دانلود مقاله رابطه جهت گیری مذهبی ، خوش بینی و هوش معنوی با سلامت معنوی مربیان قرآن

بخشی از مقاله

مقدمه

سلامت معنوي یکی از ابعاد مهم سلامت محسوب میشود. سـلامت معنـوي، ارتبـاط هماهنـگ و یکپارچه را بین نیروهاي داخلـی فـراهم مـیکنـد و بـا ویژگـیهـاي ثبـات در زنـدگی، تناسـب و هماهنگی، احساس ارتباط نزدیک با خود، خدا، جامعه و محیط مشخص میشود؛ نیـروي یگانـهاي است که ابعاد جسمانی، روانی و اجتماعی را هماهنگ مـیکنـد (فرنسـلر، .(1999 وقتـی سـلامت معنوي بهطور جدي به خطر بیفتد، ممکن است فرد دچار اختلالات روحی مثل تنهایی، افسـردگی و از دست دادن معنا در زندگی شود. سلامت معنوي، بعد مهم و برجسته یک زندگی سـالم اسـت که موجب ایجاد زندگی هدفدار و معنادار میشود و زندگی افراد از یـک زنـدگی مـادي بـه یـک زندگی معنوي تبدیل میشود (لین و همکاران، .(2003 با توجه به مطالعه پیشینه پژوهشـی دربـاره سلامت معنوي، از متغیرهـاي مهـم و مـؤثر در سـلامت معنـوي مـیتـوان جهـتگیـري مـذهبی، خوشبینی و هوش معنوي را نام برد که در این پژوهش به بررسی آنها میپردازیم.

یکی از عوامل مؤثر در سلامت معنوي جهتگیري مـذهبی اسـت. براسـاس نظریـه آلپـورت و راس، منظور از »جهتگیري مذهبی« گرایش به انجام اعمال و تفکرات مذهبی اسـت کـه داراي دو بعد جهتگیري درونی و بیرونی میباشد (آلپورت و راس، .(1967 درحالیکه جهتگیري مـذهبی درونی، فراگیر و داراي اصول سازمانیافته و درونیشده است، جهتگیري مـذهبی بیرونـی امـري خارجی و ابزاري است که براي ارضاي نیازهاي فردي از قبیل مقـام و امنیـت مـورد اسـتفاده قـرار میگیرد . پژوهشهاي فراوانی نشان دادهاند که مذهب داراي یک ارتباط مثبت بـا سـلامت معنـوي است و افراد با جهتگیري مذهبی درونی به دین و دینداري، به یک عامـل اصـلی بـراي احسـاس معنا در زندگی رسیدهاند. همانطور که آذربایجانی مطـرح مـیکنـد: وقتـی فـرد دینـدار و مـذهبی محسوب میشود که از درون یک احساس تعهد براي انجام اعمال مـذهبی مـیکنـد و هـدف او از انجام اعمال مذهبی، رضایت پروردگار میباشد (آذربایجانی، 1385، ص .(47 ازجملـه پـژوهشهـا میتوان به پژوهش مک فارلند (2009) اشاره کرد که به ایـن نتیجـه رسـید افـرادي کـه بـه مراسـم مذهبی مقیدند، سلامت معنوي بالاتري دارند. بهطور خلاصه، پژوهشها گـزارش کردنـد افـراد بـا جهتگیري درونی نسبت به افراد با جهتگیري بیرونی، از سـلامت معنـوي بـالاتري برخوردارنـد (المر و همکاران، 2003؛ گبلر، 2004، ص 97؛ مکفارلند، 2009، ص 135؛ ویلیامز، 2010؛ کانسـت

رابطه جهتگیری مذهبی، خوشبینی و هوش معنوی با سلامت معنوی مربیان قرآن  ۷۲۱

و همکاران، 2012؛ چو و همکاران، 2013؛ بهرامـی و حسـنی، 1384؛ جـانبزرگـی، 1386؛ پـاکیزه، 1387، ص 145؛ عسگري و همکاران، 1388؛ عارفی و محسنزاده، .(1390

