بخشی از مقاله
چکیده
رانش زمین یکی از پدیده های طبیعی است که همه ساله خسارتهای زیادی رابه لحاظ جانی و مالی به بار میآورد. عوامل مختلفی در وقوع رانش زمین دخیل هستند بنابراین در این تحقیق هدف رتبه بندی عوامل مختلف در بروز پدیده رانش است. منطقه موردمطالعه نیز استان اردبیل میباشد. در تحقیق حاضر با استفاده از روش کتابخانهای، مطالعات میدانی، مصاحبه و همچنین نقشههای توپوگرافی و تصاویر ماهوارهای عوامل مختلف دخیل در وقوع رانش زمین شناسایی و لیست شدند.
در ادامه، پرسشنامه بین متخصصان توزیع و درنهایت اقدام به وزن دهی در محیط نرمافزار Expert choice 11 شد. نتایج نشان داد که عامل انسانی در مقایسه با سایر عامل ها از بیشترین اهمیت در وقوع رانش زمین برخوردار است که دراینبین احداث جاده مهمترین نقش را در افزایش خطر رانش زمین دارد. نتایج تحقیق نشان میدهد که در صورت بهرهبرداری اصولی از سرزمین و در نظرگیری شرایط اکولوژیک منطقه و انتخاب بهینه مسیر جاده میتوان از بروز خطرات احتمالی جلوگیری کرد.
-1 مقدمه
اهمیت اقتصادی، اجتماعی زمینلغزشها ازنظر تخریب و یا تهدید منابع ارضی بهویژه در دهههای اخیر سبب گردیده است که این پدیده از جنبههای مختلف مورد کنکاش و تحقیق قرار گیرد. بر اساس آمار اولیه بانکاطّلاعانی زمینلغزش کشور خسارت ناشی از 2548 زمینلغزش بالغ بر 107 کشته بر جا گذاشته است - امیر احمدی، . - 1384 زمینلغزشها یکی از انواع مخرب فرسایش خاک میباشند که هرساله موجب ایجاد خسارتهای مالی و جانی سنگین در مناطق جنگلی شمال کشور میگردند کهبعضاً جبران این خسارتها یا ممکن نمیباشد و یا بهصرف وقت و هزینه زیادی نیاز هست. امروزه وقوع زمینلغزشها بیشتر تحت تأثیر عوامل انسانی است تا اینکه جنبه طبیعی داشته باشد.
ازجمله عوامل طبیعی مؤثر در وقوع زمینلغزشها میتوان به عواملی همچون بارندگی، سنگشناسی، شیب و مانند آن اشاره کرد - احمدی، . - 1385 اما از جنبه عوامل انسانی مؤثر در وقوع زمینلغزشها مهمتر از همه میتوان به نقش تغییر کاربری اراضی از جنگل به اراضی زراعی و درنهایت وقوع زمینلغزشها اشاره داشت. پوشش درختی میتواند هم ازلحاظ تبخیر و تعرق بالایی که دارد آب موجود در خاک را به هوا پالایش نموده و باعث کم کردن اثر رطوبت در خاک میگردد، چراکه رطوبت موجود در توده خاک یکی از عوامل مهم دررسیدن توده به حالت اشباع و وقوع زمینلغزشها هست.
همچنین پوشش درختی میتواند باریشههای عمیق و پیوسته ای که دارد باعث تثبیت و تحکیم توده خاک روی دامنههای شیب دار میگردد - کلارستاقی و همکاران، . - 1386 در ارتباط با پیشینه تحقیق مطالعاتی در داخل و خارج از کشور انجامشده است. بل - 2001 - در چین انواع حرکتهای تودهای را مطالعه نموده و فعالیتهای انسانی شامل کشاورزی و جادهسازی را مهمترین عامل در وقوع حرکتهای تودهای دانسته است. بالدی در حوضه الترنفوبا استفاده از مدلی که بر اساس چهار متغیر شیب، جهت، الگوی زهکشی و نوع پوشش زمین بوده و با استفاده از توپوگرافی و سنجشازدور تهیهشده بود نتیجه گرفتند که لغزش بهشدت تحت تأثیر شیب و کاربری اراضی بوده است.
