بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش، بررسی موانع و تنگناهای توسعه ی نظام آموزش عالی ایران در عرصه جهانی با نگاهی به سند تحول بنیادین نظام آموزش و پرورش در افق 1404 بود. این مقاله که به صورت بررسی کتابخانه ای و با روش تحقیق توصیفی و به شیوه فراتحلیل انجام شده است به موانع و چالش های پیش روی نظام آموزش عالی در شرایط فعلی می پردازد و پس از بررسی و تجزیه و تحلیل موانع جهانی شدن نظام آموزش عالی، به منظور برطرف کردن آنها و دستیابی به چشم اندازهای توسعه و جهانی شدن نظام آموزش عالی ، برخی از ویژگی های نظام آموزش عالی کشورهای توسعه یافته از قبیل:
تغییر و تحول بنیادین در ساختار، قوانین، تشکیلات، مدیریت و برنامه ریزی، بهره گیری از سبک های مدیریت اقتضایی و مشارکتیTQM و مدیریت کیفیت، اجرای طرح دانشگاه محوری ONLINE ، مدیریت و برنامه ریزی غیرمتمرکز - تمرکززدا - ، ثبات در مدیریت، کاهش دیوان سالاری، آموزش نیروی انسانی، آموزش ضمن خدمت مدرسان، تدوین برنامه های درسی هدفمند، آینده پژوهی نظام آموزش عالی، و به کارگیری و محور قرار دادن رویکرد پرسشگرانه با عنوان چشم اندازهای جهانی شدن آموزش عالی را مورد بررسی و کاوش قرار داده و بر اساس آن مدل مفهومی را ترسیم و پیشنهادهای لازم را ارائه نموده است و امیدوار است مسئولان نظام آموزش عالی ضمن توجه به پارادایم های نوین آموزش عالی، با برنامه ریزی های کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت، زمینه را برای توسعه نظام آموزش عالی و جهانی شدن آن هموار سازند.
مقدمه
در شرایط حاضر با توجه به تزاید روزافزون دانش بشری و تحولات سریعی که پیوسته در عرصه های مختلف زندگی فردی و اجتماعی صورت می گیرد، طرح این مسئله و تلاش برای یافتن پاسخ های صحیح برای آن، از درجه ی اهمیت و فوریت بسیار بالایی برخوردار است. در روند تکاملی جوامع پویا و زنده، توسعه، همیشه جاری، و دارای زیرمجموعه هایی مانند توسعه اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ... است. تمام این زیرمجموعهها در پیشرفت یک جامعه نقش اساسی ایفا میکنند.
امروزه آموزش عالی، در نقش یکی از خرده سیستم های جامعه در فرآیند توسعه نقش مهمی ایفا میکند. از این رو چنین سازمانی که خود توسعه آفرین و موتور محرک تمام ابعاد توسعه است، باید همگام با فرآیند توسعه، متحول شود و برای ایجاد تحول نیز چاره ای جز بازنگری محتواهای ارائه شده نیست ؛ انتخاب محتوا یعنی جمع آوری مطالب و مفاهیم آموزشی مناسب از میان گنجینه وسیع دانش بشری و ارائه آن در قالب کتاب های درسی یکی از مسائل مورد توجه نظام های آموزش عالی جهان است که می بایست در تدوین برنامه های درسی نیز مدنظر قرار گیرد - لهرابی و طاهری و کوراوند، . - 6: 1395 در طی صد سال گذشته محتوای برنامه درسی برای پاسخگویی به تمام نیازهای تربیتی کودکان و جوانان و همچنین برای تخفیف مسائل اجتماعی وسعت یافته است و دست اندرکاران تعلیم و تربیت عموما حامی چنین تغییراتی بوده اند.
بسیاری از آنچه که به عنوان برنامه های آموزشی و درسی ، روش های تدریس و غیره ارائه می شود مرهم هایی است که در همین مجامع برای جلوگیری از عمیق تر شدن این زخم های چرکین تجویز شده است ؛ اما این تحلیل گران یا خود نمی فهمند و یا نمی خواهند دیگران بفهمند که علت اصلی بحران را باید در دورشدن شتاب زده قرون جدید از دین و معنویت جست و جو کرد - لهرابی و اکبری و مرادی، . - 6: 1394 برنامه های درسی از مهم ترین ابزار و عناصر تحقق بخشیدن به اهداف و رسالت های کلی آموزش عالی هستند. از این رو برنامه درسی که قلب مراکز دانشگاهی به شمار می آید ، شایسته ی توجه دقیق است . برنامه ریزی درسی بنا به سرشت خود متعلق به خود دانشگاه و دانشگاهیان است و نمی توان خارج از محیط دانشگاه و بالای سر آنها به صورت متمرکز برای دانشگاه های مختلف با مقتضیات خاص خود ، برنامه ریزی درسی مطلوب و کارآمدی به عمل آورد.
بنابراین، نظام آموزش عالی برای آن که بتواند در آغاز قرن بیست و یکم به نیازهای زمان پاسخ دهد، باید با موقعیت های دگرگون شونده داخلی و بین المللی، سازگار گردد. متأسفانه، نظام آموزش عالی تاکنون محصولاتی عرضه نکرده است که در موقعیت های گوناگون، از طریق نوآوری، به تولید علم و فناوری بپردازند و قادر به حل مسائل پیچیده اقتصادی، فرهنگی و سیاسی باشند. بنابراین، تغییر و تحول در ساختار، برنامههای درسی، اهداف و روش های همه سازمان های اجتماعی و به ویژه آموزش عالی، در فرآیند جهانی شدن و توسعه، ضرورتی اجتناب ناپذیر است ؛ زیرا بی توجهی به تحولات جهانی به معنای قطع ارتباط با سایر بخش های نظام بین المللی است و سرانجام، منجر به در حاشیه قرارگرفتن ما خواهد شد و ضررهای جبران ناپذیری در پی خواهد داشت.
