بخشی از مقاله
چکیده:
ایجاد تشکلهای آببران1 یکی از روشهای تجربه شده بینالمللی است که در پروژه مدیریت جامع آب و خاک البرز با مشارکت مالی و فنی بانک جهانی در استان مازندران در حال اجرا میباشد. در مدیریت آبیاری مشارکت مدار, بهبود مدیریت مصرف و افزایش راندمان آبیاری، موجب صرفهجویی در استفاده از منابع آب گردیده و با ایجاد و احساس مالکیت و مسئولیت در بهره-برداران شبکههای آبیاری و زهکشی شاهد بهبود مؤثر مدیریت بهرهبرداری و نگهداری خواهیم بود.
در این پژوهش با جمعآوری اطلاعات از میان 100 نفر از مدیران، کارشناسان و اعضای هئیت مدیره تشکلهای آببر بعنوان جامعه آماری، نقاط قوت و ضعف،فرصتها و تهدیدها شناسایی گردید و با تجزیه و تحلیل بر روی آنها و استففاده از تکنیکها در قالب روش فرد آردیوید، استراتژی تشکلهای آببر از نوع محافظهکارانه تعیین گردید و در نهایت راهکارها و پیشنهاداتی در زمینه تغییر نگرش مسئولین دولتی نسبت به مسائل توسعه مشارکتی، چند منظوره بودن فعالیت تشکلها و روش مشارکت تشکلهای آببر بر مدیریت منابع آب ارائه گردیده است.
مقدمه
تجربیات گذشته در بخش آبیاری و زهکشی نشان میدهد که سازمانها و دستگاههای دولتی در اعمال مدیریت مصرف آب چندان موفق نبودهاند و ذینفعان نیز در این زمینه مسئولیت چندانی احساسی نمیکردهاند. این امر موجب بروز مشکلات زیادی در زمینه راندمان آب آبیاری و استهلاک شدید تأسیسات و محافظت و مراقبت لازم از آنها و استفاده صحیح از آب درجهت الگوی مناسب کشت گردیده است.
در راستای سیاستهای کلی نظام در بخش آب، تنفیذی مقام معظم رهبری، قانون توزیع عادلانه آب، ماده 13 قانون تشکیل وزارت جهاد کشاورزی، اصل 44 قانون اساسی، تبصره یک ماده 21، تبصره76 و بند ط تبصره 19 برنامه دوم و ماده 106 و 107 برنامه سوم و چهارم توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلا می ایران و برنامه عمل آن وآییننامه اجرایی قانون تشکیل وزارت جهاد کشاورزی و بهینهسازی مصرف آب کشاورزی در راستای واگذاری امور به مردم وکاهش تصدیگری از سوی دولت، وظایف دولت در سطح کانالهای درجه 3 و4 آبیاری باید به کشاورزان و بهرهبرداران واگذار گردد که اهداف اصلی آن عبارتند از:
1. احساس مالکیت و مسئوولیت ذینفعان در راستای بهرهبرداری بهینه از تأسیسات و شبکههای آبیاری، توزیع مناسب آب آبیاری و افزایش راندمان آب.
2. انتقال قدرت از بخش دولتی به مردم و کاهش تصدیگری دولت.
3. توزیع عادلانه آب.
4. کاهش پیامدهای ناشی از نارضایتی از بخش دولتی و رضایتمندی مردمی.
5. افزایش درآمد کشاورزان.
6. ایجاد محیط اعتماد به یکدیگر - مردم با مردم و مردم با دولت - .
7. ایجاد زمینه لازم برای توسعه فعالیتهای خودجوش در جوامع محلی.
8. برقراری رابطه دو سویه بین مردم و دولت در زمینه مدیریت و نگهداری از شبکهها.
9. ایجاد انگیزه در بین مردم از طریق احساس مهم بودن و سهیم بودن در تصمیمگیریها و تقویت حس اعتماد به نفس.
لذا در سالهای اخیر در برنامههای دولت به اهمیت مشارکت مصرفکنندگان در مدیریت بهرهبرداری از شبکههای آبیاری و زهکشی توجه جدی شده است و در پروژه "مدیریت جامع آب و خاک البرز" که با مشارکت بانک جهانی و در استان مازندران در مرحله اجرا میباشد نیز با توجه به سیاستهای راهبردی و حمایتی بانک جهانی، لزوم تشکیل تشکلهای آببران از اهداف کلیدی سند اجرایی مبادله شده پروژه تلقی گردیده است و در مؤلفه 22 پروژه، افزایش بهرهوری پایدار در کشاورزی از طریق بهبود سامانه آبیاری و زهکشی و مکانیزمهای مدیریت مشارکتی به عنوان هدف اصلی تعیین گردیده است و در این راستا تا زمان تدوین تحقیق، اقدامات قانونی تشکیل و ثبت 15 تعاونی آببر در محدوده این پروژه انجام پذیرفته است.
