بخشی از مقاله
چكيده
پیچیده شدن روابط و تعمیق ساختارهای انسانی و غیرانسانی در جوامع صنعتی دستاورد حتمی جامعه پیشرفته و مدرنیته است که با ورود به پست مدرنیسم بر شدت، عمق و تنوع آن افزوده میشود. افزایش حوادث انسان ساز و شدت وقوع و تعمیق عواقب ناشی از رخدادهای طبیعی بهویژه حوادثی نظیر زلزله در کلان شهرها که به طور همزمان میتواند با بحرانهای غیرطبیعی ایجاد شود، موضوعی است که در صورت گسترده و عمیق بودن و مهم بودن محل حادثه چون پایتخت کشور میتواند سرنوشت سیاسی، اجتماعی یک ملت را تغییر دهد.
تمرکززدایی به ویژه در کشور ایران که هنوز به آستانه غیرقابل تحمل نرسیده است و از طرفی به ازای هر نفر بالغ بر 20000 مترمربع وسعت داشته و پراکنده نمودن جمعیت آن میتواند مانع کویرزدایی شده و مقابله با خشکسالی را باعث شود که خود زمینهساز تقویت خطرپذیری بلایا طبیعی و نیز عاملی برای بحرانهای غیرطبیعی است.
تمرکززدایی و ساماندهی نبایستی تنها محدود به تهران به عنوان پایتخت کشور شود و از س ایر کالنش هرهای کشور از این موضوع برکنار بمانند. از طرف دیگر، تمرکززدایی و ساماندهی بایستی در ارتباط با تهدیدات مختلف و متنوع دیگر که عواقب و پیامدهای نامطلوبی دارند باشد تا در نتیجه این تلاش فرصتها درجهت تعمیق پیشرفت همه جانبه ملی و محلی ارتقای جایگاه کشور در قیاس با سایر کشورهای جهان و جوامع بینالمللی سود جست.
.1 مقدمه
ایجاد، گسترش و تعمیق کلان شهرها در ایران و سایر کشورهای جهان به مثابه تولید انبوه کاالها ناشی از صنعتی شدن است که در ساختار شهری نمود یافته است. کلان شهر پیامد توجه محوری و کانونی به نقطه یا مراکزی در کشور است که حداکثر منابع و تسهیلات به آن گسیل میشود و به دلایل مختلف مرکز نشر هنجارهای اجتماعی و نهادینه سازی و سرایت فرهنگ آن در سایر مناطق است. ایجاد و تعمیق دولت الکترونیک نیز یکی از راهحلهای پیشنهادی البته در داخل کلان شهرهاست تا از رفت و آمدهای قالبی اجتناب به دلایل گوناگون ممانعت نماید تا از این طریق مشکلاتی چون ترافیک سنگین، آلودگی هوا و مصرف سوخت را کاهش دهد.
حفاظت و نگهداری از سرمایههای مادی کشور با حفظ جان انسانها الزام و ملزوم یکدیگرند؛ مراقبت عقلایی از سرمایههای مادی و انسانی نیازمند ساماندهی مجدد و تمرکززداییهایی است که به تدریج و در اثر مرور زمان گسترش یافته و توسعهای نامتقارن و ناهماهنگ را بوجود آورده و به نحوی که هر بخش یا منطقه از کلان شهر تهران نیازمند اقدامات و مدیریتهای متنوعی است.
گسترش افقی و عمودی شهرهای مهم بهویژه تهران که پایتخت سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و جمعیتی کشور میباشد شایسته توجه عمیق مدیران است. مدیریت در این کلان شهر بسیار حساس و مهم باکوچکترین خطا به دلایل گوناگون عواقب ناخوشایندی در پی دارد. مدیریت و کاهش خطرپذیری بلایا از مؤلفههای مهمی است. زیرا، وقوع پدیدههای طبیعی موجب درگیر شدن همه امکانات و منابع شهر و کشور شده و خود میتواند زمینهی مناسب را برای بروز بحرانهای اجتماعی و سیاسی بوجود آورد. توجه به مدیریت و کاهش خطرپذیری بلایا در ایران سابقهای یک صد ساله دارد. جایگاه این موضوع مهم در برنامههای توسعه کشور از برنامه دوم پس از انقااب شروع شده و به تدریج بر اهمیت آن افزوده شده است.
.2 بیان مسأله
کلان شهرهای بزرگ پیامد رشد جمعیت، تمرکزگرایی سیاسی، محوریت یافتن اقتصادی و صنعتی شدن است که ساختار کلان شهرها بهویژه پایتخت کشورها را با معضاات گوناگونی مواجه مینماید. عااوه بر این کلان شهرها در همه ابعاد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی از مؤلفههای نامطلوب و پنهانی برخوردارند که در اثر دقت ناکافی یا اهمال در مدیریت شهری باعث بروز بحرانهای مختلف میشود.
گسترش شهرها و ایجاد کلان شهرهای بزرگ بهویژه پایتختهای کشورها موجب تعمیق، پیچیدگی و تخصصی شدن موضوعات مختلف میشود. با این شرایط، خطرپذیری جامعه در ابعاد حوادث و سوانح طبیعی و انسانساز تنوع یافته و همزمان وقوع بحرانهای غیرطبیعی و مسائلی چون تروریسم و بیوتروریسم را در جوامع تسهیل مینماید و خطرات ناشی از این موارد را افزایش و امنیت انسانی و غیرانسانی را کاهش میدهد.
