بخشی از مقاله
چکیده
وجود یک جامعه سالم از نظر بهداشت روانی، منوط به سلامت اجزای کوچکتر آن جامعه، مانند اجتماعات کوچک و خانواده های موجود در آن جامعه است. در این میان، از حدود یک دهه پیش برخی صاحبنظران ویژگی های اجتماعی از قبیل همبستگی اجتماعی، اعتماد، حمایت اجتماعی، روابط اجتماعی و... را تحت عنوان سرمایه اجتماعی مطرح کردند که باسلامتی افراد در ارتباط می باشد. مطالعات تجربی متعددی در غرب به بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و سلامتی پرداخته اند. یک شبکه اجتماعی برای فرد حمایت عاطفی، ابزاری، اطلاعاتی فراهم می نماید و از آن طریق در تنظیم فعالیت های وی و کنترل رفتارهای مرتبط با سلامتی از قبیل خشونت های خانگی، مصرف مشروبات الکلی، استعمال دخانیات و ... نقش بازی می کند.
بنابراین رفتارهای مرتبط با سلامتی و سرمایه اجتماعی با هم رابطه درونی دارند. سرمایه مذکور، به عنوان سپری در مقابل حوادث و رویدادهای فشارزای زندگی عمل می کند و شخص را در مقابل پیامدهای ناگوار مصون می دارد، به طوری که فقدان آن می تواند برای شخص اضطراب آور باشد و در این صورت زمینه برای بروز وقوع رویدادهایی همچون اختلالات روانی، با استرس و اضطراب گریز ناپذیر خواهد بود. بر این اساس، در پژوهش حاضر نیز با دیدگاهی نظری به رابطه بین سرمایه اجتماعی و سلامت روانی پرداخته شده است.
واژگان کلیدی: سرمایه اجتماعی، اعتماد اجتماعی، حمایت اجتماعی، سلامت روانی
مقدمه
سلامت روانی به عنوان حالت عاطفی و تندرستی اجتماعی تعریف شده است که فرد می تواند از عمده تنش های معمولی زندگی برآید و به استعدادهای نهانی اش دست یابد، بطور صریح، این تعریف احتمالا، بطور آشکاری ارتباط بین سلامت روانی و سرمایه اجتماعی را نشان می دهد. شبکه های اجتماعی اغلب اوقات نیازهای محسوس مانند حمایت مالی و حمایت عاطفی، نظیر ملاقات، پول، همدردی و ... را فراهم می آورند. سرمایه اجتماعی به عنوان یک مکانیسم روانشناختی در فراهم سازی امنیت در برابر فشار و بیماری همانند ضربه گیر عمل می کند - . - Pohchin.2006:30 رابطه تعداد زیادی از مفاهیم با سلامت روانی ثابت شده است که در این میان ابعاد سرمایه اجتماعی نیز به چشم می خورد، نظیر اعتماد و سلامت روانی، حمایت اجتماعی و سلامت روانی، روابط اجتماعی و سلامت روانی . - Janewood,2006:26 -
از سال 1990، تاثیر سرمایه اجتماعی بر سلامت بطور وسیعی مورد بررسی قرارگرفته است. نتایج حاصل از تحقیقات اولیه نشان داد که ابعاد سرمایه اجتماعی - شبکه ها، مشارکت اجتماعی، اعتماد و روابط متقابل - ، بطور مثبت و چشمگیری درحفظ و بهبود سلامتی تاثیر دارد Morgan,2002;Kawachi,1999 - به نقل از . - Abbott & Freeth,2008:875 نقش چشمگیر سرمایه اجتماعی و نحوه حضور آن در زندگی کنشگران اجتماعی، به عنوان راه حل مشکلات اجتماعی تلقی می شود. سرمایه اجتماعی می تواند از سوی گروه های مختلف به عنوان منبعی برای دستیابی به منابع سودمند به کار گرفته شود، از آنجایی که سرمایه اجتماعی نقش موثری در کاهش هزینه فعالیت ها و موفقیت افراد در دستیابی به اهداف خود دارد، یکی از موضوعات پژوهشی مرتبط با نهادهای اجتماعی است.
افراد جامعه با گرد هم آمدن در قالب یک نهاد اجتماعی، سرمایهاجتماعی را شکل می دهند که پاداش های آن در شکل حمایت های مادی و معنوی به آنها در زندگی اجتماعی کمک می کند. با توجه به اهمیت سرمایه اجتماعی در توسعه اقتصادی- اجتماعی و همکاری در شکل هنجارهای کنش متقابل و شبکه های مشارکت، امکان دستیابی به اهداف مشخص را فراهم می آورد - شکربیگی، . - 90: 1389 از این رو پژوهش حاضر نیز با هدف شناسایی پیوند سرمایه اجتماعی با سلامت روانی به لحاظ نظری به رشته تحریر درآمده است.
مباحث نظری
از جمله تحقیقات اولیه که در آن به بررسی ارتباط سرمایه اجتماعی و سلامت پرداخته شده است، مطالعه دورکیم در مورد خودکشی و میزان همبستگی اجتماعی می باشد. در بحث دورکیم، تغییر در ویژگی های جمعیتی کشورها، تغییر در میزان خودکشی بین آن کشورها را تبیین می کند. پورتینق1 با استفاده از داده های سالهای 2000 و 2002 پیمایش سلامتی در انگلستان، همبستگی قوی بین شبکه های اجتماعی غیررسمی و حمایت اجتماعی با متغیر سلامتی تشخیص داد. دایز رکس2 و همکاران وی دریافتند ساکنین محروم از همسایه، حتی با کنترل درآمد، تحصیلات و اشتغال، احتمال بیشتری دارد که به بیماری های قلبی مبتلا شوند. الاوای1997 - 3 - ، به این نتیجه رسید که حمایت اجتماعی با برآیندهای سلامتی همسایگان رابطه معنی داری دارد.هلی ول4 نیزرابطه عمومی بین سرمایه اجتماعی و وضعیت سلامتی را مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه دست یافت که بالا بودن سطوح سرمایه اجتماعی با وضعیت مناسب تر سلامت فردی و عمومی دارای همبستگی و همخوانی بوده است.
