بخشی از مقاله
برخی از منابع:
محمدي الیاسی ق.، »طراحی الگوي تعاملات سازمان ـ محیط براساس ظرفیت محیط با رویکرد سیستمی«؛ پایان نامه مقطع دکتراي رشته مدیریت، دانشکده مدیریت، دانشگاه تهران .1383
-1 مقدمه
جهت بررسی تعاملات بین یک نظام فرعی بهنام بنگاه و یک نظام کلانتر بهنام محیط، لازم است که ابتدا به ماهیت محیط براساس ابعاد چندگانه آن توجه شود و سپس براساس آن نوع تعاملات مناسب سازمان ـ محیط تعیین گردد 1]، ص.[3 محیط بهعنوان یک برساخته، »چند بعدي1« داراي، »آثار چندگانه و متفاوتی2« بر سازمان بهصورت اعم و مشخصات ساختاري،
∗ نویسنده مسؤول مقاله: عپطحپپلاهyگخ،خسطکهyئک گئطهعسغ
صطأطصکغپط ئهغپطصغکعط2طصئأع حذ کصطکسسک 2کصهطصغکطکسسط2 ف کئژطصئأع حل
قنبر محمدي الیاسی بازآفرینی مفهوم ظرفیت محیط سازمانها ...
فرایندي و عملکردي آن بهصورت اخص میباشد 2]، ص .[570
بررسی نتایج پژوهشهاي اولیه و اصیل راجع به ماهیت محیط نشان می دهد که پژوهشگران و مدیران بهصورت گستردهاي در عرصه جهانی مفاهیم خاص مربوط به ماهیت محیط شامل پویایی ـ پایداري1 به وسیله برنز و استاکر2، اطمینان ـ عدم اطمینان3 و پیچیدگی ـ سادگی4 بهوسیله تامپسون5 و تا حدودي محدودتر مفهوم ظرفیت محیط6 بهوسیله مارچ و سایمون7 را جهت تحلیل ماهیت محیط سازمانها مورد توجه و استفاده قرار دادهاند، اما بررسیهاي نگارنده نشان میدهد که در ایران تاکنون برساخته ظرفیت محیط بهعنوان یک موضوع پژوهشی مورد توجه قرار گرفته نگرفته است 3]؛ 4؛ .[5 ظرفیت محیط به میزان محدودیت8 و فراوانی9 منابع اساسی براي بقا و توسعه سازمانهاي فعال در یک محیط خاص گفته میشود 5]؛ 6، صص .[22-1 صاحبنظران و پژوهشگران غربی شامل استاو واسزوجکوفسکی10، آلردیش11، دیس و بیرد12 براي سنجش ظرفیت محیط بنگاههاي غربی از متغیرهاي خاصی و اکثریت با تأکید بر رویکرد عینیتگرایی استفاده کردهاند 7]، صص -345 354؛ 8 ؛ 9، صص 73-52؛ 10، صص .[65-54 این کشورها در جایگاه توسعه یافتگی قرار دارند و اکثریت صنایع و بنگاههاي آنها در وضعیت رقابت شدید فعالیت میکنند؛ در حـالی که ایران کشوري در حـال توسـعه اسـت و اکـثریـت صـنایع و بنگاههــاي آن در وضــعیت غروب انحصار و طلوع رقابت قرار دارند. لذا این مسأله مطرح میشود که به چه میزان برساخته ظرفیت محیط جهت سنجش ماهیت محیط بنگاههاي ایران مناسب میباشد. با توجه به مسأله مذکور سؤالات پژوهشی بهصورت زیر مطرح میشوند:
