مقاله چگونه دانش آموزان را قرآنی تربیت کنیم؟

بخشی از مقاله

چکیده

احصای برخی روش های تعلیم و تربیت قرآنی در راستای اجرایی شدن سند تحول بنیادین و به منظور تحول آفرینی در آموزش و پرورش، هدف اصلی این پژوهش میباشد که با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با مراجعه به منابع معتبر بویژه تفسیر المیزان علامه طباطبایی، مطالب مورد نیاز گردآوری، تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری شدهاست. این مقاله اصول، اهداف و روشهای تعلیم و تربیت اسلامی را مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیده است که: قرآن کریم هدایت انسانها و موحّد بارآوردن آهان را از مهمّترین اهداف تعلیم و تربیت خود قرار دادهاست؛ همچنین این کتاب آسمانی برای رسیدن به اهداف متعالی و انسانساز تعلیم و تربیت، روشهای عملی ارایه نموده که در این تحقیق شیوههای مختلف تعلیم و تربیت قرآنی در سه بخش با عناوین: روشهای ملایم، روشهای بازدارنده و روشهای تنبیهی مورد بحث قرار گرفتهاست. نتایج این تحقیق برای دست اندرکاران نظام تعلیم و تربیت اسلامی اعم از مدارس، مراکز آموزش عالی و دانشگاهها، حوزههای علمیّه ومؤسسات علمی و پژوهشی قابل استفاده میباشد.

واژه های کلیدی: قرآن کریم، تعلیم و تربیت، روشها، علامه طباطبایی، سند تحول

مقدمه

دین مبین اسلام برای تعلیم و تربیت اهمیّت ویژهای قائل است و تنها مسیر سعادت انسان را تعلیم و تربیت صحیح میداند؛ چنان که هر جا سخن از ارسال رسولان به میان می آورد، تعلیم و تربیت و تزکیه را برنامه اصلی آنان قرار می دهد. از آن جایی که تعلیم مقدّمهی تربیت است و هر تربیتی از راه تعلیم حاصل میشود، از این رو، علم از دیدگاه آیات و روایات اهمیّت شایانی دارد؛ قرآن کریم می فرماید: بگو ]ای پیامبر[ آیا آنان که می دانند، با آنان که نمی دانند یکسانند؟ - زمر - 21/ علامه طباطبایی - - 259/17 : 1392، در تفسیر این آیه می گوید: »مراد به حسب انطباق آیه بر مورد آن، علم به خدا و عدم آن است. زیرا انسان به وسیله ی علم به خدا کامل می شود و از آن به معنای واقعی کلمه سود می برد و از فقدان و نبود آن علم، زیان می بیند؛ و سایر علوم غیر از علم الهی، مانند مال وثروت است که در زندگی دنیا از آن بهرهمند میگردد ولی به فنای دنیا فانی میشود.«

با عنایت به اهمّیّت و جایگاه تعلیم و تربیت در مکتب اسلام و ضرورت ارایهی شیوههای عملی و کاربردی برای دست اندرکاران این عرصهی مقدّس، بخصوص برای اجرای دقیق برخی بندهای سند تحول بنیادین در جهت تحول آفرینی در آموزش و پرورش، پژوهش در صدد یافتن پاسخ به این سؤال است که: » قرآن کریم کدام شیوههای تعلیم و تربیت را برای دستیابی جامعه به تربیت اسلامی ارایه میدهد؟« فرضیه تحقیق این است که: »قرآن کریم روشهای عملی برای تعلیم و تربیت فرد و جامعه و ایجاد و حاکمیّت فرهنگ اسلامی دارد.« نگارنده تلاش نمودهاست با محور قرار دادن تفسیر المیزان علّامه طباطبایی و دیدگاه های این اندیشمند اسلامی، به بررسی این موضوع بپردازد. برای نیل به این منظور، با گذری کوتاه به اصول و اهداف تعلیم و تربیت، برخی از شیوههای تعلیم و تربیت از نگاه علامه طباطبایی مورد بحث قرار گرفته و در نهایت نتیجه گیری و پیشنهاد لازم ارایه گردیدهاست.

