بخشی از مقاله
چکیده
رشد شتابان شهرنشینی وگسترش ناهمگون شهرتهران توام بارویکرد سلطه طلبانه ودیدگاه مدرنیستی درتضاد با بستر طبیعی آن در چند دهه اخیر، چالش های بحران آفرین با پیامدهای زیان بار در زمینه های اقتصادی، اجتماعی،تخریب محیط زیست، بابرهم خوردن تعادل زیست محیطی به ویژه درمناطق حساس آن همچون رود- دره های به عنوان کریدورهای طبیعی جریان آب و هوا، مهمترین اندام ومیراث طبیعی شهری شده است، هشداری جدی برتداوم ناپایداری کیفیت زندگی و زیست پذیری این کلانشهرمی باشد.متاسفانه برنامه ریزی،طراحی و اجرای معدود پروژه های مرتبط در قالب طرح ساماندهی رود-دره های شهرتهران حاکی از آن است که اصلی ترین مؤلفه های طبیعی ،ساختاری آن تبدیل به فضاهایی مشابه بوستانهایی شهری شده واین پروژه ها فعالیتی غیرخلاقانه و بیانی از مفهوم تهدید کننده"لامکانی" را در ذهن شهروندان ترسیم می سازد. این پژوهش در بخشی ازرود- دره کن که درقالب "باغسارهای تفرجی" برگرفته از پهنه سبز G311 با هویت منحصر به رود- دره ها درطرح جامع تهران تمیز داده شده است، به تبیین چالش های پیش رو شهروندان ،متغیرهایی چون سرزندگی، برابری اجتماعی، مشارکت، دسترسی، هویت، محیط کالبدی سازگار و تاب آوری، رابرپایه رویکرد شهر زیست پذیر پس از احیای رود دره شناسایی می نماید. روش این پژوهش، از نوع توصیفی- پیمایشی و بررسی های اسنادی،میدانی است. روش نمونه گیری احتمالی از نوع تصادفی ساده و روش تجزیه و تحلیل شامل انجام تحلیل همبستگی با استفاده از تحلیل رگرسیون چند متغیره وخروجی های آمار توصیفی بر گرفته از نرم افزار SPSS می باشد .نرمال بودن توزیع داده ها با استفاده از آزمون کولموگروف اسمیرنوف بررسی شدو در نهایت با توجه به نتایج، آزمون پارامتریک استفاده گردید. با توجه به رتبه های گزارش شده ،اولویت های مورد بازبینی به ترتیب هویت ، سرزندگی، دسترسی، تاب آوری و کالبدسازی محیط باید مورد توجه قرار گیرد وگویای اهمیت بازخوانی در برنامه ریزی برپایه نظر مردم با دید بوده که پیشنهادات کاربردی را رهنمون می سازد.
.1×مقدمه
مرور اجمالی موضوع
چالش جدی گسترش شهر تهران به کلانشهری فاقد تعامل بازمینه های بستر خود، برگرفته ازرویکردی سلطه طلبانه ودیدگاه مدرنیستی که باوربه سرمایه داری نوین در آن ظهور و بروز یافته، سبب شده تا پیامدهایی ناهنجاری چون سیل جمعیت جویای کار در طول پنج دهه اخیر برای رهایی ازمشکلات اقتصادی و اجتماعی به آن پناه آورده است ،چهره ای رقت انگیز از بحران در کلانشهری جهان سومی فاقد هویت ترسیم سازد. شهری که روزگاری نه چندان دور،چنارستانی بزرگ بر پای البرز بود و آبهای جاری آن از بلندای البرز نوید آبادانی و سرزندگی به خاطر می آورد، امروزه با برهم خوردن تعادل زیست محیطی به ویژه درمناطق حساس آن همچون رود-دره های شهر وتخریب محیط زیست آن ،تداوم ناپایداری کیفیت زندگی و زیست پذیری را تجربه می کند. شاهد آن؛ تهران امروزاست که تامرز هشدارحتی برای حل نیازهای اولیه همچون بحران آب و آلودگی هوا دست وپنجه نرم می کند.
در مواجهه با این شرایط تغییر رویکرد اصول اساسی جهت توسعه شهر در طرح جامع تهران مصوب سال1386 تدوین شده که استفاده از دامنه های البرز به عنوان حد شمالی سکونت و فعالیت و محور پیوسته تفرجگاهی با بهره گیری از رود دره های شمالی جنوبی شهر تهران به منظور تمرکز زدایی از مرکز و تراکم عملکردهای غیر مسکونی در پهنه ی محورهای پیوسته شمالی - جنوبی و تعدیل فرآیند قطبی شدن شمال جنوب تهران با توزیع و استقرار عملکرد های عمومی در حاشیه رود- دره ها و ایجادتجهیز مراکز شهری، پراکنش و مقیاس های متفاوت موردمطالعات قرار داد و ازآن به عنوان مبانی ایده توسعه شهر تهران می توان نام برد.براین روال وباتوجه به درنظر گرفتن اصول اکولوژی منظر، ضرورت ساماندهی رود دره ها و آب کنارهای پیرامون آن در طرح جامع تهران در دستور کار قرار گرفت وپهنه های سبز رود دره ایG311 در این طرح که با نام باغسار تفرجی رود دره ای یادشده ،با هویتی متمایز شناخته شد. - طرح جامع تهران،. - 1386 ساماندهی مسیل کن وافتتاح بوستان های چون نهج البلاغه و جوانمردان ایران حاصل این تلاش در دهه اخیر بوده است. اماطرح جامع و طرحهای تفصیلی مناطق 22 گانه تهران صرفا راهبردهای توسعه کمی پهنه سبز را تعریف کرده اند و در ارتباط با مدیریت پهنه سبز راهبردهای روشن و شفافی را ارائه نمی دهند. اهمیت مدیریت عرصه های سبز کمتر از مدیریت تأمین این عرصه ها نیست.
