بخشی از مقاله
چکیده
مدیریت بحران مقولهای نوپدید در زمینه مقابله با پیامدهای حوادث غیرمترقبه و بحرانهای ناشی از آنها است. موضوع مدیریت بحران در حوزههای مختلف مطرح است. سازمانها به عنوان یکی از اجزای اصلی جامعه امروزی نیز از این امر مستثنی نیستند. مدیریت بحران با مفهوم ساماندهی، بهسازی و بازسازی با ترکیبی از فرآیندهای اجتماعی، روانشناختی، فرهنگی، اقتصادی، معماری و سیاسی نقش بسزایی در ارتقاء درجات سیستمهای پایداری محیطی داردکه نیازمند مطالعات محققین میان رشتهای در تمامی سطوح است. با توجه به ماهیت بحران که پیامدهای منفی سیاسی- اجتماعی دارد به نظر میرسد در برنامههای ساماندهی و بازسازی طراحان باید علاوه برکاستیهای محسوس موجود به مواردی کهفوراً قابل رویت نیستند نیز بپردازند، تقویت سیستمهای اداری، اجتماعی، اقتصادی وروانشناختی جامعهای که درگیر سانحه است در پایداری سیتمها تاثیر قابل ملاحظهای دارد. هدف اصلی این مقاله کنکاش در مفهوم مدیریت بحران به عنوان زیرسیتمی از سیتم پایداری محیطی است، در این تحقیق سعی شده است که با مطالعه اسنادی که بر اساس مرور و مستندات مربوط به نظریات مرتبط با موضوع تحقیق صورت گرفته است، در جریان بررسی کتابخانه ای جستجوی و اینترنتی، مقالت پژوهشی و کاربردی همچنین بررسی های موردی و یاگزارشات منتشرشده در مجالت علمی پژوهشی داخلی و خارجی در زمینه نقش طراحان شهری و معماران در سیستمهای پایداری محیطی بارویکرد مدیریتی بحران ها مورد بررسی قرارگرفته و درخاتمه کدهایی جهت طراحی پایدارتر ارائه گردد.
واژههای کلیدیْ مدیریت بحران، سیستم های مدیریت بحران، طراحی معماری، بحران
-1 مقدمه
طبق قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور، بحران شرایطی است که در اثر حوادث، رخدادها و عملکردهای طبیعی و انسانی - به جز موارد موضوعه در حوزه های امنیتی و اجتماعی - به طور ناگهانی یا غیر قابل کنترل به وجود می آید و موجب ایجاد مشقت و سختی به یک مجموعه یا جامعه ی انسانی می شود و بر طرف کردن آن نیاز به اقدامات ضروری، فوری و فوق العاده دارد. همچنین در این قانون مدیریت جامع بحران شامل فرآیند برنامه ریزی، عملکرد و اقدامات اجرایی است که توسط دستگاه های دولتی، غیر دولتی و عمومی پیرامون شناخت و کاهش سطح مخاطرات - مدیریت خطرپذیری - و مدیریت عملیات مقابله و بازسازی و بازتوانی منطقه ی آسیب دیده - مدیریت بحران - صورت می پذیرد.
در این فرآیند با مشاهده ی پیش نشانگرها و تجزیه و تحلیل آن ها و منابع اطلاعاتی در دسترس تلاش می شود به صورت یکپارچه، جامع و هماهنگ با استفاده از ابزارهای موجود از بحرانها پیشگیری نموده یا در صورت بروز آنها با آمادگی لازم در جهت کاهش خسارات جانی و مالی به مقابله سریع پرداخته تا شرایط به وضعیت عادی بازگردد. با گسترش شهرنشینی و افزایش تعداد شهرهای بزرگ به خصوص در کشورهای در حال توسعه، لزوم توجه به خطرات، سوانح و بحرانهای مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی که قدمتی به عمر بشریت دارد بدیهی به نظر میرسد. بحران مقولهای است که همه جوامع کم و بیش با توجه به ماهیت و فعالیتشان به گونه ای با آن روبرو هستند.
