بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف بررسی رابطه مهارتهای اجتماعی و جو عاطفی خانواده با گرایش به اعتیاد در دانش آموزان پسر صورت گرفت. جامعه آماری پژوهش شامل کلیهی دانشآموزان پسر منطقه 8 شهر تهران بود که از این میان با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی مرحلهای 324 نفر بهعنوان حجم نمونه درنظر گرفته شد. روش جمعآوری دادهها بر اساس پرسشنامههای استاندارد مهارت اجتماعی ماتسون - - 1983، مقیاس جو عاطفی خانواده هیلبرن 1964 - ؛ به نقل از موسوی شوشتری، - 1381 و مقیاس آمادگی اعتیاد وید و بوچر - - 1992 انجام گرفت. تجزیه و تحلیل اطلاعات بهدست آمده از اجرای پرسشنامهها از طریق نرمافزار SPSS در دو بخش توصیفی و استنباطی - آماره تحلیل رگرسیون چندگانه - انجام پذیرفت. نتایج تحقیق نشان داد که بین مهارتهای اجتماعی و جو عاطفی خانواده با گرایش به اعتیاد در دانشآموزان رابطه منفی و معناداری وجود دارد؛ بین مهارتهای اجتماعی با گرایش به اعتیاد رابطه منفی و معناداری وجود دارد و بین جو عاطفی خانواده با گرایش به اعتیاد رابطه منفی و معناداری وجود دارد.
واژههای کلیدی: مهارت اجتماعی، جو عاطفی و گرایش به اعتیاد
مقدمه
دوران نوجوانی از ادوار پر اهمیت در فرایند رشد آدمی محسوب میشود. قدم گذاردن به این دورهمعمولاً با بلوغ آغاز میشود. شکوفایی غریزه جنسی، تثبیت و تحکیم علایق و منافع شغلی و اجتماعی، میل به آزادی و استقلال از ویژگیهای مهم این دوره است. تغییر و تحول جسمی، روانی و شخصیتی در این دوران، خواستههای جدیدی را مطرح میسازد. از یک سو فشار غرایز، نیازها و میل به تبعیت از ارزشهای نوجوانی، همچنین پذیرفته شدن و جذب در گروههای هم سال، فشارهای گروهی، میل به ابراز وجود، پیریزی زندگی مستقل و ... و از طرف دیگر فقدان امکانات، روابط ناسالم عاطفی، عدم توجه به خواستهها، ارزشها و نظرات نوجوان و نیز بیتجربگی و عدم شناخت کافی، او را در یک بحران فکری و یک آشفتگی روانی قرار میدهد، که این بحرانها میتواند عوارضی چون بیثمری، پوچی و بی کفایتی به بار آورد. در نتیجه زمینهی گرایش به انحرافات اجتماعی از جمله اعتیادپذیری در آنان فراهم میشود - مگز1 و شولنبرگ2، . - 2005
در روانشناسی اجتماعی اعتیادپذیری یا گرایش به اعتیاد به دو نوع تقسیم شده است: گرایشهای شناختی و گرایشهای غیر شناختی یا عاطفی. گرایشهای شناختی با متغیرهای تفکر مانند هوش، تفکر واگرا و درک کلامی؛ و گرایشهای غیر شناختی با متغیرهای شخصیتی از قبیل نگرشها ، ترجیحها، علایق و نیازها سرو کار دارد - اسپرینگر3 و همکاران، . - 2004 گرایش شناختی حالتی درونی است که در آن احتمال وقوع رفتارهایی خاص بالا است، یا به آسانی آموخته میشود - پورافکاری، . - 1387 گرایش غیرشناختی به مواد مخدر یکی از مقولههای مهم در مباحث مربوط به اعتیاد است. در مورد سببشناسی گرایش به مصرف یا اعتیادپذیری فرضیههای مختلفی بیان شده است، اما هیچ یک از این فرضیهها به تنهایی نمیتواند علت گرایش فرد به مواد مخدر را تبیین کند. در بیشتر موارد، مجموعهای از عوامل و زمینهها در اعتیادپذیری افراد نقش دارند، لیکن در شرایط فرهنگی و اجتماعی و در هر فرد، برخی از عوامل نقش بارزتری ایفا میکنند - ستاری، اعظم، محمدی، . - 1382
اعتیاد به مواد مخدر مسئلهای زیستی- روانی- اجتماعی است و بنابراین زمینههای گرایش به اعتیاد دارای ابعاد بیولوژیک از قبیل تغییرات هورمونی و تغییرات در انتقال دهندههای عصبی؛ اجتماعی از قبیل فقر، بیکاری، اعتیاد سایر اعضای خانواده و مهاجرت؛ و روانی از قبیل، حقارت، احساس ناامنی، اضطراب، استرس، افسردگی، تکانشگری، سطح اختلالات رفتاری، رضایتمندی از زندگی، امید به زندگی، باورهای دینی و ... اشاره کرد - ارسلان4 و همکاران،2010؛ کوهن5 و همکاران، . - 2007از جمله عواملی که میتوان به عنوان علت گرایش به اعتیاد در دانشآموزان مطرح نمود، مهارت اجتماعی میباشد. مهارت اجتماعی، استعدادی است که باعث بروز رفتارهایی میشود که به صورت مثبت یا منفی تقویت میشوند. این مهارتها میتوانند در روابط آدمی با دیگران نتایج مثبت و موفقیتآمیزی به وجود آورند.
