بخشی از مقاله
چکیده :
رشد و توسعه لحظهای علم و تکنولوژی، گسترش مرزهای دانش و فناوری را به ارمغان آورده است. علاوه بر این، ارتباطات و تعاملات تنگاتنگ میان علوم مختلف، دامنه گسترش مرزهای دانش را نیز بسیار وسیع کرده و امروزه شاهد آن هستیم عناوین و مباحث بسیار جدیدی در طی فرایند زمان وارد حوزه علوم و گرایشهای تخصصی آنها می شود، دانش ژئومورفولوژی از این قاعده کلی مستثنی نیست، ازآنجاییکه این دانش از طرفی بینابین بوده و ارتباط خاصی با رشتههای دیگر دارد و از طرف دیگر خود علمی جدید به شمار میآید بالطبع مطالب و مباحث دستاول، جدید و تازه بسیار زیاد دارد.مفهوم " ژئومورفولوژی پزشکی" یکی از این عناوین و مباحث جدید است که در سال های اخیر در ایران مطرحشده است.
ژئومورفولوژی پزشکی - Medical Geomorphology. - 1 دانش شناخت، بررسی و معرفی پدیدههای ژئومرفولوژیکی با خاصیت درمانی، جهت پیشگیری، بهبود و درمان برخی از امراض و بیماریهای انسانی است.این مقاله با هدف معرفی دانش ژئومورفولوژی پزشکی و پتانسیل ها و ظرفیت های آن در راستای کار آفرینی و اشتفالزایی با استفاده از روش های تجربی و بررسی های میدانی همراه با مطالعات و پژوهشهای اسنادی گرد آوری شده است . نتایج نشان می دهد که غارها و نمک درمانی، گلفشان ها و گل درمانی، ماسه ها و ماسه درمانی و بسیاری از فرم ها و فرایندهای ژئومورفولوژیکی دیگر قابلیت معرفی به عنوان جاذبه توریستی و گردشگری درمانی از دیدگاه پزشکی را دارند و می توانند به عنوان بخشی از صنعت کارافرینی و اشتغال زایی مورد توجه قرار گیرند.
واژگان کلیدی : ژئومورفولوژی پزشکی، کارآفرینی و اشتغال، گل درمانی، نمکدرمانی
مقدمه و بیان مساله :
گسترش مرزهای دانش و تکنولوژی منجر به توسعه رشتهها و تخصصهای مختلف علوم شده است، که هر رشته و دانشی خود تقسیمات مختلف و متفاوتی را پیدا کرده و بالطبع موضوعات جدیدی را پیش روی محققان نهاده است، جغرافیا در ابتدا علم توصیف مکانها و نامها بود، سپس به دو گرایش طبیعی و انسانی با چندین شاخه و زیر مجموعه تقسیم شد، یکی از شاخههای طبیعی آن ژئومورفولوژی نام گرفت و این تخصص خود مباحث و موضوعات بسیار مختلفی را دامنه مطالعات خود قرار داد که ژئومورفولوژی پزشکی به بعنوان جدیدترین مبحث اخیراً به صورت بسیار محدود مورد توجه برخی از محققین قرار گرفته است و پژوهشهایی در این زمینه نگاشته اند. این گرایش یا شاخه بینابین در واقع فرمها و فرایندهای حوزه ژئومورفولوژی را از دیدگاه پزشکی مورد مطالعه قرار میدهد.
این دانش شاید در ادوار گذشته در قالب مباحث طب سنتی، طب مکمل زمین درمانی، آب درمانی و یا عناوینی مشابه بکار گرفته میشده، امروزه به طور علمی و دقیقتر مورد توجه برخی از محققین قرارگرفته است و تفاوتی بارز با زمینشناسی پزشکی، جغرافیای پزشکی و اقلیم پزشکی دارد اما هرگز به تنهایی و بدون این علوم نمیتواند مورد مباحثه قرار گیرد و همانند سایر علوم دیگر هم وامدار و هم وامده به این دانشهاست؛ بنابراین این موضوع نیز میتواند جایگاهی والا در کنار دیگر موضوعات ذکر شده داشته باشد و ایران اولین کشوری باشد که این عنوان را مطرح کرده است استفاده از کانی و رسوبات تالک بهعنوان گل سرشور و سوختگیهای پوستی ناشی از عرقسوز، استفاده از چشمههای
گوگردی برای درمان کچلی و امراض قارچی، استفاده از غارهای نمکی بهعنوان استراحت گاهی برای درمان آسم که در پاکستان نمونهی بارز آن اکنون از فعالیتهای مراکز بهداشتی این کشور است، استفاده از گِل فشانها و گل درمانی، چشمههای آبگرم و معدنی و موارد متعدد دیگر ازجمله این تلاشها در زمانهای قدیم تاکنون در این زمینه میباشد. انسان در بعضی مواقع نیاز به صرف هزینههای گزاف برای درمان دارد، اما میتواند در سفرهای توریستی- درمانی به نواحی مختلف، و با بهرهگیری از توانها و پتانسیلهای طبیعی که اثر درمانی دارند ضمن معالجهی جسم با توجه به تنوع اقلیمی وژئومورفولوژیکی، بسیاری از بیماریهای خود را ضمن تفریح و بازدید از طبیعت و چشم اندازهای بکر و دست نخورده معالجه نموده، و در راستای بهبود برخی از بیماریهای روحی نیز بصورت کاملا طبیعی، و حتی رایگان اقدام کند.