یکی دیگر از عوامل مؤثر بر سلامت معنوي، خوشبینـی اسـت. روانشناسـی نـوین سـعی دارد تـا علاوه بر مشکلات روانی بر جنبههاي مثبت زندگی تأکید کند. بر این اساس، هدف روانشناسـی مثبـت علاوه بر ترمیم و مداوي بیماريها، ایجاد و بهبود کیفیت زندگی مثبت است (سلیگمن و سـیکزنتمیهالی، .(2000 خوشبینی به جهتگیرياي اشـاره دارد کـه در آن پیامـدهاي مثبـت در انتظارنـد. ایـن پیامـدها بهعنوان نتایج عوامل ثابت، کلی و درونی در نظر گرفته میشوند. اگر ادراك انسان با یـک مفهـوم مثبـت از خود، جهان و آینده همراه باشد، نهتنها در اداره رخدادهاي زنـدگی، بلکـه در کنـار آمـدن بـا حـوادث استرسزا نیز به افراد کمک مـیکنـد. خـوشبینـی بـا پشـتکار، موفقیـت تحصـیلی، سـلامتی و کـاهش ضربههاي عاطفی، رابطه مثبت دارد (پترسون، .(2000 بهطور خلاصه، پژوهشها بـه رابطـه مثبتـی میـان خـوشبینـی و ســلامت معنـوي دســت یافتـهانـد (گبلــر، 2044، ص 99؛ مورگـان و همکــاران، 2066؛ مکفارلند، 2009، ص 136؛ برگ، 2011؛ چن و یان، 2013؛ شهنی ییلاق و همکاران، 1383؛ عطـاري و همکاران، 1385؛ عسگري و همکاران، 1388؛ پورسردار و همکاران، .(1392

هوش معنوي اخیراً نظر بسیاري از پژوهشگران را به خود جلب کرده اسـت. ایـن هـوش مـیتوانـد احساس ارتباط با یک قدرت برتر یا یک وجود مقدس را تسهیل کنـد (سیسـک و تـورنس، 2001، ص .(33 سازه هوش معنوي بهطور گسترده توسط زوهـار و مارشـال (2000) مـورد بحـث و بررسـی قـرار گرفته است. به نظر آنان، معنویت بهمعناي اجتناب از زندگی و مشکلات و بلاتکلیفی نیست، بلکه ما بـه کمک معنویت نیازهایمان را شناسایی و بیان و مشکلاتمان را حل میکنیم و بـا اسـتفاده از آن مـیتـوان حوادث و رخدادهاي زندگی را از لحاظ معنادهی غنیتر کـرد. آنـان بیـان کردنـد بـا اسـتفاده از هـوش معنوي، میتوان میل و قابلیت فرد را براي رسیدن به هدف رشد داد. آنان هـوش معنـوي را حـل کـردن مسائلی دانستهاند که ماهیتی منطقی، معنایی و ارزشی دارد. آنـان بـا تأییـد وجـود هـوش معنـوي، آن را استعدادي میدانند که انسان در حل مسائل معنوي و ارزشی خود به کار میگیـرد و زنـدگی خـود را در حالتی گسترده از وسعت، غنا و معنا قرار میدهد. بهطور خلاصه، پـژوهشهـا نشـان دادنـد کـه هـوش معنوي با سلامت معنوي رابطه مثبـت و معنـاداري دارنـد (زوهـار و مارشـال، 2000، ص 97؛ مـوس و دابســـون، 2006، ص 28؛ کینـــگ، 2008، ص 161؛ محمـــدیاري، 2012؛ کدخـــدا و جهـــانی، 2012؛ ابراهیمیکوهبنانی و همکاران، 2013؛ معلمی و همکاران، .(1389

۸۲۱ ، سال هفتم، شماره دوم، تابستان ۳۹۳۱

گرچه مطالعات پیشین به بررسی ارتباط جهتگیري مذهبی، خـوشبینـی و هـوش معنـوي بـا سلامت معنوي اشاره داشتهاند، ولی یکی از نارساییهاي اصلی این مطالعات، عدم توجه بـه نقـش همزمان این متغیرها در پیشبینی سلامت معنوي است. هنگامیکه همه این متغیرهـا در یـک مـدل پیشبین همزمان در نظر گرفته شوند، کدامیـک آگـاهی بیشـتري از سـلامت معنـوي خواهـد داد؟ افزون بر این، با توجه به نقش و اهمیت سلامت معنوي مربیان، هدف این پژوهش بررسـی ارتبـاط همزمان جهتگیري مذهبی، خوشبینی و هوش معنوي با سلامت معنوي مربیـان اسـت. بنـابراین، فرضیه و سؤالهاي پژوهش عبارتند از:
متغیرهاي جهتگیري مذهبی، خوشبینی و هوش معنوي با سلامت معنوي مربیان قرآن رابطه دارند. سهم هریک از متغیرهاي جهتگیري مذهبی، خوشبینـی و هـوش معنـوي در پـیشبینـی سـلامت

