بخشی از مقاله
چگونگی شکل گیري شهر خلاق با بررسی تاثیر محیط بر انسان نمونه موردي : بوستان حضرت ابراهیم شهر تهران (پارك آب و آتش)
چکیده
در نگاهی به جوامع مدرن امروزي می توان خلاء جایگاه خلاقیت را به وضوح مشاهده کرد.خلاقیتی به مفهوم گذر از چارچوب هاي تعیین شده وبیان تعاریفی جدید و متفاوت از مسائل دنیاي امروزي.براي تعریف خلاقیت در قالب شهر قرن 21 ، می توان فضایی را در نظر گرفت که خلاقیت در آن رخ داده و این خلاقیت توسط شهروندان آن صورت می گیرد.به بیان دیگر در شهر خلاق آدم هاي عادي می توانند کارهاي فوق العاده اي انجام دهند، فقط به شرطی که فرصت و فضاي مناسب و کافی در اختیار داشته باشند. فضاهاي عمومی مطلوب نقش مهمی در شکوفایی این خلاقیت وایجاد فرصت به عنوان ابراز آن دارد. در این مقاله سعی بر آن است که به روش توصیفی-تحلیلی و با بررسی فضاهاي عمومی و خصوصیات انسان ، فضاهاي شهري مطلوب را براي سوق دادن ذهن انسان به سوي فعالیت و پرورش شهروندان خلاق نشان دهد. بدین جهت در راستاي دستیابی به شهر خلاق، مؤلفه هاي فضاي عمومی که در شکل گیري خلاقیت توسط انسان عادي موثرند تصویرمی شود و نشان داده خواهد شد که هر انسان عادي می تواند در شکل گیري یک شهر خلاق مؤثر واقع شود.
واژههاي کلیدي: شهرخلاق،فضاي عمومی،شهروندان خلاق
1
1ـ مقدمه
جهان امروز شاهد جهشی بلند به سوي زندگی هرچه بهتر و با کیفیت تراست و تلاش براي ارتقاي کیفیت زندگی شهري دغدغه ي اصلی صاحب نظران می باشد.در این مسیرتوجه به شهرها به عنوان مراکزي که گرداننده ي اصلی این جریان هستند از اهمیت بسیاري برخوردار است (جاوید و دیگران ،.(5 : 1391
به دنبال آن در طول تاریخ آن چه موجب برداشتن گام هاي بلند به سوي کامیابی و تغییرات مثبت در شیوه
í زیست انسان ها شده، بر گرفته از اندیشه اي تکامل یافته یا نبوغی جامعیت یافته بوده است که آن را خلاقیت می نامند.به طور عام خلاقیت به پدیده اي اطلاق می شود که در آن فردي یا گروهی چیزي نو(محصول،راه حل،اثر هنري و نظایر این ها)خلق می کند که داراي نوعی ارزش است (ارشاد منش ،. (4 :1389
می توان گفت فلسفه شهر خلاق آن است که "در هر شهري همیشه ظرفیتی بسیار بیشتر از آنچه ما در وهله
í اول تصور می کنیم وجود دارد".اگر بتوانیم شرایطی فراهم کنیم که مردم بتوانند بر اساس تخیلات بلند پروازانه فکر،برنامه ریزي و عمل کنند و فرصت هاي توسعه به طور مداوم تکامل یابد،می توانیم به تحقق شهر خلاق نزدیکتر شویم.این فرصت ها می توانند در برگیرنده اقدامهایی براي تولید ثروت و افزایش بازده اقتصادي ،ارتقاي زیبایی بصري در محیط شهري یا حل مسایل اجتماعی (از جمله بی مسکنی و بد مسکنی) باشند(سعیدي، .(5 : 1389
متخصصین برنامه ریزي شهري تاکنون آنطورکه باید، به ارزش واهمیت این فضاها درشکل دهی به جامعه شهري نپرداخته اند(رهنمایی و اشرفی،.(1 : 1386 درواقع فضاهاي عمومی بستریست براي تشویق شهروندان به خلاقیت یا منع از آن.به طوري که فضاهاي عمومی مطلوب می تواند محیطی جذاب براي افراد خلاق ایجاد کند،حال آنکه خلاقیت آنها در تعامل و گفت و گو با حاضرین در فضاهاي عمومی شکل گیرد و یا مکانی براي بروز خلاقیت فردي شهروندان باشد به طوري که فرد خلاق هزینه اي براي نمایش خلاقیت خود ملزم به پرداخت آن می باشد(نمایشگاه،گالري و...)که باعث جلوگیري از ارایه ي آن می شود را به حداقل می رساند( کلانتري و دیگران ، .(74 : 1391
