بخشی از مقاله
چکیده
این تحقیق با هدف شناسایی و بررسی تأثیر عوامل اجتماعی در گرایش افراد به اعتیاد، سرقت و روسپیگری در شهر کرمان صورت گرفته است. روشانجام تحقیق از نوع علّی مقایسه ای بوده و جامعه آماری آن، افراد عادی و با سابقه اعتیاد، سرقت و روسپیگری در زندان کرمان میباشد. ابزار جمع آوری دادهها، پرسشنامه بوده است. تجزیه و تحلیل داده ها به کمک آزمون کای دو - h - و رگرسیون لجستیک از طریق نرمافزار SPSS صورت گرفته است. نتایج تحقیق نشان میدهد که عوامل اجتماعی بر اعتیاد، سرقت و روسپیگری تأثیر دارد.
مقدمه
هر گونه رفتاری که با چشمداشتهای جامعه یا گروه معینی در داخل جامعه سازگار نباشد، »انحراف« نامیده میشود. انحراف به دوری جستن از هنجارها اطلاق میشود و زمانی رخ میدهد که یک فرد یا یک گروه معیارها و هنجارهای مقبول جامعه را رعایت نکند.ما معمولاً انحراف را به رفتاری منفی مانند بزهکاری یا جنون اطلاق میکنیم. ولی فردی که معیارهای جامعه را نادیده میگیرد و یا زیر پا میگذارد، نیز به همین سان فردی منحرف است.
رفتار و کنشهای انحراف آمیز را هنجارهای اجتماعی حاکم بر یک فرهنگ مشخص میسازند.1 انواع آسیبهای اجتماعی عبارتند از: سرقت، روسپیگری و انحرافات جنسی، اعتیاد به مواد مخدر، طلاق یا از هم گسیختگی خانواده و خودکشی.2 کوئن3 نمونههای انحراف در فرهنگ ایران را چنین معرفی می کند: آدمکشی، تجاوز به عنف، دزدی، همجنس بازی، اعتیاد به مواد مخدر فحشاء. ستوده - 1376 - در بحث از علل کجرویهای اجتماعی و سه گونه نظریه و تبیین را مطرح میسازد:4 .1 تبیین زیست شناختی کجرویهای اجتماعی .2 تبیین روان شناختی کجروهای اجتماعی .3 تبیین جامعهشناختی کجرویهای اجتماعی. نویسنده فوق در مورد سه تبیین فوق، اینگونه اظهار نظر میکند: برخی از آسیب شناسان اجتماعی بر این باورند که عوامل زیست شناختی مانند نقص جسمانی و وضعیت خاص ژنتیکی راباید علت کجروی اجتماعی دانست.
بسیاری از روان شناسان و روانکاوان علل رفتارهای انحرافی را بر حسب شخصیت فرد کجرو توجیه و تبیین میکنند و بر این باورند که برخی از گونه های شخصیت، بیشتر از گونههای دیگر گرایش به تبهکاری و ارتکاب جرم دارند. جامعه شناسان ریشه بسیاری از کجرویهای اجتماعی را در محیط و شرایط اجتماعی جستجو میکنند و علل زیرساز بسیاری از آنها را در خود جامعه میدانند. سلیمیو داوری - 1380 - در مورد علل کجروی، از نگرش زیستی و روانی، نگرشهای جامعهشناختی و نگرشهای روانشناختی اجتماعی سخن میگویند.
آنان در مورد نگرشهای روانشناختی اجتماعی کجروی معتقدند: تبیینهای روانشناختی اجتماعی، پدیده های انسانی و اجتماعی را بر حسب ابعاد کنش متقابل موجود در درون موقعیتهای اجتماعی تبیین می کند. و به همین نحو، ماهیت این دست پدیده ها را نیز چیزی فراتر از ابعاد همین کنش متقابل نمیداند، و کجروی را پدیدهای میداند که در خلال فرآیندهای کنش متقابل اجتماعی، فرا گرفته میشود. این فراگیری نیز ناشی از فرآیندهایی مانند یادگیری شرطی، تقویت، مشاهده و الگو سازی و همچنین برچسب اجتماعی است.
