکاف بین »فقر داده« و »غنای داده« کاسته شود.
امروزه، دولت ها از جایگاه منحصر به فردی برخوردارند. دولتها قادرند نیازهای جامعه به اطلاعات مکانی را به طور جامع ارزیابی کرده و به ایفای نقش کلیدی خود در شکلگیری پایگاه اطلاعات مکانی امن، مطمئن و قابل اعتماد بپردازند. هر چند نقش دولت ها در مدیریت اطلاعات مکانی، چالشهای پیشرو و تغییرات ایجاد شده در هر کشوری متفاوت می باشد اما به طور یقین نقش اصلی دولتها این است که چارچوبهای جامع و مرجع همراه با سیاستها، منابع و ساختارهای مربوطه را برای دسترسی آسان تصمیمگیران و برنامهریزان به اطلاعات مکانی فراهم نمایند.
-1-2 شکلگیری جامعه اطلاعات مکانی
ظهور فنآوریهای اطلاعاتی و ارتباطی و نفوذ آنها بر ابعاد زمانی و مکانی جامعه، باعث پیدایش تعابیری مانند عصر اطلاعات و جامعه اطلاعاتی شده است. در عصر اطلاعات و در جامعه اطلاعاتی، داده، اطلاعات و دانش از جمله مفاهیم متداول و کلیدی هستند که بدون درک و استفاده صحیح از آنها، پیشبرد کارها مشکل و حتی غیرممکن خواهد بود. در واقع، با گسترش فنآوریهای اطلاعاتی و ارتباطی، پیدایش اینترنت و افزایش اهمیت اطلاعات در زندگی و کسب و کار روزانه، جامعه اطلاعاتی شکل گرفته است.
جامعه اطلاعاتی، جامعه ای است که در آن اطلاعات، از نقشی اساسی در کلیه شئون زندگی برخوردار است. در جامعه اطلاعاتی، افراد در تمام مراحل، فرایندها و تعاملات زندگی خود وابسته به اطلاعات هستند. به عبارت دیگر جامعه اطلاعاتی، جامعهای مبتنی بر اقتصاد اطلاعاتی و فرهنگ اطلاعاتی است. این موضوع را می توان برای جامعه اطلاعات مکانی نیز تعمیم داد - تصویر . - 1 جامعه اطلاعات مکانی نیز بر دو پایه اقتصاد اطلاعات مکانی و فرهنگ اطلاعات مکانی استوار است.
در اقتصاد اطلاعات مکانی، خود اطلاعات مکانی، صنایع و خدمات وابسته به اطلاعات مکانی، مولد سرمایه هستند. در فرهنگ اطلاعات مکانی، گردش، توزیع، به اشتراکگذاری و استفاده از اطلاعات مکانی، مولد ارزشهای فرهنگی میباشند. در جامعه اطلاعات مکانی، موضوعاتی مانند توانمندسازی جوامع و دولتها با اطلاعات مکانی2، شفافسازی، مشارکت عمومی و توسعه پایدار قابل طرح و بررسی هستند.
-2-2 افزایش آگاهی در جامعه اطلاعات مکانی
تا کنون، تحولات مثبتی در مورد مسائل حقوقی و سیاستگذاری در حوزه اطلاعات مکانی رخ داده است. یکی از بزرگترین تحولات در امور مربوط به حقوق و سیاست، آگاهی رو به رشد جامعه بینالمللی از تأثیری است که قوانین و سیاستها میتوانند روی جمعآوری، استفاده، ذخیرهسازی و توزیع اطلاعات مکانی داشته باشند. قانونگذاران و سیاستگذاران به طور مشابه در حال درک مزایای اقتصادی و اجتماعی اطلاعات مکانی هستند.
درک این موضوع موجب شده تا این دو جامعه علی رغم تفاوت های قانونی و رویکردهای سیاسی، در زمینه توسعه اطلاعات مکانی با یکدیگر همکاری نمایند. آگاهی در جامعه مکانی نسبت به تأثیری که قوانین و سیاستها بر اطلاعات مکانی و مدیریت آن میگذارند، در حال افزایش است. با این حال، توسعه فنآوریها همچنان از تغییرات در چارچوبهای قانونی و سیاسی پیشی میگیرد. در نتیجه، محصولات و خدمات جدیدی که اطلاعات مکانی را جمعآوری و استفاده میکنند به دلیل بروز نبودن چارچوبهای قانونی و سیاسی با دشواری روبرو شوند.
