بخشی از مقاله
چکیده
در عصر حاضر با توجه به افزایش جمعیت و کمبود مسکن و برخورد یکجانبه اقتصادی با مقوله چندبعدی مسکن، توجه به نکات کیفی در طراحی خانه کمرنگ شده است. بااینکه اهمیت »خانه« در زندگی آدمی از کسی پوشیده نیست اما خانههای امروزی قوطیهای کاملاً بستهای بدون ارتباط با آسمان و زمین هستند. این امر در حالی رخ میدهد که علاوه بر وابستگی روانی و جسمانی انسان به طبیعت، توازن و پایداری اکولوژیک نیز به فضاهای سبز طبیعی وابسته است. درصورتیکه در مسکن امروز نهتنها ارتباط با طبیعت کمرنگ شده بلکه در حال حرکت به سوی تخریب محیطزیست پیرامون خود جهت ساختمانسازی هستیم.
مسئله مطرح در این پژوهش، چگونگی ارتباط با طبیعت بهعنوان یکی از اصول توسعه پایدار زیست محیطی در معماری خانهها است. این پژوهش درصدد پاسخ به این پرسش است که: چگونه می توان مسکنی طراحی نمود که هم راستا با طبیعت و اهداف پایداری زیست محیطی باشد؟ همچنین از طریق مطالعه متون در منابع مختلف کتابخانهای به گرداوری اطلاعات و روش توصیفی تحلیلی به تجزیهوتحلیل اطلاعات میپردازد و درنهایت رهنمون هایی را ارائه میدهد. این پژوهش نتیجه می گیرد که با انجام اقداماتی در راستای ارتباط بیواسطه با طبیعت همچون درهم تنیدگی فضای باز، نیمهباز و بسته، قرارگیری طبیعت در مسیر زندگی و آمدوشد ساکنان، ارتباط با آسمان و دیگر موارد می توان مسکنی سازگار با طبیعت به منظور بازافرینی پایداری زیست محیطی طراحی نمود.
-1 مقدمه
در سخن صاحبنظران دو بحران در نحوه سکونت نسل جدید وجود دارد:
اول: رضایت نداشتن از وضعیت فعلی سکونت خانوادههای ایرانی در خانههای جدید خود که ناشی از برآورده نشدن نیازهای مادی و معنوی آنان است؛ زیرا این قوطیهای بهظاهر زیبا و متضاد یکدیگر در زمستانها سرد و در تابستانها گرم است. غالباً دیوارها و سقفهای آنان ترک دارد و ایمنی آن در مقابل سوانح طبیعی موردتردید است.
دوم: تعامل بین ظرف و مظروف یا خانه و خانواده است. همانطور که میدانیم مصنوعات انسان بر حیات او اثر مستقیم دارد. ایرانیان قدیم خانههای اصیل میساختند و این خانهها اصالت ایرانی را شکوفا میکرد و استمرار میداد. خانههای جدید قوطیهای کاملاً بستهای است بدون ارتباط با آسمان و زمین - طبیعت - در این خانهها دیگر سفرهای پهن نمیشود و در خانهها بسته است - حائری مازندرانی، . - 1388 از سوی دیگر کالبد قدیم خانه مناسب زندگی امروزی ما نیست ولی خانههای امروزی نیز، نهتنها دردی از زندگی و حیات ما دوا نکرده؛ بلکه در جهت تخریب محیطزیست نیز گام برداشته است که این فاجعه بزرگی است.
همچنین اهمیت »خانه« در زندگی آدمی، امری بدیهی است و از کسی پوشیده نیست. »خانه« - در مقایسه با دیگر موضوعات معماری - دارای بالاترین ارتباط با »زندگی« انسان است. خانه بهطور جامع ابعاد زندگی انسان را دربر میگیرد و به معنای »ظرف زندگی« است. »خانه« دربرگیرنده گوهر »خانواده« است. نقطه رجوع آدمی و محل بازگشت وی به خود است. »خانه« بستر رشد و تعالی و رسیدن به خودشکوفایی آدمی در خانواده است.
لذا این دو مسئله - اهمیت خانه و حفظ طبیعت از یکسو و شرایط ایجادشده امروزی از سوی دیگر - این سؤال را پیش روی ما میگذارد که بالاخره تکلیف چیست؟ این پژوهش درواقع مجال و بهانهای است برای پرداختن به رویکرد مطلوب در معماری و بهرهگیری از تجربیات ارزنده نیاکانمان در دستیابی به خانههایی که از هر نظر علاوه بر همسازی با طبیعت به نیاز ساکنان پاسخگو بودند و اینکه چگونه می توان مسکنی طراحی نمود که هم راستا با طبیعت و اهداف پایداری زیست محیطی باشد؟
-2 مواد و روش ها
این پژوهش بهصورت کیفی و به کمک روش توصیفی تحلیلی به تجزیهوتحلیل اطلاعات میپردازد. بر این اساس روش گرداوری اطلاعات بر مطالعه متون در منابع مختلف کتابخانهای - روش ترکیبی - استوار است. در این پژوهش نگارندگان ابتدا به بیان مطالعات خود پیرامون پایداری زیست محیطی و مفهوم طبیعت می پردازند. سپس با توجه به نیاز ارتباط با طبیعت در مسکن معاصر به جست و جوی راهکارهای معمارانه در جهت یافتن حلقه گمشده معماری مسکونی سنتی و معاصر میپردازند و راهکارهایی را در سطوح مختلف طراحی مسکن بیان می نمایند و در نهایت راهکارها را به صورت دسته بندی شده و مرتب جهت استفاده سایر معماران ارائه می دهند.