در این راستا همکاری طبقات نخبهی جامعه برای حل بحران ضروری به نظر میرسد. شاید به ندرت بتوان هنری یافت که به اندازهی معماری با زندگی مردم پیوند داشته باشد، تاثیرگذاری بر زندگی و تاثیرپذیری از شیوههای زندگی ماهیت معماری است. ارتباط مستقیم معماری و زندگی سبب میشود که نقش طراحان معماری در تنگناها و بحرانهای اجتماعی پررنگتر باشد. بحران یک تغییر است که هم میتواند بصورت ناگهانی و هم به صورت آرام آرام و تکاملی به وقوع بپیوندد که در نتیجه منجر به مشکالت اضطراری و فوری می شود که سریعا باید به آن ها پرداخت .گرچه بحران بصورت غیر قابل پیشبینی اتفاق می افتد ولی همیشه غیر قابل منتظره نمی باشد.در بحرانهای بوجود آمده در کشور ما همواره ساختمانها بیشترین نقش را در تقلیل و یا افزایش بحران ایفا کردهاند.
توجه و تاکید مستمر بر نیروهای دینامیک، سازههای ایمن، شکل پذیری ساختمان، ماهیت اینرسی، سازه های پایدار، مقاوم سازی و بهبود عملکردهای ساختمان، همواره در محافل علمی و آکادمیک، جزء دغدغه های اساتید فن بوده است. در این راستا همواره اندیشیده ایم با توجه به مفهوم معماری در طراحی بناها آیا توجه به مفهوم ایمنی که در مواقع بحرانی مهم تر از عامل زیبایی و اقتصادی است ارجحیت ندارد؟ این طور نیست هر گاه تخریب سازهای باعث مرگ حتی یک انسان گردد پر هزینه ترین سازه ها و زیباترین سازهها را تبدیل به سازهای هولناک خواهد کرد؟ در این مقاله سعی شده است ضمن بازبینی ماهیت بحران و ارائهی راهکارهای مدیریت و درمان آن به سواالت زیر پاسخ داده شود: آیا لزوم توجه به مهندسی طراحی در کنار مفهوم هنری معماری می تواند در مواقع بحران راهگشا باشد؟ چه اقدامات معمارانهای میتواند در توانمندسازی شهرهای ایران در برابر بلایای طبیعی و غیر طبیعی موثر باشد؟
-2روش تحقیق
نوع تحقیق کاربردی و روش تحقیق بکار رفته در بخش مطالعات، از نوع توصیفی - تحلیلی میباشد. تحقیق کاربردی این پژوهش با استفاده از نتایج تحقیقات بنیادی در زمینه مدیریت بحران و اصول طراحی معماری به منظور کاهش خطرپذیری ابنیه، روشها،ابزارها، وسایل، تولیدات، ساختارها و الگوهای مورد استفاده در طراحی خانه انجام میگیرد روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانهای بوده و با بررسی و مطالعهی برنامهها ونقشههای، نمونههای موجود و بازدید محلی و و نرم افزارهای لازم اطلاعات گردآوری شده است.
-3 بحران
بحران در حقیقت یک فشار زایی روانی - اجتماعی بزرگ و ویژه است که باعث در هم شکسته شدن انگارههای متعارف زندگی و واکنشهای اجتماعی میشود و با آسیب های جانی و مالی، تهدیدها، خطرها و نیازهای تازه ای که به وجود میآورد. در نتیجه می توان بحران را اینگونه تعریف کرد: حادثهای که به طور طبیعی و یا توسط بشر به طور ناگهانی و یا به صورت فزاینده به وجود می آید و سختی و به مشقتی به جامعه انسانی به گونهای تحمیل نماید که جهت بر طرف کردن آن نیاز به اقدامات اساسی و فوق العاده باشد . آثار و خصوصیات بحران به طور کلی اثرات و خصوصیات بحران را می توان در سه بخش زیر طبقه بندی نمود:
الف - سطح جهانی؛
ب - سطح ملی؛
-1-3شاخص شناسی - کالبد شناسی - مفهوم بحران
اگر این اصل را بپذیریم که تدبیر بحرانها جز در پرتو شناخت نظم ویژه، منطق و قانونمندی خاص هر بحران میسر نمیگردد، بنابراین ، میباید از طریق شاخص شناسی،اولاً تمایز میان حوادث اتفاقیه عادی را از بحران نشان داد،ثانیاً تفکیک و گونه شناسی،
