بخشی از مقاله
یکی از مشکلات جوامع انسانی در دنیای امروز رفتارهای غیراخلاقی است که در فضای مجازی صورت میگیرد که بـه دلیـل اینکـه بـه حیثیت و آبروی افراد و گاه حریم خصوصی آنها لطمه وارد میکند از اهمیت فراوانی برخوردار میباشد.
تحولات اساسی در مسیر تاریخ تکامل اجتماعی و تمدن بشر تاکنون از چهار مرحله یا موج یا انقلاب تمدنی عبور کرد: (1 انقلاب کشاورزی برای تأمین معیشت و تغذیه انسانها؛ (2 انقلاب صنعتی برای تولید مواد و ابزار و تأمین رفاه و آسایش زندگی بشر؛
3( انقلاب اطلاعاتی که با اختراع رایانه و صنعت الکترونیک و فنـاوری اطلاعـات و ارتباطـات پدیـد آمـد و بـه دیجیتـالی شـدن اطلاعات منجر شد؛
(4 انقلاب مجازی که با گسترش شبکه جهانی اینترنت و فناوری اطلاعات به تولید فضای جدید برای زندگی و فعالیت انسـان بـا عنوان فضای مجازی منتشر شد که هماکنون الگوی غالب در زندگی بشر است (جلیلیان پور، .(1393
در دوران کنونی نقش نهادهای اجتماعی همانند خانواده، مدرسه و همسالان در هویت بخشی به جوانان تضعیف شده است و در مقابـل روز به روز بر اهمیت و نقش رسانهها افزوده میشود. رسانهها به عنوان یکـی از نهادهـای اجتمـاعی کـارکرد انتقـال میـراث فرهنگـی و اجتماعی و ارزشهای جوامع را بر عهده دارند. در عصر کنونی با توجه به نقش بارز آنها در جامعه و اطلاع رسـانی پیرامـون موضـوعات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و... سعی می کنند الگوهای نوینی را به جوامع وارد کنند تـا جـایگزین فرهنـگهـا و ارزشهـا و نقـشهـای سازگارفرهنگی و محیطی و الگوهای سنّتی شوند. در این رهگذر رسانه ها به عنـوان عـاملان تغییـر و تحـول در ارزشهـا و هنجارهـا و نقش های سازگار فرهنگی- محیطی مطرح هستند به طوری کهسنّت ها را به مبارزه می طلبند و به صورت یک عامل مؤثر در دگرگـونی نگرش و رفتارهای نسل جدید عمل میکنند (رفیعی، .(1389
بر این اساس پژوهش حاضر درصدد است تا والدین دانش آموزان را با آسیبهای فضای مجازی آشـنا نمـوده و تـوان مقابلـه بـا عوامـل مذکور را در آنان به وجود آورد. چراکه کنترل والدین بر فرزندان سبب میشود آنان راه را به خطا نرفته و از آسیبهـا در امـان مانـده و فضای مجازی را به فرصتی برای بهرهگیری تبدیل نماید نه ضربتی برای تهدید.
نتایج پژوهش زندوانیان ( (1392 نشان داد که استفاده از فضای مجازی در ابعاد خانوادگی، تحصیلی، سازگاری، اعتقادی -عبادی و روانی دانش آموزان تأثیر منفی دارد و در بین وسایل، تلفن همراه بیشترین و بازی های رایانه ای کمترین آسـیب را بـر دانـش آمـوزان داشـته است. دانش آموزان در اولویت بندی راهکارهای مقابله با آسیب فضای مجازی، تقویت ارتباطات منطقی و عاطفی در خانواده و جـایگزین کردن تفریح های سالم، درگیر کردن افراد در فعالیت ها و برنامه های مثبت را مهم ترین و افزایش نظارت حوزه هـای سیاسـی- امنیتـی و فیلترینگ را کم اهمیتترین راهکار برای کاهش آسیبهای فضای مجازی دانستهاند.
امروزه کمتر انسانی را می توان یافت که ساعتی از وقت خود را صرف استفاده از فضای مجازی نکند. دنیای واقعی با ویژگی هـایی ماننـد مکان داشتن، دارای نظام سیاسی خاص بودن، محبوس بودن و طبیعی بودن از دنیـای مجـازی متمـایز مـیشـود و دنیـای مجـازی بـا بی مکانی، دستیابی آسان به آخرین اطلاعات، تکثر داشتن و همزمانی از دنیای واقعی جدا میشود. مهمترین تغییر دنیـای مجـازی ایـن است که روابط انسانی با واسطه و از راه دور جایگزین روابط انسانی چهره به چهره شده است.