1ـ آیا متغـیرهاي ارائه شــده بهوسیله پژوهشگران مورد نظر، راهنماي مناسبی براي مدیران و بنگاههاي ایران براي شناخت ظرفیت محیط میباشند ؟
عکطعهغ2yسyصطئطتهصک حذ حپ طکفئهصح ,ح1 کغطأB حل yصغطهصطکطغأسyصغطهصطکط حص yصطططئژعطکسyصطxکئژعپط حخ حپ غپکژعپلا1 حز کطغکططسطغأع y, صططهژهط حخ حد غپعطح ,حپ لاططهق ح، yصطططهطک حن کطغه2غأته حک
حغ طفکwپفjهzw حح,حقحw Bهصح حتذ حغحد لاططط2ئA حذذ
حححخ 2طهکB ,حن کککخ حلذ
تشهفف
فصلنامه مدرس علوم انسانی ویژهنامه مدیریت، بهار 1385
2ـ جهت سنجش ظرفیت محیط سازمانهاي ایران (علاوه بر شاخصهاي مبتنی بر رویکرد عینیتگرا) آیا شاخصهاي مربوط به رویکرد ذهنیتگرا براي سنجش ظرفیت محیط بنگاههاي ایران و همچنین براي پژوهشگران و مدیران ایران مناسب میباشد ؟
3ـ با توجه به اینکه ایران کشوري در حال توسعه است و اکثریت صنایع و بنگاههاي آن در وضعیت غروب انحصار ـ طلوع رقابت بهسر میبرند، تحت چنین شرایطی اهمیت و اولویتبندي متغیرهاي مربوط به برساخته ظرفیت محیط چگونه خواهد بود ؟
هدف این مقاله بررسی میزان اهمیت،مفید بودن، جامعیت و اولویتبندي متغیرهاي مربوط به برساخته ظرفیت محیط جهت پژوهش و بهکارگیري بهوسیله پژوهشگران، مدیران و مشاوران در ایران میباشد.
-2 پیشینه نظري پژوهش
پیشینه نظري این پژوهش در سه قسمت شامل: تعریف ظرفیت محیط، ظرفیت محیط و عملکرد سازمانی، رویکردهاي عینی و ذهنی در مطالعه محیط سازمان، دستهبندي و به شرح زیر ارائه میشوند.
-1-2 تعریف ظرفیت محیط
تاریخچه تعاریف نظري و عملیاتی مفهوم برساخته محیط در جدول 1 ارائه شده است.
ظرفیت محیط به میزان محدودیت و فراوانی منابع اساسی مورد نیاز براي بقا و توسعه سازمانهایی که در یک محیط فعالیت دارند، گفته میشود.
پژوهشگران متعددي شامل مارچ و سایمون، چایلد، اسـتاو واسزواجکوفـسکی، آلـردیش، دیس و بیرد، فیفر و سالانـسیک1، مینتزبـرگ2، رانـدولف و دیـس3، هـال4، یاسـایی اردکـانی5،
کاستروجیووانی6 و اکثریت بهصورت نظري7 به تشریح مفهوم ظرفیت محـیط پرداختـهانـد و
حن فططغهئهح ,حپ طکسسکسب حذ حد ؟طکتzصغطق حل حنحن کککخ ,حAحح لاژئپ2غهل حص حل ئئهد حخ حق طغهفک2طAسطهکهلا حز
حن طغغههپط؟پطصکهه حخ ئهططصططپکلاص ح،
زشهفف
قنبر محمدي الیاسی بازآفرینی مفهوم ظرفیت محیط سازمانها ...