-2 رویکرد شهر خلاق و خلاقیت
در ابتدا جورج پ.هلدن در کتاب تفکر خلاق در این باره چنین می نویسد:تفکر خلاق که به آن تفکر واگرا نیزمی گویند،مستلزم گشودن ذهن در برابر راه حل هاي تازه و روش هاي جدید انجام کارها است.به جاي حل مشکلات از راه و روش هاي منطقی همیشگی سعی کنید قضاوت و تصمیم گیري را به تأخیر بیاندازید تا فرصت بیشتري براي یافتن راه حل هاي ابتکاري و متفاوت داشته باشید.پس از یافتن ایده هاي مختلف از این راه،با استفاده از تفکر منطقی به پالایش آنها و انتخاب بهترین راه حل ممکن بپردازید(کردي،. (25 :1388
2
در زمانی که براي نخستین بار ایده شهر خلاق مطرح شد ، این ایده تنها موضوع الهام بخش به شمار می آمد ( یعنی صدایی که آشکارا شوق باز کردن ذهن و تصور افراد بود ) که تاثیر شدیدي بر فرهنگ سازمانی داشت . فلسفه ي این ایده آن است که براي یک مکان ، پتانسیل خلاقیت هاي زیادي وجود دارد. مطابق این نظریه لازم است شرایطی براي مردم فراهم آید که با در نظر گرفتن فرصت ها ، براي پرداختن به مشکلات شهري بیندیشند ، برنامه ریزي کرده و وارد عمل شوند ( فرزین پاك ، 1389، . (136
اولین کسی که بحث مناطق و شهرهاي خلاق را مطرح کرد ریچارد فلوریدا است. او در سال 2002 اولین کتاب خود را با عنوان کریتیو کلس (creative class) به چاپ رساند و پس از آن در سال 2005 کتاب دیگري را براي تقویت موضوعش منتشر کرد (رفیعیان ،.(12 :1389
در حقیقت شهر خلاق مفهومی است که چارلز لندري در اواخر دهه ي 1980 میلادي آن را مطرح کرد . از آن زمان به بعد این موضوع به جنبشی جهانی مبدل شد که بر الگوي جدید برنامه ریزي شهري براي شهرها بازتاب یافت (فرزین پاك ،1389، . (136 و همین طورمکانی براي رشد و نمو خلاقیت ها در دینامیک مناطق خلاق است.به بیان دیگر شهر خلاق مکانی براي شکوفایی خلاقیت هاي هنري،نوآوري هاي علمی و فناوري و صداي رساي فرهنگ هاي رو به رشد است.دراین شهر، هر شهروند به استفاده از ظرفیت هاي علمی،هنري و فرهنگی خود اطمینان خاطر داشته و می داند همواره حرکتی رو به رشد دارد(جاوید،.(107 :1391 در راستاي این مفهوم مبتکر نظریه ي شهرخلاق "ریچارد فلوریدا" چنین بیان می کند : "مهمترین و نادیده گرفته شده ترین عنصر نظریه ي من این است که هر انسانی (هر آدم یا ابوالبشري) خلاق است" (ابراهیم و محمد اسماعیل انصاري،.(27 :1390
درشهرخلاق هنرمندان وفعالان دراقتصادخلاق ،گرچه نقش مهمی را ایفامی کنند،اماتنها منشأ خلاقیت محسوب نمی شوند. خلاقیت می تواند از هر منبعی و ازسوي هرشخصی (که به مسایل به شکلی مبتکرانه پرداخته است ) باشد،چه مددکار،چه تاجر،چه دانشمند و یاکارمند دولت .این دیدگاه ازنهادینه شدنفرهنگ خلاقیت درچگونگی عملکرد ذى مدخلان شهري دفاع میکند. به این ترتیب باتشویق قانونی کردن استفاده ازتصور درعرصه ها ي عمومی، خصوصی واجتماع محلی، بانک ایده هاي ممکن وراه حل هاي بالقوه براي هرمشکل شهري گسترده ترو پربارترخواهد شد(شهابیان و رهگذر،.(34 :1391