بیان مسئله:
ظهور تکنولوژی های نوین ارتباطی در عصر حاضر به همراه تحولاتی که در فضای مجازی به وجود آمده اسـت، بسـیاری از کارکردهـای خانواده ها را دچار اختلال کرده است. تحولاتی که خود منشأ بروز دگرگونیهایی عمیق و اساسـی در نـوع روابـط و ارزشهـای خـانواده می باشند. از زمانی که اینترنت وارد فضای زندگی انسان شده است تا به امروز علی رقم تمام محاسن و مزایای آن، یکسری دغدغـههـا و نگرانی ها را بر خانواده تحمیل نموده است. موضوعی که در تمام جوامـع موضـوعیت داشـته و محـدود بـه جامعـه و یـا اقلیتـی خـاص نمی شود. به دلیل ویژگی های خاص فضای مجازی و نو بودن این پدیده بسیاری از والدین فرصت، امکان و یا توان کافی بـرای شـناخت
2
دقیق این فضا و کاربردهای آن را به دست نیاورده اند و عدم آشنایی مناسب آنها با این فضـا و در مقابـل اسـتفاده روزمـره نوجوانـان و جوانان و حتی کودکان از این فضا باعث شده است که یک فضای محرمانه و خصوصی در داخل خانه بـر فرزنـدان ایجـاد شـود و آنهـا بدون دغدغه و بدون احساس وجود ناظر بیرونی به سایت هایمختلف در این فضا دسترسی داشته باشند و بعضاً به دلیـل ویژگـی هـای سنی و شخصیتی و کنجکاوی های خود متأثر از فضاهای ناسالم موجود در اینترنت گردند. در این پژوهش نگارنده به بررسی مهـمتـرین آسیب های فضای مجازی و تأثیرات آن بر خانواده ها (اعم از فرزندان، مرد و زن) پرداخته، ضمن معرفی سازمانهای متولی پیشـگیری از آسیبهای اجتماعی به ارائه راهکارهایی جهت مقابله و کاهش تهدیدات فضای مجازی میپردازد.
سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404
در سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی که در تاریخ 13 آبان 1382 توسـط رهبـر معظـم انقلاب به سران سه قوه ابلاغ شده است آمده است که:
با اتکال به قدرت لایزال الهی و در پرتو ایمان و عزم ملی و کوشش برنامهریزی شدن و مدبرانـه جمعـی و در مسـیر تحقـق آرمـانهـا و اصول قانون اساسی، در چشم انداز بیست ساله، ایران کشوری است توسعهیافتـه بـا جایگـاه اول اقتصـادی، علمـی و فنـاوری در سـطح منطقه، با هویت اسلامی و انقلابی، الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده در روابط بینالملل.
جامعه ایرانی در افق این چشم انداز، چنین ویژگیهایی خواهد داشت:
توسعه یافته، متناسب با مقتضیات فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی خود متکی بر اصول اخلاقی و ارزش های اسـلامی، ملـی و انقلابـی، بـا تأکید بر مردم سالاری دینی، عدالت اجتماعی، آزادیهای مشروع، حفظ کرامت و حقوق انسـانهـا و بهـرهمنـدی از امنیـت اجتمـاعی و قضایی.
با توجه به اشاره به هدف دستیابی به امنیت اجتماعی باید توجه داشت که در سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران به صـورت کلـی اشاره شده به جلوگیری از مواردی که امنیت اجتماعی را به خطر می اندازد که از آن جمله آسیب هایی است که در فضای مجازی امنیت اجتماعی را تهدید میکند.
سازمانهای متولی پیشگیری از آسیبهای فضای مجازی در جمهوری اسلامی ایران: وظایف سازمانهای مرتبط:
وزارت تعاون و کار و رفاه اجتماعی: وظایف وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی در حوزه آسیب های احتمالی ناشی از فضای مجـازی و آسیبهای اجتماعی نوپدید:
- اصلاح و اجرای قوانین مرتبط با حوزه ناشی از فضای مجازی.
- هماهنگی، سیاستگذاری و نظارت در حوزه فضای مجازی.
- اصلاح و اجرای قوانین مرتبط با حوزه فضای مجازی.
- جمعآوری، ثبت آمار و اطلاعات مربوط به کودکآزاری.
- تشکیل کمیته فنی به منظور سیاستگذاری در حوزه فضای مجازی در کشور.
- هماهنگی بخشهای مختلف دولت در راستای پیشگیری از آسیبهای اجتماعی در حوزه فضای مجازی.
- حمایت از افراد جامعه در برابر رویدادهای اقتصادی، اجتماعی و پیامدهای ناشـی از آسـیب هـای اجتمـاعی در حـوزه فضـای مجازی.
سازمان بهزیستی:
- شناسایی موارد آسیبدیده ناشی از استفاده نادرست از اینترنت و فضای مجازی.
- شناسایی و جذب از طریق اورژانس اجتماعی.
- ارجاع از مراجع مرتبط ازجمله قوه قضائیه، نیروی انتظامی و... .
- ارجاع از سایر مراکز (اعم از دولتی و غیردولتی).
3
- ارزیابی وضعیت روانی- اجتماعی افراد مورد نظر و... .
نیروی انتظامی:
وظایف نیروی انتظامی در خصوص فضای مجازی:
- شناسایی کاربران متخلف در فضای مجازی و ارجاع به مراکز مرتبط.
- همکاری با دستگاههای مرتبط ازجمله دادگستری، بهزیستی و... .
- رسیدگی به شکایات با نقض حریم خصوصی افراد و یا تعدی به حقوق کاربران.
- همکاری با سازمانهای مختلف به منظور پیشگیری از نقض حقوق کاربران و یا نقض حریم خصوصی افراد.
- همکاری با سازمان های مسئول با هدف جمع آوری اطلاعات مربوط به آسیب های اجتماعی در فضای مجازی و گـزارش دهـی جرائم و افزایش آگاهی مردم.
- اقدامات قانونی جهت تأمین امنیت کاربران آسیب دیده، پیشگیری از آسیب های ناشی از استفاده از فضـای مجـازی از طریـق آموزش در مدارس.
- ارائه خدمات مشاورهای به دانش آموزان در معرض آزار یا آزار دیده.
- ارتباط با خانواده دانش آموزان و آموزش آنها.
- ارجاع کودکان در معرض آزار و آزاد دیده به مراجع مرتبط.