براساس الگوی پنتز، گرایش به اعتیاد در نوجوانان ناشی از عوامل اجتماعی - مصرف مواد توسط والدین و همسالان - و مهارتهای اجتماعی ضعیف است. بر همین اساس، دانشآموزانی که احساس بیکفایتی اجتماعی میکنند برای فرار از مشکلات و استرسها به اعتیاد گرایش پیدا میکنند و در نهایت آسیبپذیری آنها نسبت به همسالان خود بیشتر است - مهریار و جزایری، 1376؛ به نقل از پورکرد و همکاران، . - 1392یکی دیگر از متغیرهای مرتبط با گرایش به اعتیاد در دانشآموزان، جو عاطفی خانواده است. خانواده نخستین نهاد زندگی اجتماعی کودک است که در شکلگیری عادتها و اندیشههای اجتماعی کودک نقش بسیار مهمی دارد. در شکلگیری رفتار و دیدگاههای اجتماعی کودک، جنبههای عاطفی روابط والدین و فرزندان نقش مهمی دارد، در خانوادههایی که والدین رفتارهای محبتآمیز دارند، معمولا کودکان نیز با رفتارهای اخلاقی مثبت و احترام به دیگران و انگیزهی پیشرفت، رشد مییابند.
تاثیر ونفوذ خانواده بر ابعاد مختلف رشد اجتماعی کودکان بیشمار است. خویشتنپنداری و احساس ارزشمندی خود در حال شکلگیری کودکان به شدت از نگرشهای اعضای خانواده به خصوص پدر و مادر نسبت به او تاثیر میپذیرد. همچنین میزان پذیرش اجتماعی کودک از سوی همسالان و توانایی برقراری روابط صمیمانه با آنها از محیط خانوادگی او نشات میگیرد؛ اگر والدین صادقانه به کودک محبت کنند و به وی اعتماد کنند، او نیز دوست داشتن دیگران و مورد علاقهی دیگران بودن را یاد میگیرد - محبی نورالدینوند و همکاران، . - 1390 جاودان - 1393 - طی پژوهشی با عنوان »رابطهی خودبازبینی، جو عاطفی خانواده و مهارتهای زندگی با پرخاشگری نوجوانان پسر « دریافت که به ترتیب جو عاطفی خانواده، مهارتهای زندگی و خودبازبینی با بروز پرخاشگری در نوجوانان ارتباط معنیدار دارند.
در نهایت، هنگامی که نوجوانان به دلیل ضعف در مهارتهای زندگی نتوانند ارتباط درستی با دیگران برقرار کنند، دامنهی بدبینی آنان گسترش مییابد؛ همچنین آنان، برای روی آوردن به مصرف مواد مخدر، بزهکاری، آسیب رساندن به دیگران، خودکشی و قانون ستیزی مستعد میشوند - مهرابیزاده هنرمند و همکاران، . - 1388 با توجه به مطالبی که مطرح گردید ضعف در مهارتهای اجتماعی دانشآموزان و همچنین نامساعد بودن جو عاطفی خانوادهشان، سبب میگردد تا دانشآموزان به سمت اعتیاد گرایش پیدا کنند. بنابراین، با آگاهیبخشی به دانشآموزان، میتوان دامنهی مهارتهای آنان را افزایش داد و زندگی کم خطرتری را برای آنان مهیا نمود. بنابراین، در این پژوهش به دنبال پاسخ به این سوال هستیم که »آیا بین مهارت اجتماعی و جو عاطفی خانواده با گرایش به اعتیاد در دانشآموزان پسر شهر تهران رابطه وجود دارد؟«
روش پژوهش
روش مورد استفاده در این پژوهش برحسب هدف کاربردی و از نظر گردآوری دادهها توصیفی و همبستگی بود، چرا که در این بررسی اطلاعات در خصوص متغیرهای پژوهش با استفاده از پرسشنامه به دست آمد. به این دلیل که در این پژوهش بر روی یافتن راهحل مسائل فوری با ماهیت عملی متمرکز شده و جنبهی عملی دارد، هدف پژوهش کاربردی بود.
جامعه آماری، نمونه، روش نمونهگیری و حجم نمونه
جامعه آماری پژوهش حاضر، شامل کلیهی دانشآموزان پیش دانشگاهی منطقه 8 شهر تهران بود که تعداد آنان 2600نفر بود. با توجه به حجم جامعه آماری و با استفاده از روش نمونهگیری تصادفی مرحلهای و جدول مورگان، نمونهای به اندازه 324 نفر انتخاب و پرسشنامه در اختیار آنها قرار گرفت. بنابراین روش نمونهگیری پژوهش حاضر تصادفی مرحلهای بود؛ بدین ترتیب که از بین مناطق 22گانه شهر تهران به طور تصادفی منطقه 8 شهر تهران انتخاب و از بین مدارس منطقه 8، کلیهی دانشآموزان مقطع پیش دانشگاهی انتخاب شد و به نسبت جامعه آماری در هر مدرسه از بین دانشآموزان پیش دانشگاهی نمونهگیری انجام شد و پرسشنامههای مربوطه بر روی نمونه اجرا شد. از افراد خواسته شد تا به پرسشنامههای حاوی سوالات مربوط به مهارت اجتماعی، تنظیم هیجانی، مقیاس جو عاطفی خانواده و مقیاس آمادگی اعتیاد پاسخ دهند. اطلاعاتی که از اجرای پرسشنامهها بدست آمده است را با استفاده از نرمافزار spss در دو بخش توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار دادیم.
ابزار گردآوری دادهها - اطلاعات -
مقیاس مهارتهای اجتماعی ماتسون: این مقیاس توسط ماتسون و همکاران - - 1983، برای سنجش مهارتهای اجتماعی