معنوي مربیان چقدر است؟

کدامیک از متغیرهاي جهتگیري مذهبی، خوشبینی و هوش معنـوي مـیتواننـد پـیشبینـی کننـده قويتري در پیشبینیسلامت معنوي مربیان است؟

روش تحقیق

طرح پژوهش در این مطالعه، توصیفی – تحلیلی و از نوع همبستگی میباشـد. جامعـه ایـن پـژوهش را کلیه مربیان قرآن آموزش و پرورش شهر ري تشکیل دادند. براي انتخـاب نمونـه، از روش نمونـهگیـري تصادفی ساده استفاده شد. براساس فرمول پیشنهادي تاباخنیک و فیدل (2007) حداقل حجم نمونـه لازم در مطالعات همبستگی از رابطه N ≥ 50 + 8 M محاسبه میشود. N حجم نمونه و M تعداد متغیرهـاي پیشبین (مستقل) میباشد. در این مطالعه، تعـداد متغیرهـاي پـیشبـین 4 متغیـر اسـت، ازایـنرو، بـراي اطمینان از حجم نمونه در این مطالعه 120 مربی قرآن انتخاب شدند. همچنین بـراي جمـعآوري دادههـا از چهار پرسشنامه زیر استفاده شد.

.1 پرسشنامه جهتگیري مـذهبی: این پرسشنامه توسط آلپورت و راس طراحـی شـده کـه شـامل 21 گویـه است. در این مقیاس، پاسخ هر گویه با استفاده از مقیاس درجهاي لیکرت نمرهگذاري میشـود (آلپـورت و راس، 1967، ص .(138 نمره هر مقیاس با جمع کردن نمره گویـههـاي سـازنده آن مقیـاس بـهدسـت میآید. هرچه نمره آزمودنی در یک مقیاس بیشتر باشد، به میزان بیشـتري داراي آن ویژگـی اسـت. ایـن ابزار در سال 1378 ترجمه و هنجاریابی شده است. اعتبار آن با روش آلفـاي کرونبـاخ 0/71 و بـا روش

رابطه جهتگیری مذهبی، خوشبینی و هوش معنوی با سلامت معنوی مربیان قرآن  ۹۲۱

بازآزمایی 0/74 بهدست آمد (مختاري و همکاران، .(1380 در این مقیـاس، 21 سـؤالی عبـارات 1 تـا 12 براي سنجش جهتگیري بیرونی مذهبی و عبارات 13 تا 21 جهتگیري درونی مـذهبی را مـیسـنجد. در این مطالعه، ضرایب اعتبار جهتگیري مذهبی درونی و جهتگیري مـذهبی بیرونـی بـا روش آلفـاي کرونباخ به ترتیب 0/77 و 0/79 محاسبه شد.

.2 پرسشنامه خوشبینی: این پرسشنامه توسط پترسون و همکـاران (1988) طراحـی و اولـینبـار توسـط شهنی ییلاق و همکاران (1382) ترجمه و تعیین اعتبار شده است. این ابزار، متشـکل از دوازده موقعیـت فرضی شامل شش موقعیت مثبت و شش موقعیت بد میباشد که آزمودنی باید خود را در تکتـک ایـن موقعیتها فرض کرده و سپس به سؤالات مربوط بـه هـر موقعیـت پاسـخ دهنـد. پترسـون و همکـاران (1982)، اعتبار کل پرسشنامه را 0/69 و شهنی یـیلاق و همکـاران (1382) اعتبـار کـل پرسـشنامـه را 0/67 گزارش کردند (عسگري و همکاران، .(1388 در این مطالعه، ضریب اعتبـار خـوشبینـی بـا روش آلفاي کرونباخ 0/71 محاسبه شد.

