بخشی از مقاله
مقدمه
نظریهپردازان غربی اعتقاد دارند ساکنان حاشیهنشینها، مردمی بیجا، آواره و رانده شدهاند، که مانند خس و خاشاک بر سـیل مهاجرت از روستاها کنده و به شهرها آورده شدهاند. بدون اینکه در جامعه مدرن پذیرفتـه شـده باشـند، بـه نظـر ایـن گـروه حاشیهنشینی از جمله عوارض جانبی گذار جوامع سنتی به سوی جوامع صنعتی و شهری مدرن است و چنین تحـول عظیمـی بدون عوارض جانبی امکان پذیر نخواهد بود. سیر منطقی این نظریه رهاسازی حاشیه نشینان به حـال خـود اسـت تـا اینکـه دست نامرئی بازار فکری به حال آنان نماید و یا حداکثر محلی برای اجرای برنامه های تسکین دهنده جهت کاسـتن ازخطـر انفجار این بمب ساعتی باشند.
هدف اصلی از نگارش این مقاله بررسی عوامل موثر حاشیه نشینی در ارتکاب جرم در شهر سبزوار بوده و نتایج این تحقیـق نیز در جهت تایید فرضیه های این پژوهش بوده که بین عوامل موثر حاشیه نشینی و گرایش به رفتار بزهکارانه , عوامل موثر حاشیه نشینی و عوامل محیطی و خانوادگی در مناطق حاشیه نشین و عوامل آموزشی و فرهنگی در منـاطق حاشـیه نشـین رابطه ی معنی دار وجود دارد.
در کشور ما این بحرانها از حساسـیت بیشـتری برخوردارند.حاشیهنشـینی از پیامـدهای توسـعه ناهمسـو و بـدریخت در نظـام شهرنشینی است. بیش از 50 درصد از جمعیت جهان در شهرها سکونت دارند، فضـاهایی منطقـهای کـه بسـتری گسـترده از ساختارهای خرد و کلان ارتباطی، تعارضات اجتماعی و خشونتهای سـازمان یافتـه را ترسـیم مینمایـد. بسـیاری از مسـائل اجتماعی-اقتصادی و سیاسی در کشورهای در حال توسعه ناشی از رشد و گسترش بدریخت نظامهـا و فضـاهای شهرنشـینی بوده است. زمانی که ساختار کلان در توزیع سرمایه با ایجاد نابرابری برخی از فضاهای منطقهای مثـل روسـتاها و شـهرهای کوچک را محروم مینماید، به خلق پارهای از نظامهای وابسته ، حاشیهای ، عقبمانده ، سـکونتگاههای غیرقـانونی و مهـاجر دامن میزند. (حاشیهنشینی 2، شیخاوندی، (121- 122 :1382 ساکنینی که با پذیرش یا رد اهداف ساختار کلان شهری از راه مناسبات غیرتعریف شده و وسایل غیرقانونی درصدد کسب امتیازات محروم شدهاند.(ر.ک: نظریه مرتـون، مناسـبات اهـداف-وسیله) این توزیع مناسبات و تسهیلات اثرات اقتصادی، اجتماعی و جنایی خواهد داشت.
بیان مسئله
مشکل حاشیه نشینی شهر سبزوار همچون سایر شهرهای جهان سومی، علل مشابهی دارد که در این تحقیق بسیاری از ابعاد متفاوت از سایر پایان نامه ها در کنار عللی که تا به حال بیان شده است مطـرح مـی گـردد وبعـد مکـانی وناهنجـاری هـای اجتماعی اعم از فرهنگی، روابط اجتماعی ،فقر، زندگی در خیابان، و وقت گذرانـدن در سـر کوچـه و محلـه ،تضـعیف کنتـرل اجتماعی غیر رسمی،ارزوی بی حد وحصر، تعارضات والدین ، پایگاه اجتماعی - اقتصادی و فرهنگی خانواده،سطح تحصیلات خانواده و .… مورد بررسی قرار می گیرد.
افزایش میزان جرایم در سالهای اخیر تصادفی نیست و ریشه در گسترش شتابان حاشیه نشینی شهری دارد. و به همین خاطر کلانشهرهای کشور با جاذبه های اقتصادی - فرهنگی در معرض خطر هستند چـرا کـه فراینـد افـزایش جمعیـت مهـاجران مناطق، سرعتی بی سابقه داشته است.
ایران به عنوان شانزدهمین کشور پرجمعیت جهان طی سالهای 1380 - 1335 جمعیتش 6/3 برابر افزایش یافته درحالی کـه این رشد برای جمعیت جهان کمتر از 3/2 برابر بوده است. رشد جمعیت شهری کشور طی همین مدت 45) سـال) بـیش از 7 برابر بوده است.