-3 کنش فضا و خلاقیت
به عقیده نظریه پردازان دراین زمینه، پیش ازساخت یک محیط خلاق،لازم است موانعی که برسرراه آن قراردارد، برداشته شود( فرزین پاك،.( 137 :1389
3
ارتباطی قوي بین فضا و خلاقیت وجود دارد. افراد خلاق نیاز به فضایی براي زندگی ، کار ، الهام بخشی و نمایش کارهاي خود دارند. با ایجاد فضاهاي با ثبات و مطمئن براي هنرمندان ، افراد و کسب و کارهاي خلاق مجبور به جابجایی و مهاجرت نمی شود که خود می تواند تهدیدي براي بقا ، خلاقیت و نو آوري باشد. بنابراین فراهم کردن فضاهاي با ثبات و اطمینان بخش براي این افراد ضروري است. در این میان فضاهاي عمومی می توانند نقش بسیار مهمی را بر عهده داشته باشند(محمدي و مجید فر ،.(18 : 1389
نقش اصلی فضاهاي شهري در فراهم آوردن امکاناتی براي تسهیل روابط انسان ها با یکدیگر تعریف می شود. فضاهاي شهري با تسهیل جریان شهروندي از طریق حس تعلق انسان به محیط (فضاهاي ساخته شده از جنبه ي کالبدي) و به اجتماع (از طریق تسهیل کنش هاي متقابل انسان ها با یکدیگر) حیات مدنی را به کالبد شهر تزریق خواهد نمود (حبیبی ، .(31: 1378
در واقع فضاي عمومی در شهر یکی از مهمترین عناصر شهري استبه. طوري که شهر،اساساً توسط آن معرفی می شود.فضاي شهري به طور عام و فضاي عمومی به شکل خاص می تواند محیطی مطلوب براي بروز خلاقیت در شهر باشد.از آنجایی که یکی از ارکان شکل گیري شهر خلاق، فضاست بنابراین وجود فضاي عمومی مطلوب در شهر می تواند بستر مناسبی را براي شکل گیري شهر خلاق فراهم کند.فضاي عمومی مناسب به شهروندان این فرصت را می دهد تا خلاقیت خود را در آن به نمایش بگذارند(کلانتري،.(24 :1391
فضاي عمومی شهر جایی است که در آن رابطه ي تعاملی مردم با یکدیگر برقرار می شود. در فضاهاي عمومی شهرهاست که مفهوم شهروندي شکل گرفته و معنا پیدا می کند. به تعبیري می توان گفت که حرکت در سطح شهر تا حدودي ناشی از وجود فضاهاي عمومی در شهرهاست. این حرکت خود نوعی از پویایی یا دینامیسم (Dynamism) عنصر شهروندي است. در این شرایط ذهن و فکر شهروند در تاثیرپذیري است آزاد است و می تواند متناسب با مصالح و منافع خود فکر کرده و عمل نماید (رهنمایی و اشرفی ، .(25 :1386
به طور کلی فضا به عنوان بخش کالبدي محیط می تواند بر رفتار اثر گذارد و نسبت به رفتار نقش کنترل کننده داشته باشد.یعنی رفتارهایی را تضعیف و رفتارهایی را تشویق نماید. لذا تأثیر فضا بر رفتار بسیار مستقیم تر و قطعی تر می باشد(پاکزاد،.(1385:54
-4 معرفی مؤلفه هاي فضاي عمومی در ایجاد شهر خلاق
فضاهاي عمومی از مزایا و ویژگی هایی برخوردار است که می تواند نقش بسیار مهمی در ایجاد شهر خلاق داشته باشد . سرزندگی ، تنوع ، هویت دهی ، جذابیت ، ارزش اقتصادي و مشارکت و به دنبال آن ارتقاي کیفیت زندگی شهروندان .در این نوشتاراز بین مؤلفه هاي فوق به بررسی سه مورد سرزندگی،تنوع و هویت دهی پرداخته خواهد شد.