.3 پرسشنامه هوش معنوي: این پرسشنامه توسط عبدالهزاده و همکاران (1388) ساخته شـد کـه داراي 29 گویه است. در این مقیاس، پاسخ هر گویـه بـا اسـتفاده از مقیـاس پـنج درجـهاي لیکـرت نمـرهگـذاري میشود. نمره هر مقیاس با جمع کردن نمره گویههاي سازنده آن مقیاس بهدست مـیآیـد، هـرچـه نمـره آزمودنی در یک مقیاس بیشتر باشد، به میزان بیشـتري داراي آن ویژگـی اسـت. عبدالـهزاده و همکـاران (1388) اعتبار کل پرسشنامه را با روش آلفاي کرونباخ 0/89 گزارش کردند. همچنین علاوه بـر روایـی صوري، که با نظر متخصصان تأیید شد، همبسـتگی همـه سـؤالهـا بـالاي 0/3 بودنـد. در ایـن مطالعـه، ضریب اعتبار هوش معنوي با روش آلفاي کرونباخ 0/87 محاسبه شد.

.4 پرسشنامه سلامت معنوي: این پرسشنامه توسط پولوتزین و الیسون (1982) طراحـی شـده اسـت. ایـن ابزار شامل 20 گویه است که 10 گویه مربوط به سلامت مذهبی و 10 گویه مربوط به سلامت وجـودي است. گویهها بهصورت مقیاس شش درجهاي لیکرت نمرهگذاري میشوند. دامنه نمـرات بـین 20-120 است، که افراد از لحاظ معنوي داراي سه سـطح پـایین (20-40)، متوسـط (41-99) و بـالا (100-120) تقسیمبندي میشوند. همچنین رضایی (1385) اعتبار آن را با روش آلفاي کرونبـاخ 0/82 گـزارش کـرد (شریفنیا و همکاران، .(1391 در این مطالعه، ضریب اعتبار سـلامت معنـوي بـا روش آلفـاي کرونبـاخ 0/83 محاسبه شد.

لازم به یادآوري اسـت کـه از روشهـاي آمـار توصـیفی، یعنـی شـاخصهـاي گـرایش مرکـزي و

۰۳۱ ، سال هفتم، شماره دوم، تابستان ۳۹۳۱

پراکندگی براي توصیف توزیع متغیرها و از ضریب همبستگی پیرسون و رگرسـیون گـام بـه گـام بـراي آزمون فرضهاي آماري استفاده شد. همچنین براي تحلیل دادهها از نرمافزار SPSS-19 استفاده شد.
یافتههای تحقیق

شرکتکنندگان این پژوهش، 120 مربی قرآن با میانگین سنی 37/2 سال بودند. مربیان از طبقه اجتمـاعی

– اقتصادي متوسط انتخاب شدند. بـراي بررسـی روابـط میـان متغیرهـا از جـدول ضـرایب همبسـتگی پیرسون استفاده شد.
جدول :1 میانگین و انحراف استاندارد، ضرایب همبستگی و اعتبار متغیرهاي پژوهش (n=120)
متغیر M SD 1 2 3 4

.1 جهتگیري مذهبی درونی 2/95 0/76
.2 جهتگیري مذهبی بیرونی 2/73 0/69 0/23*
.3 خوشبینی 3/27 1/05 0/19* 0/07
.4 هوش معنوي 3/78 0/82 0/32** -0/18* 0/38**
.5 سلامت معنوي 4/24 0/98 0/47** -0/12 0/53** 0/62**

*p<0.05**p<0.01

یافتهها حاکی از آن است که میان جهتگیري مذهبی درونی، خوشبینـی و هـوش معنـوي بـا سـلامت معنوي رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. همچنین جهتگیري مذهبی بیرونی، با سلامت معنـوي رابطـه منفی داشت؛ اما این رابطه معنادار نبود. سایر روابط حاکی از آن است که جهتگیري مـذهبی درونـی بـا جهتگیري مذهبی بیرونی، خوشبینی و هوش معنوي رابطه مثبـت و معنـادار و جهـتگیـري مـذهبی بیرونی با هوش معنوي رابطه منفی و معنادار دارد. خوشبینی با هـوش معنـوي رابطـه مثبـت و معنـادار دارد. سایر متغیرها روابط معناداري نداشتند. براي مشخص کردن توان پیشبینی و مـؤثرترین متغیرهـا، از جدول خلاصه رگرسیون گام به گام و ضرایب رگرسیون استفاده شد.