غیر از شهرهای بزرگ کشور، درمورد خاص سبزوار پدیده جدیدی طی 27 سال گذشته بروز کرده هک تقریباً غیرمتعارف بـوده است. و آن افزایش انفجاری جمعیت روستایی استان خراسان رضوی است که با نرخی بالای 5/7 درصد رشد داشـته و جالـب اینکه مهاجران به مناطق روستایی استان خراسان رضوی از شهرها به روستاهای اطراف سبزوار رانده شده اند و این نمادی از پدیده موردبحث است با ارزش جامعه شناختی بالا.( موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران (1370 احساس ناامنی در محله، تنها به دلیل جرایم خشونت آمیز نیست بلکـه نابهنجاریهـا و رفتارهـای اخلالگرانـه چـون اعتیـاد ،
ولگردی ، تکدی گری و سرقت گذشته از اینکه عامل اصلی ترس و احساس ناامنی عمومی اند به نوبه خود قطعا زمینـه رواج گسترده جرایم را نیز فراهم مینمایند. همانطوریکه اگر پنجره ای از ساختمان بشکند و همچنان تعمیر نشـده رهـا گـردد بـه زودی کل ساختمان منهدم خواهد شد. برای پیشگیری از انهدام اجتماع نیز باید به محض شکسته شدن اولین هنجار فـورا بـا هنجار شکن برخورد کرد .
اهمیت و ضرورت تحقیق
حاشیه نشینان که بیشتر مهاجران روستایی و حامل خصلت های اجتماعی هستند با خصایص جامعه شهری سنخیتی ندارند. از نظر آسیب های اجتماعی نیز سهم بالایی از وقوع جرم و جرایم به حاشیه نشینان اختصاص دارد و بـه دلیـل عـدم تطـابق هنجاری و نایل نشدن به یک شناخت جامعه حاشیه نشینان ونیز سطح نازل معیشت اقتصادی ایـن طبقـه جامعـه یـک نـوع انحراف نهادینه شده در کنش آنها به چشم می خورد .
رواج مشاغل کاذب و غیر رسمی ،فقر اقتصادی و نبود مهارت فنی در میان مهاجران حاشیه نشین مشاغلی را رواج داده که در متن زیست شهری قابل مشاهده است مانند دستفروشی کالا ، دلالـی و دیگـر دوره گردهـا، عـدم برخـورداری از بهداشـت و امکانات درمانی ،تراکم جمعیت در کنار فقدان امکان شهری باعث شده که از نظـر بهداشـتی منـاطق حاشـیه ای شـهرها در وضعیت وخیمی قرار گیرند و آمار بالای بیماری های واگیر و پوستی و گوارشی گواهی براین مشکل عمده در مناطق حاشـیه نشین است .
مبانی نظری
در تعریف امنیت منابع مختلف،تعاریف متفاوتی را ارائه کرده اند.فرهنگ معین امنیت را مصدر جعلی می داند که حاوی معـانی چون ایمن شدن، در امان بودن و بی بیمی است(فرهنگ معین ، (354:1360 فرهنگ عمید نیز امنیت را آرامـش، آسـودگی و ایمنی تعریف کرده است ( فرهنگ عمید، .(138 :1345 از مقوله امنیت میتوان دسته بندی هـای مختلفـی ارائـه داد. در یـک تقسیم بندی عمده می توان امنیت را به امنیت فردی و اجتماعی تقسیم بندی نمود. بر ایـن اسـاس امنیـت فـردی نـاظر بـه آرامش و آسایشی خواهد بود که خود فرد با در نظرگرفتن امکانات جامعه برای خود فراهم می کند. در مقابل، امنیت اجتماعی در اشاره به آسودگی و آرامش مهیا شده از طرف جامعه برای اعضای خود به کـار مـی رود(دفتـر سیاسـی نیـروی انتظـامی ، .(13:1374 در جوامع بدوی و ایستا یعنی جوامعی که در آن ها قوانین مکتوب و مدون وجود نداشت، جرم عبارت بود از تخلف و سرپیچی از آداب و رسوم و ضوابط اجتماعی و کسی که مرتکب جرم می شد و یا عمل خلافی انجام می داد با تقبیح شدید اجتماعی مورد مجازات و سرزنش قرار می گرفت که این تقبیح و عکس العمل های اجتماعی، امروزه منشأ پیـدایش، تغییـر و تکامل قوانین جزائی امروزی می باشد(مساواتی آذر، .( 8 :1374 در این رابطه مانهیم معتقد است که موضوع جرم از نظر جرم شناسان مفهوم گسترده تری دارد زیرا اولاً جرم یا جنایت بیش از حد وسیع و گسترده است ، به طوری کـه مـی توانـد تغییـر رفتار را از قتل بی نهایت فجیع تا تخلفات جزئی ترافیک جاده یا تخلفات مربوط به مواد غذایی و یا سوءاسـتفاده از مخـدرات شامل شود.ثانیاً هیچ توافق کلی وجود ندارد که چه چیزی جرم را از بی عدالتی اجتماعی یا شبه جرم ها متمایز و از هـم جـدا می کند.(همان، 5 و.(4 بنابراین، جرم عملی است که بر خلاف یکی از موارد قانون مجازات عمومی هر کشور باشـد و مجـرم کسی است که در زمان معینی عمل او بر خلاف مقررات قانون رسمی کشور باشد (سـتوده، .(65:1373 حـامی نـژاد در پیونـد جرم، امنیت و حاشیه نشینی اعتقاد دارد که، حاشیه نشینی با قسمت های شلوغ و کثیف شهر که فقر و بیماری، جرم و جنایت در آن عمومیت دارد شناخته می شود(میره،.(20 :1380
معرفی شهر سبزوار و منطقه مورد مطالعه
موقعیت جغرافیایی
شهرستان سبزوار واقع در غرب استان خراسان رضوی براساس آخرین تقسیمات کشوری این شهرستان دارای چهار بخش به نامهای مرکزی، روداب، داورزن و ششتمد است. بخش های جوین و جغتای در سال 1387 و بخش خوشاب در سال 1389 از شهرستان سبزوار جدا شدند و خود به شهرستان ارتقا یافتند.