5 اکبری - 1381 - علل بزهکاری را اینگونه بیان میکند: .1 عوامل طبیعی و جغرافیایی .2 عوامل اجتماعی.3 عوامل اجتماعی ثانوی - مطبوعات، رادیو، تلویزیون، سینما و الکل - .4 عوامل اقتصادی .5 مهاجرت .6 عوامل خانوادگی - تبعیض، خشونت، لوس کردن و توجه بیش از حد والدین، سن والدین، عقب ماندگی خانوادگی، از دست دادن والدین، عدم حضور والدین در خانواده، انحراف والدین، بی سوادی، بازداشتگاه، تعداد افراد خانواده - .7 عوامل سیاسی .8 ارزشهای تربیت خانواده.6 وی، عواملی را که موجب سرقت کودکان و نوجوانان میشود بدین ترتیب بیان میکند:
الف. عوامل روانی عاطفی - فقر عاطفی، ناکامی، حساسیت، تجربههای دوران کودکی، احساس نا امنی، پرخاشگری، خودنمایی - و ب. عوامل اجتماعی اقتصادی - فقر اقتصادی، فقر فرهنگی، نابرابری اجتماعی، ناکامی، زندگی در محلههای جرم خیز، خانوادههای گسسته، معاشرت با دوستان و همسالان، بیکاری، عدم تخصص، مهاجرت - .7 به اعتقاد کلارک - 1987 - بروز جرم بستگی به
- 1 محیط اولیه و تربیت شخص،
- 2 وضعیت اجتماعی اقتصادی فرد
- 3 شرایط موجود زندگی شخص،
- 4 بحرانها و اتفاقات زندگی فرد،
- 5 عوامل شخصی
- 6 عوامل موقعیتی دارد.
8 اکبری عوامل اعتیاد به مواد مخدر را در شش دسته »اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، روانی و طبیعی« تقسیمبندی میکند.9 کریم پور - 1364 - عوامل مؤثر در اعتیاد را به صورت زیر طبقهبندی مینماید: .1 علل نژادی، توارثی و بیولوژیکی .2 علل جسمی.3 علل روانی .4 علل اجتماعی .5 علل فرهنگی .6 علل خانوادگی .7 علل شغلی .8 علل اقتصادی .9 علل وجود سابقه اعتیادهای قبلی. کارگر - 1379 - ، عوامل مؤثر در اعتیاد را اینگونه مطرح و طبقهبندی میکند:
1. عوامل فردی شامل وراثت، ارضای حس کنجکاوی، لذت طلبی و هوسرانی، فرار از موقعیت ناخوشایند، عدم آگاهی نسبت به عواقب خطرناک اعتیاد، اضطراب، افسردگی و احساس پوچی، غفلت جوانی، تجرد و تأهل، عشق خود بزرگ جلوه دهی، ضعف ایمان مذهبی، سود طلبی
2. عوامل اجتماعی و خانوادگی شامل معاشرت با دوستان ناباب، مهاجرت از روستا به شهر، ماشیننیزم، از بین رفتن قبح و زشتی اعتیاد، سابقه اعتیاد در خانواده، آشفتگی و نابسامانای خانواده
3. عوامل اقتصادی شامل فقر و تنگدستی، ثروت زیاد و احساس بی نیازی، بیکاری، دسترسی آسان به مواد مخدر، فاصله غیر متعارف طبقاتی
4. عوامل سیاسی شامل نقش استعمارگران برای آلوده کردن نسل جوان و تسلط بر آنان.
کرباسی و وکیلیان - 1377 - در مورد علتهای اعتیاد نوجوانان و جوانان معتقدند که صاحبنظران با استفاده از نظریههای مختلف چون - 1 - نظریه بیولوژیکی، فیزیولوژیکی - 2 - نظریه روان پویایی ، - 3 - نظریه یادگیری رفتاری اجتماعی و - 4 - دیدگاه شناختی علل اعتیاد، را مطرح ساختهاند. گیل و چپمن - 1989 - که علت ارتکاب عمل بزهکارانه این است که فرد احساس پیوند قوی با جامعه را ندارد.10 ستوده - 1376 - ، مهمترین عوامل مؤثر در کجرویهای اجتماعی را خانواده، مدرسه، گروه همسالان و وسایل ارتباطی جمعی معرفی میکند.11 سلیمی و داوری بر این نکته تأکید میروزند که میزان بزهدیدگی بر حسب تغییر متغیرهای جمعیتی اجتماعی تنوع میپذیرد.12
دقت در مجموعه نظریات مذکور بیانگر این است که میتوان »عوامل اجتماعی« را یکی از عوامل مؤثر بر انواع بزهکاریها و انحرافات قلمداد نمود و ازاین منظر، به بحث، بررسی و پژوهش پرداخت و هر کدام از مؤلفههای تشکیل دهنده عوامل اجتماعی را مورد تحقیق و تفحص قرار داد. کوئن در مورد تبیینهای جامعه شناختی انحراف مینویسد که:13 جامعه شناسان در تبیین علت های رفتار انحرافآمیز بر حسب اجتماعی شدن ناقص، رهیافتهای گوناگونی را در پیش گرفتهاند.