این پژوهش بر آن است با توجه به تجارب قبلی و تجارب پروژه "مدیریت جامع آب و خاک البرز" با انتخاب نمونه آماری، نقاط قوت، ضعف، فرصتها، تهدیدات را تعیین و با استفاده از مدل فرد آردیوید نسبت به تدوین استراتژی تشکلهای آببران و ارائه پیشنهادات و راهکارهای اجرائی در جهت پایداری آنها اقدام نماید.
روش کار
این پژوهش از الگوی "جامع" و "پویای مدیریت استراتژیک" که مورد توافق اندیشمندان این مبحث از علوم برنامهریزی است پیروی و به علت کاربردی بودن، اهداف چند منظورهای را دنبال کرده و سعی در تحقق این اهداف در هر مرحله از اجرای این فرآیند مینماید و با ایجادچالش گروهی که مورد توافق مدیران و متخصصان است
مأموریت و فلسفه وجودی تشکلهای آببران را تعیین و با مطالعه "عوامل بیرونی" که خارج از کنترل شرکتهای تعاونی هستند "فرصتها و تهدیدات" پیشروی را شناسایی و به موازات آن با تجزیه و تحلیل " عوامل درونی" شرکتها، نقاط قوت و ضعف آنها را مشخص مینماید. همچنین با "مطالعه بازار و پیشبینی نیاز مؤثر جامعه" و با تکیه به "قابلیتها و فرصتهای قابل بهرهبرداری" و توجه به "ضعفها و تهدیدات" اهداف هماهنگ و بلند مدت تشکلهای آببران را "واقعگرایانه" تعیین میکند.
پس از تعیین اهداف بلند مدت، جهت نیل به این اهداف تعریف شده با توجه همزمان به "قابلیتها، فرصتها" و "ضعفها، تهدیدات" با الهام از "مأموریت و فلسفه وجودی" تشکلهای آببران با استفاده از ماتریس ماهیت استراتژی اصلی، " استراتژی اصلی آن" مشخص میگردد. و تعیین استراتژیهای فرعی همسو با استراتژیهای تشکلهای آببران با مطالعات کتابخانهای و جلسات گروهی مدیران انجام پذیرفت.
- نمودار شماره : - 1 مدل مفهومی برنامه استراتژیک با رویکرد با تدوین استراتژی تشکلهای آببران
در این راستا ابتدا جامعه آماری هدف که حدود 300 نفر از مدیران، کارشناسان، اعضای هئیت مدیره تعاونیهای آببران بودهاند شناسایی و از این میان به روش تصادفی ساده به نسبت جغرافیایی هر منطقه 100 نفر انتخاب نهایی گردیدند که پرسشنامههای عوامل محیط داخلی و عوامل محیط خارجی توزیع و تعداد 93 پرسشنامه پاسخ داده شد و در تحلیل آماری انجام شده قابلیت اعتماد پرسشنامه با ضریب آلفای کرونباخ %97 در حد قابل قبولی ارزیابی گردید.
در مرحله بعد جهت شناسایی و ارزیابی نقاط ضعف و قوت داخلی و فرصتها و تهدیدات خارجی با استفاده از روشهای استاندارد ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و ماتریس ارزیابی عوامل خارجی - اعرابی، - 1385 مشخص گردید که نقاط قوت و فرصتهای تعاونیهای آببران از نقاط ضعف و تهدیدهای آن بیشتر بوده که از آنها میتوان برای ترسیم آینده بهتری برای تشکلهای آببران استفاده نمود و بر مبنای آن اهداف بلند مدت تشکلهای آببران تعیین و همچنین پیشنویس رسالت تشکلهای آببران تهیه و جهت اظهار نظر به اعضاء هئیت مدیرهها ارسال گردید که در نهایت استراتژی اصلی و استراتژی فرعی و مأموریت و رسالت تشکلهای آببران با اجماع نظر و توافق گروهی تهیه گردید.
نتایج و یافتهها
با استفاده از روش علمی بکار گرفته شده و استفاده از نظرات کارشناسان و اعضاء هیئت مدیره تشکلهای آببران، اهداف بلند مدت، رسالت، چشمانداز، نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصتها، تهدیدات، استراتژی اصلی پیشنهادی و استراتژیهای فرعی همسو با استراتژی اصلی به شرح ذیل تعیین و تدوین گردید.
.1 اهداف بلند مدت تشکلهای آببران
.1,1 کاهش هزینههای دولت
.2,1 تأمین آب کافی بیشتر
.3,1 بهبود سیستم جمعآوری آببهاء