استقرار و گسترش تهران در مناطق جغرافیایی متفاوت از کوهستانی تا کویری موجب وقوع حوادث بزرگ است و عواقب آن دامنه وسیع در پی دارد که از هماکنون باید اقدامات و فعالیتهای آمادگی، پیشگیری جدی و مهم را نهادینه و تعمیق نمود و همکاری همگانی شهروندان را ارتقاء بخشید.
تراکم جمعیتی، موقعیت صنعتی و محوریت اقتصادی تهران اهمیت زیادی دارد. حوادث طبیعی در این کالنشهر در صورت بروز وسعت و عمق زیادی خواهد داشت که مدیریت نامناسب بالیا درآن میتواند عواقب و پیامدهای امنیتی را با خود به همراه بیاورد. همانگونه که بحرانهای امنیتی بسیار کوچک در کلان شهرهای تهران با تلنگری میتواند موجبات حوادث امنیتی را فراهم آورد و با ایجاد موانع جزئی به دلیل ساختار فشرده و منقبض، خدمات و امدادرسانی را با تهدیداتی روبرو سازد. در صورتی که در شهرهای منبسط و کوچک وقوع چنین مسائل و پیامدهایی بسیار نادر میباشد. در نهایت به دالیل چون گستردگی زیاد، جمعیت متراکم، خطرپذیری بلایا ، پیوستگی بحرانهای امنیتی با حوادث طبیعی در کالنشهرها تمرکززدائی و ساماندهی پایتخت الزامی میباشد.
.3 بحث و بررسی
.3-1 کاهش خطرپذیری بالیا و نگرش مجامع بینالمللی
مجامع بینالمللی تا اوایل دهه 1990 از اصطااح حادثه و خطرات طبیعی برای بیان حوادثی نظیر زلزله، سیل و طوفان استفاده مینمودند. پس از وقوع زلزله در کوبه ژاپن و نظایر آن و خساراتی که در اثر این سوانح بر جامع بشری تحمیل شد. کشورهای عضو سازمان ملل براین متفق و متعهد شدند که مقابله با حوادث و بلایا در کشورهای جهان در مراحل آمادگی، پیشگیری، مقابله، بازسازی و بازتوانی نیازمند یک تفکر هدفمند و منسجم است که در حال حاضر اندیشه حاکم در مقابله با رخدادهای طبیعی و غیرطبیعی فاقد آن میباشد. بر همین اساس، پس از کنفرانس هیوگو - - HFA1 اصطااح مدیریت و کاهش خطرپذیری بلایا جایگزین مقابله با حوادث و عبارات مشابه آن شد. عااوه بر این مدیریت و کاهش خطرپذیری بلایا در شهرها در اولویت قرار گرفت که این موضوع برای کلان شهر وبویژه پایتخت کشورها اهیمت بیشتری دارد.
دومین کنفرانس هیوگو - - HFA2 برتعهد مسئوالن کشور تأکید داشت. تأکیدی بر این مضمون که کشورها ملزم شوند در اسناد باالدستی و مهم خود به موضوع مدیریت و کاهش خطرپذیری بالیا اولویت قائل شوند و یک دستورالعمل ملی در ارتباط با بلایا تنظیم نموده و محور فعالیتها و اقدامات خود قراردهند. براین اساس، کاهش خطرپذیری بلایا در ابعاد جهانی و از طریق مجامع بینالمللی مورد توجه قرار گرفت.
دفتر عمران ملل متحد - - UNDP نیز در یک برنامه همکاری مشترک با ج.ا.ایران به دنبال نهادینه ساختن مدیریت و کاهش خطرپذیری بالیاست تا جایگاه این موضوع مهم دربالاترین اسناد ملی همچون برنامه توسعه کشور تقویت شود. این همکاری و هدف مترتب بر آن با توجه به سند چشمانداز 1404 و سیاستهای مجمع تشخیص مصلحت نظام در خصوص کاهش خطرپذیری و مدیریت آن که مبتنی بر تجارب ارزنده و موفق ایران در بین کشورهای منطقه میباشد فرصت مناسبی برای معرفی بهتر ایران در این مدیریت تخصصی میباشد. تعهد سیاستمداران و دولتمردان به این موضوع سبب خواهد شد عواقب ناشی از خطرپذیری بلایا کاهش یابد.
علاوه بر این، تقویت کاهش خطرپذیری بالیا میتواند بحرانهای مختلف را تعدیل نماید. به عبارت دیگر، دفاتر عمران ملل متحد به دنبال قانونی نمودن نظام مدیریت و کاهش خطر پذیری بالیا میباشند. ایران اساامی نیز که سابقهای 100 ساله در حمایت از مردم در مقابله با بلایا دارد از این اقدام مناسب و مفید بینالمللی حمایت کرده و با تصویب و امضای سند تقویت کاهش خطرپذیری بلایا اقدامات خود را در این خصوص شروع نموده است. بر همین اساس، دست اندرکاران و متولیان و مدیریت پیشرفت کشور این موضوع را در به صورت دقیقتر در برنامههای توسعه ملی مورد توجه قرار خواهند داد.