مفهوم تعلیم و تربیت

تعلیم اختصاص دارد به اموری که با تکرار و فراوانی همراه باشد، به گونهای که از آن اثری در ذهن متعلﱢم به وجودآید - راغب اصفهانی،1390،ذیل مادّه ی علم - . و تربیت عبارت است از رفع موانع و ایجاد مقتضیات برای آن که استعدادهای انسان در جهت کمال مطلق شکوفا شود - دلشاد تهرانی، . - 25 :1385
مفهوم روش در تعلیم و تربیتروش در لغت به معنای طریقه، قاعده، قانون، راه هنجار، شیوه، اسلوب، رسم، آیین، رفتار و... آمدهاست - دهخدا،. - 162/26: 1377 منظور از »روشمجموعه« تلاش ها و وسایل و ابزارهایی هستند، که در سایه آن مربّی قادر باشد، محتوای تربیت را به وجهی سریعتر به متربّی منتقل نماید - قائمی امیری، . - 207: 1385

اصول تعلیم و تربیت
برخی از اصول تعلیم و تربیت عبارتند از:

اصل توحید

اسلام اساس تعلیم و تربیت خود را بر پایهی توحید قرار داده است و این زیربنای اسلام است که بندهی خالص و صالح تربیت می-کند - طباطبایی، . - 174/1 : 1392

اصل عدل
مساوات و برابری و قرار دادن هر چیز در جا و مرتبهی خاص خویش از جمله اصولی است که در تعلیم و تربیت الزامی و اجتناب ناپذیر است. مرحوم علامه طباطبایی نیز عدالت را به معنای التزام به حد وسط و عدم انحراف از آن تعریف کردهاند - همان، . - 437

اصل ارائه الگو

خداوند متعال رسول اکرم - ص - را به عنوان اسوه و الگو به جهانیان معرفی نموده و او را سرمشق انسانها قرار داده است. علامه طباطبایی در این باره میگویند: در واقع عباداتِ فرعی، صورتی از مواقف مردان کامل -مانند انبیاء- با خداست و نقوشی است که ورود و خروج آنها را در سیر به سوی مقام قرب حقّ مجسم میسازد. خداوند میفرماید: در مورد افعال رسول خدا سرمشق خوبی برای شماست - طباطبایی،. - 250/4: 1392

اهداف تعلیم و تربیت

آنچه به تعلیم و تربیت اهمیّت و قداست میبخشد، اهداف متعالی و انسانساز آن میباشد. در ذیل به طور اجمال به بررسی این موضوع میپردازیم:

خداشناسی

از آنجا که خالق جهان آفرینش خداوند قادر است، برای شناخت جهان و حقایق موجود در آن میبایست ابتدا خالق آن و صفات و کمالاتش را شناخت تا از این معبر راه به اسرار آفرینش برده و به شناخت و معرفت آن نائل آمد. علامه طباطبایی - - 66 :1388، با استناد به آیات قرآن و روایات معصومین - ع - شناخت خدا را امری لازم و ضروری دانسته و حتّی آن را آغاز دین معرفی نمودهاست: »آغاز دین، معرفت و شناخت کردگار است؛ و کمال معرفت، ایمان به ذات آفریدگار؛ و کمال ایمان، در توحید و یگانه دانستن اوست؛و  تکامل توحید، در اخلاص به ساحت ربوبی است و .«...

معادشناسی

به جهت اهمیت زیادی که معاد و حیات پس از مرگ در زندگی انسان دارد، علامه طباطبایی در آثار و مباحث خود اهتمام خاصی نسبت به این موضوع داشتهاند. ایشان در زمینهی اعتقاد به معاد و تأثیر آن در زندگی انسان نوشتهاند: ...» ایمان به آخرت و یقین به وقوع حساب و جزای آن یگانه اصلی است که ضامن حفظ انسان از ارتکابعمال زشت است و او را از هر مذّمت و آبروریزی نگاه میدارد... و هیچ چیز دیگر این اثر را ندارد حتّیی توحید هم که تمامی معارف به آن منتهی میشود چنین اثری ندارد - «طباطبایی،1392 . - 416/12:

حُسنِ معاشرت

انسان که در اجتماع زندگی می کند خواه ناخواه از معاشرت با مردم گریزی ندارد و بی تردید معاشرت و برقراری ارتباط برای این است که انسان وضع اجتماعی خود را حفظ نماید و روز به روز بر ترقی و پیشرفت مادی و معنوی خود بیفزاید و مشکلات زندگی را بهتر و آسان تر حلّ کند. از این رو دین مقدّس اسلام معاشرت نیکو را به پیروان خود توصیه فرموده و دربارهی آن بهترین آداب و دستورها را بیان کردهاست. خداوند متعال در آیه 86 سورهی نساء فرموده: »و چون به شما درود گویند، شما درودی نیکوتر از آن، یاهمانندش را پاسخ دهید - «طباطبایی، . - 225 :1385

شیوههای تعلیم و تربیت قرآنی