اکنون با گذشت یک دهه ازتصویب طرح جامع کلانشهر تهران این پرسش روا است :
آیا بوستان های حاصل از آب کنار، واجد ارزشهای باغسار تفرجی رود دره ای با هویت منحصر به فردخود خودهستند؟
تصویر.1 نمایی از کلانشهر تهران برپایه رویکرد شهر فروشی منفعت طلبانه تصویر.2محور شمالی جنوبی کلانشهر تهران برپایه ساختارکریدور طبیعی
ضرورت انجام تحقیق
با تاملی درموقعیت وساختار بوم شناختی بیش از دویست شهر ایران، بیانگر شکل گیری آنها در کنار کوهپایه ها و در مسیر دره هاو رودخانه های منشعب به منظور بهره برداری از آب با قابلیت خلق فضاهای عمومی، پویایی شهری و استمرار فرایندهای طبیعی جریان آب و هوا و حرکت را در درون این شهرها فراهم ساخته است ،رود-دره های کلانشهرتهران از آن جمله اند که در گذشته به عنوان یک اکوسیستم طبیعی اثر مطلوبی بر محیط زیست شهر داشته و مکان مناسبی برای رویدادهای اجتماعی مردم بوده اند، نقش مهمی درتقویت حس مکان و هویت بخشی به منظر شهر ایفا می کردند. این عناصر با تعریف جهت توسعه تهران در امتداد خود به مهم ترین اندام طبیعی در ساختار کالبدی شهر تبدیل شدند. با این وجود مسیل ها و رودخانه های شهری، به عنوان فضاهای پنهان شهرها، فرصتهایی هستند که بی توجه رها شده اند و با توجه به کمبود فضاهای سبز و باز در شهرها وبا وجود پتانسیل های فراوان،استفاده کامل و درخوری از آنها نمی شود - دیوسالار،. - 79:1393
تجاوز ساخت و سازها به حریم رود- دره ها ورشد کالبد مصنوع شهر، منجر به برهم زدن تعادل میان محیط طبیعی و مصنوع شهر و تضعیف نقش رود- دره ها درکیفیت منظر شهری تهران شد، اما هنوز با وجود بناهای انبوه و بلند نقش مهمی در شکل شهر، هویت و خوانایی آن ایفا می کنندبه همین جهت در سالهای اخیر مورد توجه مسئولان و برنامه ریزان شهری بوده و ساماندهی و احیاء آنها با هدف توجه به ظرفیت های روددره شهر تهران قرار گرفت - آل هاشمی،. - 18:1393 کیفیت محیط زندگی یکی از عوامل مؤثر بر دلبستگی انسان به محیط است. محیط های بی کیفیت، خالی از جمعیت گشته و به تبع آن، سرزندگی و زیست پذیری آنها دستخوش تغییراتی خواهد شد .شهرگرایی جدید درتلاش است تعادلی مناسب بین جنبه های اجتماعی، محیطی و مکانی برقرار کند - شاهیوندی ودیگران،. - 13:1394
فضاهای باز شهری وارزشهای کیفی حاصل از آنها" فضاهای عمومی شهری" هستند که در آنها برخوردهای اجتماعی می توانند تحقق یابند - مدنی پور، . - 20:1384اهمیت "عرصه عمومی" در نظر " تیبالدر" تا آنجاست که " عرصه های عمومی" را مهمترین بخش از شهر های امروزی، جایی که بیشترین اندازه از تعامل و رابطه اسانها روی می دهد، می داند - رضوی،. - 36:1385 این پژوهش برآن است تا با بازخوانی فضاهای ساماندهی شده پیرامون رود- دره ها برپایه حضور شهروندان در بوستان جوانمردان ایران که برلبه پر آب ترین رود - دره کلانشهرجای دارد ، چالش های پیشروی احیای آن را تبیین نماید.
.2ادبیات تحقیق
پیشینه پژوهش
بررسی زیست پذیری در کشور ما موضوعی جدید است که از سال 1389 به آن توجه شده است که دررساله دکتری آقای علیرضا بندر آباد است با عنوان" تدوین اصول الگوی توسعه فضایی و شکل شهر زیست پذیر ایرانی،مطالعه موردی مناطق 1، 15، 22 شهر تهران" کار شده است. در سال 1390 پژوهشگر مورد نظر در کتاب " رویکرد شهر زیست پذیر" متغیرهای تاثیر گذار وتاثیر پذیر را معرفی می نماید که ملاک پرسشنامه تنظیم شده در این مقاله قرار گرفته است. از سوی دیگر تجارب خارجی و داخلی احیای رود-دره ها به شرح ذیل میتواند راهگشا باشد:
طی یک قرن اخیر ، استفاده از رود ها و به تبع آن قوانین متناسب با اهداف احیا و ساماندهی رود ها در دنیا دچار تغییرات فراوانی شده است. نقطه عطف این تغییرات را می توان اضافه شدن هدف استفاده از محیط زیست در کنار اهداف اولیه ساماندهی رودخانه - کنترل سیلاب و استفاده از آب - قلمداد نمود.همین امر موجب شداز دهه 1990میلادی اقدامات ساماندهی رودها با دیدگاه احیای طبیعی رودواز طریق روش هایی با منشا طبیعی و غیرسازه ای انجام شود - سازمان مشاور فنی مهندسی شهر تهران،. - 17:1394