-3 پیشینه پژوهش
در زمینه پایداری زیست محیطی »سفلایی - 1383 - « در مقاله »کنکاشی پیرامون مفاهیم و تجارب معماری پایدار« پس از مروری بر مبدأ و منشأ مفهوم پایداری، تعریف آن و شناخت کاربرد مفاهیم پایداری در معماری به بررسی و تحلیل تجارب معماری غرب در این زمینه میپردازد. »سفلایی« بیان میکند که زندگی، کار، تفریح و استراحت فعالیتهایی هستند که در فضاهایی طراحیشده توسط معماران صورت میپذیرد و ازآنجاکه نقاط ضعف و قوت یک ساختمان بر زیستبوم جهان تأثیر مستقیم خواهد داشت. وظیفهای بس حساس در این خصوص بر عهده معماران است. همچنین وی اصولی که باید رعایت شود تا یک بنا بهعنوان نمونهای از یک معماری پایدار طبقهبندی شود را مطرح می نمایند.
»پور مختار - 1390 - « در مقاله »باز شنا سی مفهوم پایداری و تو سعه پایدار در معماری و شهرسازی ایرانی« به مروری بر معماری و شهرسازی سنتی ایران، مفهوم پایداری و توسعه پایدار، معماری و شهرسازی پایدار و بازشناسی مفهوم پایداری در معماری و شهرسازی ایرانی میپردازد. »پور مختار« بیان میکند توسعه پایدار شهری که مستلزم داشتن محیطزیست، اقتصاد و جامعه پایدار است؛ حاصل تعامل شهر با طبیعت است و درنهایت بهوسیله بازشناسی اصول پایداری به ارائه راهکارهایی میپردازد که به کمک آنها میتوان بناها و شهرهایی با هویت اصیل ایرانی داشت.
در زمینه ارتباط انسان با طبیعت در مسکن »اردلان و بختیار« - 1380 - در کتاب » حس وحدت« بیان می کنند که خانه تنها یک سازه نیست بلکه مکانی است که در آن فرد زیست می نماید، تجربه می کند و نسبت به خود و جهان پیرامونش شناخت می یابد، حضور طبیعت در خانه به عنوان یک پدیده زیستی ریشه دیرین دارد. گیاهان در بهسازی شرایط زیست نقش عمده از طریق پاک سازی و کنترل الودگی هوا، کنترل الودگی صوتی، کنترل انعکاس نور، تعدیل دما، سرعت باد، رطوبت هوا و ... ایفا می نمایند.
به اعتقاد »نوریان و عبدالهی ثابت« در مقاله » تبیین معیارها و شاخصهای پایداری در محلهی مسکونی« فضای باز و طبیعت بخش عمده ی زندگی بشری از دیرباز بوده است و نمی توان انسان را از طبیعت جدا کرد. طبیعت یعنی مشاهده و مشاهده یعنی ارتباط برقرار کردن، دیدن یعنی در تماس مستقیم بودن با پدیده ها؛ روح انسان شیفته ی این زیبایی هاست و زیبایی به انسان آرامش معنوی و جسمی می بخشد - نوریان و عبدالهی ثابت، . - 1387 و پژوهش های متعدد دیگری که به طبیعت و فواید آن به لحاظ مباحث اجتماعی و روانشناسی پرداخته اند اما به نظر میرسد کمتر به تأثیر طبیعت و ضرورت حفظ آن در راستای مباحث پایداری پرداختهشده است.
-4 مبانی نظری پژوهش
-1-4 مفهوم توسعه پایدار و پایداری زیستمحیطی:
زندگی انسان همواره در تمامی دوران به منابع موجود در طبیعت وابسته بوده است. این وابستگی پس از انقلاب صنعتی به اوج خود رسید و منجر به مصرف بیرویه منابع طبیعی، انرژیهای تجدید ناپذیر و سوختهای فسیلی از جانب انسان شد. خطر اتمام منابع تجدید ناپذیر و معضلات زیستمحیطی فراوان ازجمله: گرمای زمین، سوراخ شدن لایه ازون، آلودگی هوا و غیره باعث شکلگیری جنبشهایی در جهت پایداری زیستمحیطی شد - پورمختار، . - 1391 امروزه بحث توسعه پایدار یکی از بحثهای بسیار مهم و رایج در سطح بینالمللی است. سازمانها و نهادهای پرطرفدار محیطزیست در جهان و همچنین سازمان ملل از مهمترین سازمانهای دخیل در این امر هستند.