تحقیقات مختلف رابطه بین سطح اندک سرمایه اجتماعی و بالا بودن میزان مرگ و میر عمومی، رابطه مثبت بین سطوح بالای سرمایه اجتماعی و کاهش بیماری های قلبی و عروقی را نشان می دهد . - Pohchin,2006:31 - طی دهه های اخیر روانشناسان دریافته اند، افرادی که دارای سلامتی کمتری هستند و به خصوص ضعف سلامت روانی دارند.کسانی هستند که شبکه اجتماعی کوچکی و در نتیجه دوستان صمیمی اندکی دارند. یعنی بین حجم و کیفیت شبکه های اجتماعی افراد و سلامتی آنان ارتباط وجود دارد.گفته می شود که خوشبختی، شادی یا رضایت از زندگی کاملا با روابط شخصی افراد ارتباط دارد. دوستی و همسایگی یکی از معیارهای بهزیستی است که همانند ازدواج یکی از شاخص های اصلی احساس وابستگی و همبستگی و در نتیجه احساس خوشبختی است.
دروکر1و همکاران، سه مکانیسم واضح و پایدار بین سرمایه اجتماعی و سلامت روانی در سطح بوم شناختی در نظر گرفته اند:
-مناطقی که از سطوح بالاتری از سرمایه اجتماعی برخوردارند، در محیط اجتماعی، خطرات کمتری سلامت روانی افراد را تهدید می کند.
-سرمایه اجتماعی رفتارهای سودمندی که از حمایت اجتماعی فراهم می شود را منعکس می کند و در برابر تاثیرات وقایع زندگی بر سلامت روانی به عنوان سپری، از سلامت افراد محافظت می کند.
- دوستان و همسایگان به عنوان سطوح مطمئنی از سرمایه اجتماعی اند و افراد را در بدست آوردن منابع حمایتی، سلامتی و آموزشی توانا می سازند که همه این ها در نهایت به افزایش و بهبود سلامتی می انجامد - Mckenzie,2008:368 - .
رابرت پاتنام به رابطه و همبستگی بین سرمایه اجتماعی و تمام انواع شرایط اجتماعی مثل نرخ پایین جرم و جنایت و بزه، سطح بالای تولید ثروت، حد بالای سلامت و احساس خوشبختی و دستاوردهای بالای تحصیلی اشاره کرده و سرمایه اجتماعی را در تولید و یا عدم تولید این مولفه ها موثر می داند به عبارتی او معتقد است که زوال سرمایه اجتماعی مساله ساز است،زیرا به شاخص های متعدد رفاه شامل بهداشت، آموزش و موفقیت ارتباط دارد. او نشان داد که وضعیت بهتر سرمایه اجتماعی، با شاخص های بهتر رفاه همبستگی دارد. پاتنام معتقد است همبستگی خیلی روشن و مثبتی بین متغیرهای سلامت سرمایه اجتماعی، همچنین رابطه قوی و منفی بین شاخص سرمایه اجتماعی و نرخ مرگ و میر وجود دارد و بطورکلی افراد با سرمایه اجتماعی بیشتر، طول عمر بیشتری دارند و کمتر از ضعف سلامتی جسمانی و روانی رنج می برند. وی چهار دلیل عمده برای رابطه بین سرمایه اجتماعی و سلامت و بهزیستی بر شمرده است:
-1شبکه های اجتماعی می توانند کمک های مالی محسوسی به نیازمندان افراد شبکه خود کنند که این امر باعث کاهش فشار روحی- روانی افراد عضو می شود.
-2 شبکه ها می توانند هنجارهای سالم و روان را تقویت کنند.
-3 برای دستیابی افراد شبکه به خدمات بهداشتی و بهزیستی می توانند چانه زنی کنند.
-4 داد و ستد و تعامل افراد در شبکه روابط اجتماعی، می تواند به تقویت سیستم ایمنی و دفاعی بدن فرد کمک کند. پاتنام تاکید می کند که در تمام قلمروهای تاثیر سرمایه اجتماعی که در جوامع مختلف جستجو کرده، در هیچ کجا اهمیتی بالاتر از نقش همبستگی اجتماعی در تندرستی و بهزیستی نیافته است - فیلد، . - 97:1386به عقیده وولکاک و نارایان - 2000 - 2، ایده اصلی سرمایه اجتماعی این است که خانواده، دوستان و آشنایان یک فرد، یک دارایی مهم راتشکیل می دهند،که می توان در یک بحران از آن استمداد کرد، به خاطر خودش از آن استفاده نمود، و آن را برای کسب منافعی بکار گرفت. افرادی که از شبکه های اجتماعی بیشتری بهره مندند، قادر به رویارویی بهتری در برابر چالش های فرا رویشان هستند. بر عکس، افراد یا اجتماعاتی که ارتباط کمتری دارند از حمایت و ابزار کمتری برای انجام کارها