سفر به مناطق خوش آب و هوا و پرداختن به مناظر و چشماندازهای بدیع و بکر جغرافیایی میتواند یک اثر ژئوروان درمانی در پی داشته باشد - تأثیر پدیدههای ژئومورفولوژی بر اعصاب و روان انسان، به صورت غیر مستقیم - که این مهم خود میتواند تحت یک موضوع جدید و جداگانه مورد بررسی قرارگیرد؛ بنابراین با ذکر این مقدمه و تعریف علم شناخت و بررسی پدیده-های ژئومرفولوژیکی با خاصیت درمانی، جهت بهبود و درمان برخی از بیماریهای انسانی هدف و کاربرد ارزشمند دانش ژئومورفولوژی پزشکی می تواند مطرح شود و استفاده از پتانسیل ها و قابلیت های موجود آن به عنوان ایده ای نو در راستای کارفرینی و اشتغالزایی هم در بعد پزشکی هم توریستی و هم علمی مورد توجه و اجرا قرار گیرد.
بحث و مفاهیم
پزشکی دانشی کاربردی است که هدف آن حفظ و ارتقاء تندرستی، درمان بیماریها و بازتوانی آسیبدیدگان است. این منظور با شناخت بیماریها، تشخیص، درمان و جلوگیری از بروز آنها به انجام میرسد. دانش پزشکی بر روی طیف وسیعی از رشتهها شامل علوم تجربی، فیزیک و زیستشناسی تا علوم اجتماعی، مهندسی و علوم انسانی بنا شده است. امروزه هدف دانش پزشکی استفاده از فناوریهای دانشمبنا و استدلال قیاسی برای رسیدن به راهحل مشکلات بالینی است.ژئومورفولوژی شاخهای از رشته جغرافیای طبیعی است که به بررسی چگونگی بهوجود آمدن اشکال مختلف طبیعی در سطح زمین میپردازد و تغییرات حاصل از عوامل درونی و بیرونی زمین را بر روی این اشکال دنبال میکند تا بتواند رفتار آنها را تبیین نموده و به پیش بینی آینده آن نایل شود بعبارت بهتر ژئومورفولوژی علم فرمها و فرآیندهاست.
پیکرشناسی زمین - ژئومورفولوژی - 1 از سه کلمه - ژئو - به معنی زمین و - مورف - به معنی ریخت و لوگوس به مفهوم شناسایی بوده و دارای ریشه یونانی است در زبان فارسی برابرهای گوناگونی برای بیان یا توصیف اصطلاح ژئومورفولوژی بکار بردهاند که از جمله مترادف های این واژه میتوان به زمینریختشناسی، پیکرشناسی زمین، شناخت ناهمواریهای زمین، شناسایی عوارض زمین، زمینشکلشناسی و زمینشناسی سطحی اشاره نمود. با این وجود بیشتر متخصصان و محققان این رشته و سایر رشتههای مرتبط در کشور ترجیح میدهند اصطلاح ژئومورفولوژی را بهکار ببرند.هدف از این علم، مطالعه اجزای اصلی تشکیل دهنده و تغییر دهنده ناهمواریها و لندفرم هاست و از روش اصولی توصیف علمی ناهمواری شامل شناسایی اجزای متفاوت عوارض زمین و چگونگی روابط بین آنها و همچنین طبقهبندی این عوارض به صورت سیستماتیک بهره میگیرد و آنهارا مطالعه، شناسایی و معرفی میکند - محمودی، - 1383؛
بنابراین ژئومورفولوژی را میتوان علم مطالعه نظاممند و بینرشتهای لندفرمها و مناظر آنها به علاوه فرایندهای درونی و بیرونی کره زمین که اشکال را خلق کرده و آنها را تغییر میدهند تعریف نمود - انجمن جهانی ژئومورفولیستها، 2004 به نقل از حسین زاده،. - 1387ژئومورفولوژی پزشکی1 عبارت است از: دانش شناخت، بررسی و معرفی پدیدههای ژئومرفولوژیکی با خاصیت درمانی، جهت پیشگیری، بهبود و درمان برخی از امراض و بیماریهای انسانی.مهمترین پدیده ها و موضوعات مورد مطالعه در ژئومورفولوژی پزشکی عبارتند از: گلفشانها و گل درمانی غارهای نمکی و غاردرمانی چشمههای آبگرم و آب درمانی کویر زارها و کویر درمانی نمکزارها و نمکدرمانی لجنزارها و لجن درمانی ماسه زارهای ساحلی و ماسه درمانی کوهستان و کوه درمانی شن درمانی و...