که از شمال بـا شهرستانهای قوچان، اسفراین و جاجرم؛ از غرب با استان سمنان(شهرستان شاهرود)؛ از جنوب بـا شهرسـتان بردسکن و کاشمر و از شرق با شهرستان نیشابور مجاورت دارد. همچنین در طول جاده ابریشـم و ترانزیـت کـالا و در مسـیر تردد زائران حرم رضوی قرار دارد.
جمعیت
جمعیت سبزوار در سال 1389 برابر با 477482 نفر بودهاست که سی امین شهر پرجمعیت کشور به شمار می آید. همچنـین سبزواردومین شهر پرجمعیت استان خراسان رضوی پس از مشهد می باشد.
شهرسبزوار برخوردار از 3 هزارحاشیه نشین از مجموع 500 هزار نفـر جمعیـت اغلـب حاشـیه نشـین هـا مهـاجر هسـتند و از روستاهای مختلف استان خراسان رضوی و خراسان شمالی و جنوبی مهاجرت کرده اند. در برخی موارد حاشیه نشینی به این معنی اطلاق می شود که افرادی در کنار انباشت زباله های شهری زنـدگی مـی کننـد و از آنهـا نیـز تغذیـه مـی کننـد ولـی خوشبختانه این نوع حاشیه نشینی در شهر سبزوار وجود ندارد. (شهردار سبزوار (1389
تعریف عملیاتی مفهوم حاشیه نشینی
مفهوم حاشیه نشینی به معنای اعم، شامل تمامی کسانی است که در محدوده اقتصادی شهر ساکن هستند ولی جذب اقتصاد شهری نشده اند. جاذبهی شهرنشینی و رفاه شهری، این افراد را از زادگاه خویش کنده و بـه سـوی قطـب هـای صـنعتی و
بازارهای کار می کشد و اکثرا مهاجرین روستایی هستند که به منظور گذران بهتر زندگی، راهـی شـهرها مـی شوند(موسسـه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، بهمن1350 ص ٫(7 حاشیه نشینی از دیدگاه آقایان منصوریان و آیت اللهی به گونه ای دیگر است: »حاشیه نشینان بر اثر نیروی دافعه ی خاستگاه
چون فقر و بیکاری و کمتر عوامل جاذب شهری از زادگاه خود روستا، ایل یا شهر - رانده شده و به شهرها روی آورده انـد از آنجایکه اکثریت این گروهها بیسواد بوه و مهارت لازم را جهت جذب در بازار کار شهر ندارند عامل پس ران شهری نیز آنها را از شهر رانده و به حاشیه کشانده است (منصوریان ، 1376 ص (2
مشکلات حاشیه نشینی در اطراف کال عیدگاه سبزوار
مسکن های غیر معمول - خیابانها و کوچه های تنگ و باریک، مشکلات زیست محیطی و بهداشتی، فزونی و تراکم بـالای جمعیت، فقر فرهنگی و آسیب پذیری بالا در برابر حوادث طبیعی به خصـوص سـیل و زلزلـه - سـطح پـایین برخـورداری از امکانات و تسهیلات زندگی، عدم برخورداری از امکانات، تأسیسات و خدمات شهری، اشتغال غالب در مشـاغل غیـر رسـمی، تصرف غیر قانونی زمین و ... از ویژگیهای اسکان غیر رسمی می باشد.
