بخشی از مقاله
استان خوزستان
خوزستان در عصر سوم و چهارم زمين شناسي
خوزستان در عصر سوم و چهارم زمين شناسي بوجود آمده است . در منطقه خوزستان و عربستان در دوران دوم زمين شناسي ، دريائي وسيع وجود داشت كهع به اقيانوس هند متصل بود و خشكي هاي اين مناطق منحصر به چند جزيره كوچك و بزرگ بوده كه در اثر عوامل آتش فشاني از زير آب سر برآورده و آن جزائر در جائي قرار داشت كه اكنون كوههاي دماوند ، الوند ، ، زردكوه و دنا قرار دارد .
بنام خداوند بخشنده مهربان
مقدمه
من استاني كه براي تحقيق انتخاب كرده ام استان خوزستان است استاني كه اجداد من از سالهاي بسيار دور در يكي از شهرهاي آن (ابتدا در شوشتر كه يكي از قديمي ترين شهرهاي ايران و مركز خوزستان در آن سالها بوده) و بعداً شهر اهواز كه تاكنون نيز مركز آن استان مي باشد و من هم در اين شهر به دنيا آمده ام . استان خوزستان يكي از استانهاي پهناور و داراي جلگه هاي حاصلخيز و رودخانه هاي پرآب و معادن عظيم نفت و گاز مي باشد .
كلمه خوز به معني شكر است و خوزستان به معني شكرستان است چون در قديم خوزستان مركز نيشكركاري و تهيه شكر بوده است . استان خوزستان به اين نام ناميده شده است . استان خوزستان در زمانها قديم مركزي براي علم و دانش و تربيت علما بوده و دانشگاه جندي شاپور يكي از آن مراكز بوده است . كه دانشگاه جندي شاپور فعلي از آن نام گرفته است .
شهر اهواز كه اكنون مركز استان خوزستان است تا قبل از سلطنت رضاخان شهري كوچك به نام ناصري وداراي جمعيتي اندك بوده و پس از آنكه مركز استان قرار گرفت و جمعيت آن روبه فزوني گذاشت .
رودخانه كارون از وسط شهر از شمال به جنوب در حركت است و شهر را به دو قسمت تقسيم مي كند . اولين مدرسه ابتدايي كه در اين شهر تاسيس گرديد حدود سالهاي 1303 و 1304 بوده كه با سعي و كوشش جد من و آوردن معلم از شيراز با مخارج ايشان بوجود آمد و چون در آن زمان شيخي به نام شيخ چاسب بر استان خوزستان حكم روايي مي نمود اين مدرسه به نام چاسبيه ناميده شد .
مشخصات جغرافيايي و انساني شهرهاي خوزستان
استان خوزستان با مساحتي بالغ بر 282/67 كيلومترمربع پنجمين استان از لحاظ وسعت مي باشد كه در جنوب غربي ايران قرار دارد . استان خوزستان از شمال به استان لرستان و از شمال شرقي به استان چهار محال بختياري و كهكيلويه و بويراحمد و از جنوب به خليج فارس و از مغرب به كشور عراق محدود است .
سابقه تاريخي خوزستان
يكي از قديمي ترين تمدن هاي بشري در شش هزار سال پيش در شوش پديد آمد . هزار سال بعد دولت مقتدر عيلام در شوش پايه گذاري شد و اين دولت در سه هزار سال پيش از ميلاد مسيح توسط آشوريان در هم شكسته شد . خوزستان در دوره هخامنشيان ، اشكانيان و ساسانيان نه تنها بر عظمت اش افزوده گشت بلكه شهرهايي نيز در آن ايجاد گرديد . خوزستان در دوران بعد از اسلام نيز آباد بود و تا انقراض حكومت صفويه به چنگ افغان ها افتاد . در دوران نادر و كريم خان زند خوزستان دوره فترت را گذراند . در دوره قاجاريه به وسيله محمد علي ميرزا پسر فتح عليشاه ضميمه كرمانشان شد .