واژگان مختلفی شامل ظرفیت1، تخاصم2، کفایت منابع3، وفور و کثرت منـابع4، غنـی بـودن5 و
فقیر بودن6 را براي تشریح نظري آن مورد استفاده قرار دادهاند 5]؛ 6، صص 22-1؛ 7، صص
354-345؛ 8 ؛ 9، صــص 73-52؛ 11؛ 12؛ 13، صــص 127-114؛ 14، صــص 156-131؛ 15،
صص .[565-542 مارچ و سایمون براي اولـین مرتبـه در متـون سـازمان و مـدیریت در اثـر ماندگار خود تحت عنوان »سازمانها« واژه وفور منـابع یـا گـشاده دسـتی محیطـی7 را بـراي تشریح، »میزان ظرفیت یک محیط در فراهم سازي منابع مورد نیاز یک سازمان« بهکار بردنـد
.[5] بعد از مارچ و سـایمون، دیگـر نظریـهپـرداز برجـسته و صـاحب نـام حـوزه سـازمان و مدیریت، جان چایلد مفهوم عدم وفور و کثرت منابع8 یا همان »عدم کفایـت و کارامـدي منـابع محیط« را مورد استفاده قرار داد 6]، صص .[22-1 تعریف نظري او از مفهـوم عـدم وفـور و کثرت منابع به معناي میزان در دسترس بـودن منابع9 در محیط بـراي فعالــیت یـک سـازمان میباشد که شبیه تعریف مارچ و سایمون میباشد.
استاربوك10 در اثر خود تحت عنوان »سازمانها و محیطهایشان«، مفهوم غنی بودن محیط را اینگونه تعریف کرده است؛ میزانی که محیط میتواند از رشـد مـستمر و پایـدار سـازمانها حمایت و پشتیبانی کند 16]، صص .[1123-1069 آلردیش با استفاده از نظریهها و یافتههـاي پژوهشگران و همچنین یافتههـاي مربـوط بـه جمعیـت سـازمانها براسـاس ماهیـت و توزیـع منابع11 موجود در محیط، یک دستهبندي شش بعدي از ماهیت محیط مطـرح کـرده اسـت کـه عبارتنـد از: تــراکم جغرافیایی، تنوع جغرافیایی، پایداري آشوب، رقابت، اجماع غالب و ظرفیت
8] ، ص.[150 ریچارد هال براي تحلیل محیط سازمانها جدول 1 را پیشنهاد می کند.
ریچارد هال مفهوم ظرفیت محیط را از آلردیش به عاریت گرفته و چارچوبی نظري جهـت تحلیل ظرفیت محیط از طریق برقراري پیوند بین شرایط و مؤلفههاي محیط بـا ابعـاد ماهیـت
yصططهژهط حذ yصطئطصکپلا حل کطغکططسطغأع حص yصطئهطکتطئ حخ
کککغلاططط حز
کککغغهکئ حخ کطغکططسطغأع ح، yصطئهطکتطئط حن
ککططأپککط سپ y صطئطتهئطههه حک حدحح فطهتطهصح حتذ ککططأپککط سپ غپطصأتططصکط2 2غه کطأصهغ کلاص حذذ
ذشهفف
فصلنامه مدرس علوم انسانی ویژهنامه مدیریت، بهار 1385
جدول 1 ابعاد محیط از دیدگاه ریچارد هال 17]، ص [21
دستهبندي تحلیلی پیچیدگی پویایی
کفایت منابع
شرایط محتوایی
فناوري
قانونی
سیاسی
اقتصادي
مردم شناختی
اکولوژیکی
فرهنگی
محیط شامل کفایت منابع، پیچیدگی و پویایی ارائه کرد .[8] او معتقد است که ظرفیت محیط به این معنا است که به چه میزان عوامل فناوري، قانونگذاري، سیاسی، اقتصادي، مردم شناختی، فرهنگی و اکولوژیکی منابع و امکانات لازم را براي رشد و پایداري1 سازمانها فراهم میکنند.