پیشینه ی پژوهش
جهانی شدن ، به مفهوم برخورداری از جامعه ی باز یا دهکده ی جهانی است که در آن همه ی افراد و گروه ها در زمینه ی آزادی بیان، رشد فکری، آرمان، یکپارچگی، امکان تأسیس انجمن های علمی، فرهنگی و صنفی، داشتن مدیران شایسته و کارآمد از حقوقی برابر برخوردار باشند - کرمیپور، . - 1382 فناوری های نوین اطلاعاتی- ارتباطاتی - فاوا - و تأثیری که این فناوری ها بر جنبه های گوناگون زندگی امروز گذاشته است ، به ظهور برخی تحولات بنیادی در روابط و مناسبات جوامع انسانی منجر شده و دوره تازه ای در حیات اجتماعی را پدید آورده است که از آن با عنوان جامعه ی جهانی یاد میکنند. ویژگی اصلی این جامعه، کوچک شدن جهان و تحقق دهکده ی جهانی بر اساس مبادلات گسترده و سریع اطلاعات در بین انسانهاست.
جهانی شدن، از اواخر قرن بیستم میلادی به مثابه یکی از خط مشی های اساسی کشورهای در حال توسعه مطرح شده است. جهانی شدن، در حال تغییر دادن فرهنگ هاست؛ و در شکل گیری روش های جدید تعلیم و تربیت مؤثر است و به فضاهای آموزشی وارد خواهد شد. بنابراین، آموزش عالی نمی تواند خود را در قرنطینه نگه دارد؛ زیرا بخش مهم و اصلی این تغییرات است. بسیاری از جوامع از آن بیم دارند که نتوانند آموزش عالی خود را با نیازهای روز همگام کنند و از جوامع دیگر عقب بمانند.
از آن جا که مهم ترین هدف آموزش عالی ، شکوفاسازی استعدادها و خلاقیت های دانشجویان است، انتظار میرود که همزمان با توسعه فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی، از حرکت شتابان قافله دور نماند - امام جمعه ، . - 1382 در زمینه جهانی شدن نظام آموزشی، پژوهش ها و مقالات تحقیقی مفیدی تدوین شده است که در این جا به چند مورد اشاره میشود: قوام - 1381 - عصر جهانی شدن را فرآیند بزرگ قرن بیست و یکم دانسته و ضرورت توجه به این پدیده را مورد بررسی قرار داده است.
وی فارغ التحصیلان نظام آموزشی را فاقد توان و تخصص لازم میداند تا از طریق ابداع و نوآوری، به تولید اندیشه و علم بپردازند و قادر به حل مشکلات جامعه باشند. تغییر ساختارهای سنتی آموزش عالی در عصر جهانی شدن نیز مورد توجه نویسندگان مقاله است؛ زیرا به زعم ایشان، قواعد بازی جهانی شدن با قواعد پیشین تفاوت دارد. عطاران - 1381 - جهانی شدن را انقلابی میداند که سرانجام آن، پدیدایی تمدنی اطلاعاتی مبتنی بر خلاقیت انسان و نبوغ و ابتکار اوست. وی پس از بیان ویژگی های تعلیم و تربیت جدید، تغییر و تحول در تعلیم و تربیت و ساختار نظام آموزشی را تابع غلبه اطلاعات و فناوری میداند.
شافعی - 1381 - در اجرای مدیریت کیفیت در قالب بک نظام اجرایی و کاربرد آن در نظام آموزشی ، استانداردهای لازم را پیشنهاد میکند و مینویسد: نظام آموزشی کشورمان با پیروی از الزامات ایزو 9000 درصدد استقرار نظام های مدیریت کیفیت در سراسر این سازمان بزرگ است. برای این کار، تغییر و تحولی بنیادین در ساختار، قوانین، برنامههای درسی، روشهای تدریس و شیوه های استانداردسازی فعالیتها لازم است. وی کیفیت فعالیت های نظام آموزشی را در گرو حرکت در مسیر استقرار نظام های مدیریت کیفیت در نظام آموزشی میداند.
توسعه و جهانی شدن نظام آموزش عالی
جهانی شدن به معنی فرآیند وابستگی متقابل و فزایندهی کشورهای جهان بهیکدیگر و نیز بههم فشرده شدن جهان و تشدید آگاهی نسبت به آن تعریف شدهاست - دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش ، . - 1389 از یکسو لزوم پرداختن به تغییرات ناشی از این پدیده، که جنبههای اجتماعی و فرهنگی آن بر جنبههای اقتصادی غلبه دارد، و از سوی دیگر، ضرورت استفاده از دستاوردهای علم و فناوری و تحولات سریع آن برای استقرار نظام آموزش عالی جهانی ، نیازمند تلاش گستردهای است. جهانی شدن آموزش عالی و توسعه آن، مستلزم تحقق اهداف زیر است:
❖ تغییر و تحول بنیادین در ساختار، قوانین، تشکیلات، مدیریت و برنامه ریزی
❖ بهره گیری از سبک های مدیریت اقتضایی و مشارکتیTQM و مدیریت کیفیت
❖ اجرای طرح دانشگاه محوری ONLINE
❖ مدیریت و برنامه ریزی غیرمتمرکز - تمرکززدا -
❖ گذر از تمرکز به عدم تمرکز
❖ ثبات در مدیریت
❖ کاهش دیوان سالاری