برابر با یکی از این رهیافتها، فردی که درست اجتماعی نشده است، هنجارهای فرهنگی را در شخصیت خود عجین نمیسازد، و برای همین نمیتواند میان رفتار شایسته و رفتار ناشایسته تمایز گذارد. بنابر رهیافت دوم، فرد منحرف نخست باید منحرف شدن را یاد بگیرد. جامعه شناسان معتقدند که بسیاری از صورتهای رفتار انحراف آمیز از شخصی به شخص دیگر انتقال مییابند. این فراگرد آموزشی نیز همان مکانیسمهای فراگرد های آموزشی دیگر را دارد. رهیافت سوم، انحراف را نتیجه نارسائی های موجود در یک فرهنگ و ساختار اجتماعی یک جامعه میداند. هر جامعه نه تنها هدفهای فرهنگی تجویز شده ای دارد، بلکه وسایل اجتماعی پذیرفته ای را نیز برای دستیابی به این هدفها، در اختیار دارد. هرگاه این وسایل در دسترس کسی گذاشته نشود، احتمالاً شخص به رفتار انحراف آمیز دست میزند.
ادوین. اچ ساترلند نظریهای را در این زمینه مطرح ساخته است که با رهیافت دوم همسان است. ساترلند میگوید: برای آنکه شخصی تبهکار گردد، نخست باید یاد بگیرد که چگونه تبهکار شود. وی سپس ادامه میدهد که این یادگیری در نتیجه کنش متقابل اجتماعی فرد با دیگران حاصل میشود. بیشتر افراد هم در معرض تماس با افراد یا گروه های منحرف قرار میگیرند و هم در معرض تماس با افراد یا گروههای غیر منحرف. ساترلند ارتباط متقابل با این گروهها را بر حسب بسامد، اولویت، دوام و شدت اندازه گیری کرد. هر چه سطح تماس فرد با افراد یا گروههای منحرف بر حسب این چهار متغیر بالاتر باشد، احتمال رفتار انحراف آمیز شخص نیز بیشتر میشود. بر عکس ، اگر سطح تماس فرد با افراد یا گروههای غیرمنحرف، باز هم بر حسب این چهار متغیر، بیشتر باشد، احتمال رفتار غیر انحراف آمیز شخص نیز بیشتر میشود.
از سوی دیگر، تأثیر گروه همسالان در دوره بلوغ به اوج میرسد؛ یعنی دورهای که این گروه سنی طبق سلیقهها، نحوه پوشش، اصطلاحات، نهادها ، ارزشها و قهرمانان خود آماده شکل بخشیدن به یک خرده فرهنگ متمایز میباشد، گروه همسالان از طریق اعطای پاداش یا انتقاد و تحریم، در قبال همنوایی یا ناهمنوایی اعضا باهنجارهای گروه، تأثیر بسیار نیرومندی را بر رفتار و شخصیت اجتماعی آنان اعمال میکنند. 14 سلیمیو داوری در مورد نقش همنشینان بزهکار میگویند:15
احتمال بزهدیدگی افرادی که رابطهء شخصی، اجتماعی یا شغلی نزدیکی با بزهکاران و مجرمان بالقوه دارند، بیش از افرادی است که این ارتباط را ندارند. احتمال کنش متقابل اجتماعی افرادی که در ویژگیهای جمعیتی اجتماعی با مجرمان بالقوه اشتراک دارند، با این دسته از مجرمان بیشتر است. همین امر نیز سبب میشود که احتمال بزهدیدگی این افراد، به دست آن مجرمان، فزونی یابد. کر، نلسون و لامبرت16 بیان میکند نوجوانان تعداد زیادی از موادی را که استعمال میکنند، از دوستان و همسالان خود به دست میآورند.
در گروه های نزدیک، به نظیر دستهها و خوابگاه ها، مصرف مواد مخدر به مراتب بیشتر از کل جمعیت دانش آموزان در یک سن مخصوص میباشد. عوامل اجتماعی اولیهای که از سوی انجمن ملی معتادان - 1983 - ، به عنوان فشار گروه بر نوجوانان عنوان شده اند، عبارتند از: رقابت، فرار و فشار. افرادی مانند لویت17 و دیگران، - 1984 - این مطلب را به صورت قوی تری عنوان کرده اند:استعمال و مصرف مواد از هر نوع، مستقیماً با برخوردهای گروهی با دوستان، در رابطه است. در گروههای بزرگتر، چنین الگویی به موقعیتهای اجتماعی، فرهنگی وابسته است.