-3-2 درک ارزش3 اطلاعات مکانی
بسیاری از دولتمردان و دیگر ذینفعان، آگاهی کاملی از ماهیت اطلاعات مکانی ندارند و مهمتر از آن، با مزایای اطلاعات مکانی در طرحهای توسعه پایدار آشنا نیستند. پارادایم اطلاعات مکانی در حال تغییر است؛ دیگر اطلاعات مکانیصرفاً برای تهیه نقشه و تجسمیسازی استفاده نمیشوند، بلکه برای ادغام با سایر منابع دادهها، تجزیه و تحلیل دادهها، مدل سازی و تصمیمگیری کاربرد دارند. هنگامی که دادههای جغرافیایی تولید میشوند، میتوان آن را بارها و بارها برای پشتیبانی از طیف گستردهای از برنامههای کاربردی و نیز خدمات مختلف استفاده نمود.
دولتها باید به اطلاعات مکانی به عنوان جزء ضروری در فرایندهای تصمیمگیری بنگرند نهصرفاً کالایی که میتواند فروخته شود. دانستن اینکه مردم و اشیاء کجا هستند و ارتباط آنها با یکدیگر چگونه است، برای تصمیمگیری آگاهانه ضروری است. اطلاعات مکانی آنی4 نه تنها برای آمادگی و واکنش در مقابل بلایای طبیعی و بحرانهای اجتماعی مورد نیاز هستند، بلکه از طریق خدمات مکان - مبنا5 دولتها را در انجام اولویتهای راهبردی، تصمیمسازی و نیز پایش و نظارت بر نتایج، یاری مینمایند.
هر چند رویکردهای گوناگونی در ارزیابی سیستمهای پشتیبان تصمیم وجود دارد، اما یکی از دشواریهای اساسی در تحلیل هزینه منفعت این سیستمها، تعیین ارزش اقتصادی برای اطلاعات به عنوان خروجی آنهاست. اگرچه ارزش چنین اطلاعاتی به توانایی آن در بهبود تصمیمها و افزایش کارایی سازمانی است، اما تعیین ارزش اطلاعات از این دیدگاه برای توجیه سیستمهای پشتیبان تصمیم، چندان ساده نیست. با این وجود، خدمات مبتنی بر اطلاعات باید بتوانند ارزش افزوده ای در قالب واحد پول ایجاد کنند .
برای مثال آیا یک نقشه راهنمای گردشگری شهری میتواند موجب کاهش 20 درصدی هزینه پیدا کردن هتل شود؟ بنا بر این، هر تلاشی برای سنجش ارزش اطلاعات باید با تصمیمی که با این اطلاعات پشتیبانی میشود، گره بخورد. به عبارت دیگر، باید سنجیده شود که وجود یا عدم وجود اطلاعات چه تأثیری روی تصمیم دارد. اطلاعات دارای ارزش جهانی و مطلق نیستند و ارزش آن به این بستگی دارد که چه کسی، چه زمانی و در چه موقعیتی از آن استفاده میکند.
-4-2 سرمایهگذاری در دنیای در حال تغییر
دولت و سازمانهای دولتی درگیر جمعآوری و مدیریت اطلاعات مکانی به طور سنتی برای تأمین هزینه فعالیتهای خود به بودجه عمومی وابستهاند. به طور کل، این روندی است که در طول 20 سال گذشته یا بیشتر ادامه داشته است. بسیاری از کشورها هنوز هم به تأمین مالی از محل تخصیصهای عمومی متکی هستند . البته قانع کردن دولتها نسبت به ارزش اطلاعات مکانی، منافعی که دارند و نیازی که برای سرمایهگذاری پایدار در این زمینه وجود دارد، همچنان یک چالش به حساب میآید. در واکنش به فشارهای مالی، روندی به سمت داده های »خارج از خانه«6 در حال شکلگیری است.
مدلهای تجاری جدیدی در حال ظهور هستند که فرآیندهای جدید و ابزارهای اعتبارسنجی برای ادغام داده های خارجی در پایگاههای داده رسمی را در بر میگیرند . این نکته مشخص می سازد که دادههای معتبرلزوماً نباید از یک منبع رسمی استخراج شوند؛ مصادیقی وجود دارد که نشان می دهد برخی از دولتها از جمعآوری دادهها و ارائه اطلاعات به سمت تسهیل و تأیید داده ها، تغییر موضع دادهاند.