احمدی، ابوالقاسم - - 1384 - در بررسی حرکات دامنهای در ارتفاعات شمال خراسان با استفاده سیستم اطلاعات- جغرافیایی جهت کنترل بلایای طبیعی و راهکارهای مقابله با آن با تهیه نقشه پهنهبندی از منطقه به این نتیجه رسید که کاربری اراضی و لیتولوژی بیشترین همبستگی را با درجه ریسک زمینلغزش دارند و پسازآن بارندگی و ارتفاع از اهمیت بالاتری نسبت به فاکتورهای دیگر برخوردارند. با توجه به مطالب بیانشده در این تحقیق هدف ارزیابی نقش عامل انسانی در وقوع زمینلغزش است.
-2 روش تحقیق
منطقه موردمطالعه در این استان اردبیل می باشد. این استان از غرب به آذربایجان غربی، از جنوب به استان زنجان و از شمال به جمهوری آذربایجان منتهی می شود. شکل - 1 - موقعیت استان اردبیل را نشان میدهد در این تحقیق با استفاده از مطالعات کتابخانهای مجموعه ای از عوامل مرتبط با وقوع رانش زمینشناسایی شد. این عوامل عبارتاند از: عوامل انسانی، زمین شناسی، اقلیمی، هیدرولوژی و مورفولوژی. دراین بین طبیعتاً این عوامل نقشی غیر یکسان در وقوع رانش در مناطق مختلف را دارند و طبیعتاً این تأثیر در نقاط مختلف باهم متفاوت است. ازاین رو در این تحقیق به لحاظ خاص بودن شرایط منطقه اقدام به نظرخواهی از کارشناسان آگاه به منطقه شد. در ادامه به منظور دستیابی به وزن هر یک از عوامل از تکنیک وزندهی تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد.
فرایند سلسله تحلیل مراتبی - - AHP
فرایند تحلیل سلسله مراتبی - ای اچ پی - یکی از روشهای تصمیمگیری چند معیاری است که در آن برمبنای یک هدف معین و با استفاده از معیارها یا سنجه های مختلف و وزن دهی به هر یک از آنها میتوان از میان گزینهها یا آلترناتیو ها، گزینهی مرجح و با اولویت را برای هدفی خاص برگزید و سایر گزینهها را نیز رتبهبندی نمود. این روش برای اولین با در دهه ی 70 میلادی بهوسیلهی ساتی ابداع شد - جوزی، AHP . - 1391 بهعنوان یک روش تصمیمگیری چند معیار ه، از مقایسه دوبهدوی معیارها استفاده میکند تا به درجهبندی اولویتهای مربوط به گزینههای مختلف برسد. با تحقیقاتی که انجامگرفته یک دامنه برای مقایسه معیارها پیشنهاد شد که شامل مقادیر عددی 1 تا9 میشود - جدول. - 1 هرکدام از این اعداد نشان دهنده درج اهمیت هستند "به طوری که مقدار " "1، نشان دهنده" اهمیت برابر " و مقدار " " 9 نشان دهنده " اهمیت بسیار زیاد " یک شاخص نسبت به دیگری است - رجبی و همکاران، . - 1390 مراحل کار با استفاده از این روش به شرح ذیل میباشد:
.1 ایجاد سلسله مراتبی :AHP در این مرحله هدف اصلی، زیر اهداف، معیارهای تصمیمگیری وگزینه ها مشخص میگردد.
2. مقایسه معیارهای ارزیابی در قالب دودویی: در این مرحله میبایست هر زوج از معیارهای تصمیم گیری با یکدیگر مقایسه شوند.
3. ایجاد ماتریس مقایسه های زوجی : در این مرحله یک ماتریس شامل نتایج مقایسه زوجی معیارهای تصمیم گیری ایجاد میگردد که در نهایت وزن نسبی معیارهای تصمیم گیری از آن مشتق میگردند.