هنري مینتزبرگ در توصیف ابعاد محیط از واژگان پیچیدگی پایداري و تخاصم2 استفاده کرد. تخاصم محیطی به معناي میزان »منابع در دسترس3 و همچنین رقابت براي کسب منابع« میباشد که قسمت اول آن، یعنی مفهوم، »فقدان کثرت و وفور منابع4« از جان چایلد به عاریت گرفته شده است .[12]
دیس و بیرد براي تعیین ماهیت محیطهاي وظیفهاي سازمانها سه بعد را شامل کفایت منابع، پویایی و پیچیدگی پیشنهاد کردند 9]، ص .[55 فرضیه شماره یک پژوهش آنها این ادعا را تأیید کرد که محیطهاي وظیفهاي سازمانها براساس کفایت منابع متفاوت میباشند. آنها براي سنجش کفایت یا ظرفیت محیط وظیفه اي به شش متغیر توجه کردند که پنج متغیر اول مربوط به نرخ نسبی رشد صنعت5 میباشد، شش متغیر عبارتند از:
yصطئطصهصک ف لاصwپط؟ حذ yصطئطصکپلا حل ککططأپککط سپ yصطئطتهئطههه حص yصطئهطکتطئئط حخ
لاصwپط؟ yطصکأ2غط سپ کصهط کهطصهئکط حز
غشهفف
قنبر محمدي الیاسی بازآفرینی مفهوم ظرفیت محیط سازمانها ...
رشد در فروش1
رشد در حاشیه قیمت به هزینه2
رشد در اشتغال کل3
رشد در ارزش افزوده4
رشد در تعداد تأسیسها و بنیانگذاریها5
تراکم فروش صنعت6
پس از جمعآوري و تحلیل داده ها مشخص شد که 5 متغیر اول مربوط به ظرفیت محیط وظیفهاي سازمانها جهت سنجش مورد تأیید میباشند.
اگر از دیدگاه سیستمی به ظرفیت محیط پیرامون سازمان نگاه شود، ظرفیت بازار نهادهها و ستادهها میزان کل ظـرفیت مـحیط تخصصی پیرامون بنگاه را تشکیل میدهند.
وجود منابع انسانی، مالی، مواد اولیه، تجهیزات و ماشینآلات یا همان تکنولوژي به معناي خاص آن، عناصر ظرفیت بازار نهادهها میباشند. ظرفیتهاي انسانی به معناي مجموعه منابع انسانی کمی و کیفی مورد نیاز جهت دستیابی به »جهتگیریهاي راهبردي«7، بنگاه گفته میشود. کمی به تعداد نیروي مورد نیاز در مواقع لازم و کیفی به مجموعه قابلیتها8 شامل:
استعداد، ارزشها، تواناییها و مهارتها اشاره دارد. ظرفیت تکنولوژیکی به معناي مجموعه تجهیزات و ماشینآلات مربوط به فرایند تولید کالا و خدمات جهت دستیابی به جهتگیریهاي راهبردي بنگاه گفته میشود 1]، ص.[270
بنگاهها باید مدیریت انتقال و توسعه فناوري را بهعنوان یک فرایند مؤثر در کارامدي بنگاه مورد توجه قرار دهند. اولین گام در فرایند انتقال و توسعه فناوري، تشخیص نیازها بهوسیله خبرگان میباشد 18]،صص .[159-157 خبرگان نیز در قلمرو ظرفیت انسانی قرار میگیرند. اینکه بنگاهها به چه نوع و به چه میزان از فناوري نیاز دارند، به تشخیص خبرگان
ککئهک غط لاصwپط؟ حذ غط؟طهع صکپطسکطططژ غط لاصwپط؟ حل صغکعyپئژعک ئهصپص غط لاصwپط؟ حص 2ک22ه کأئهه غط لاصwپط؟ حخ
کصغکعلاکطئتهصکک سپ طکتعأغ کلاص غط لاصwپط؟ حز غپطصهطصغکطغپط ککئهک yطصکأ2غط حخ کغپطصهصغکططپ طط؟کصهطصک ح، ککططغکصکژعپط حن
هشهفف
فصلنامه مدرس علوم انسانی ویژهنامه مدیریت، بهار 1385
بستگی دارد. بنابراین وجود و دسترسی به منابع انسانی خبره جهت تشخیص نیازهاي فناوري بنگاهها، پیششرط موفقتآمیز بودن مدیریت انتقال و توسعه فناوري به معناي وسیع و یا هر یک از بخشهاي آن به صورت خاص میباشد.