نام استان و شهرستانها موقعيت جغرافيايي ارتفاع از سطح دريا به متر جمعيت مركز شهرستان مساحت استان و شهرستان ها كيلومترمربع جمعيت استان و شهرستان
طول جغرافيايي عرض جغرافيايي
دقيقه ثانيه دقيقه ثانيه
استان خوزستان 236/67 920/196/2
اهواز 41-48 19-21 20متر 334399 10556 496468
آبادان 16-48 20-30 3 متر 294068 2796 376911
خرمشهر 11-48 26-30 3 متر 490-140 1355 176669
شادگان 40-48 39-30 5 متر 10246 3197 48964
دزفول 24-48 24-32 143متر 121251 7884 265108
مسجدسليمان 17-49 59-31 362متر 77098 6986 179073
بهبهان 16-50 35-30 300متر 49378 3815 114780
ماه شهر 13-49 33-30 3متر 29940 7296 70973
سوسنگرد 10-48 33-31 130متر 14420 5844 100519
شوشتر 50-48 53-32 150متر 26173 3538 93893
ايذه 54-49 48-31 764 10257 6201 138633
رامهرمز 37-49 16-21 200 11138 4313 68590
انديمشك 21-48 27-33 150 32085 3455 56339
شهرهاي خوزستان
مركز استان ، شهر خوزستان مي باشد كه رودخانه كارون از وسط اين شهر مي گذرد و شهر را به قسمت هاي شرقي و غربي تقسيم مي نمايد . بيشتر مراكز اداري در قسمت غربي رودخانه و مراكز تجاري و مغازه ها در سمت شرقي قرار دارند . قسمت هاي شرق و غرب شهر توسط شش عدد پل به هم وصل مي شوند . كه يكي از اين پلها كه به نام پل آهني معروف است در زمان رضاخان ساخته شده و مخصوص عبور قطار آهن مي باشد و بوسيله اين پل بندر امام خميني به خط سرتاسري راه آهن اتصال پيدا مي كند و اين بندر كه در قديم به نام بندر شاهپور ناميده مي شد در زمان جنگ
بين المللي دوم مورد استفاده متفقين قرار گرفت .
از شهرهاي عمده خوزستان شهرهاي شوشتر ، دزفول ، بهبهان ، آبادان ، خرمشهر ، رامهرمز ، ايذه ، بستان ، سوسنگرد و شادگان را مي توان نام برد .
بيشتر مزارع نيشكر كاري در شهرهاي شوشتر و دزفول قرار دارد . شهر دزفول مركز باغات مركبات و خرمشهر و آبادان و شادگان مركز نخلستانهاي استان خوزستان
مي باشند .
شهر شوشتر تا قبل از آنكه شهر اهواز به مركزيت استان تائيد شود مركز استان خوزستان بوده است . سد شادروان در اين شهر قرار دارد . اين شد در زمان سلطنت شاهپور اول از سلاطين ساساني ساخته شده است . بند ميزان كه بر روي رودخانه كارون در اين شهر زده شده آب رودخانه را به دو قسمت تقسيم نموده و شهر شوشتر را مانند جزيره اي در بر مي گيرد .
شهر شوش كه نزديك دزفول قرار دارد از شهرهاي بسيار قديمي اير ان مي باشد كه در زمان هاي سلطنت هخامنشيان و ساسانيان پايتخت زمستاني آنها بوده است و آثار بسياري در اين شهر وجود دارد كه همه ساله مورد بازديد سياهان و جهانگردان قرار مي گيرد . آرامگاه حضرت دانيال نبي در اين شهر واقع است . شهرهاي بهبهان و رام هرمز از لحاظ كشت گندم در استان خوزستان مقام بالايي را دارد .
زبان هاي محلي شهرهاي خوزستان
همانطوريكه در تمام استان هاي ايران زبان رسمي و دولتي زبان فارسي دري مي باشد ولي مردمان هر محل زبالن محاوره آنها زبان مادري و به قول معروف زبان محلي است. در شهر هاي استان خوزستان نيز در هر شهر زبان محلي خودرا بيشتر بكار
مي برد . و هرچه شهرها به هم نزديكتر باشند زبان آنها بيشتر شبيه به هم است . در خوزستان زبان هاي محلي شوشتري و دزفولي كه شبيه به هم اند در شهرهاي شوشتر و دزفول با آن صحبت مي كنند . زبان عربي كه مخصوص شهرهاي عرب نشين است مانند هويزه ، سوسنگرد ، دشت آزادگان و شادگان و قسمتي از شهرهاي آبادان و خرمشهر و آبادان و خرمشهر به اين زبان صحبت مي كنند . زبان مردم بهبهان و رامهرمز لهجه اي مخصوص به خود دارد . و زبان لري كه در شهرهاي شمال خوزستان بدان تكلم مي نمايند .
آب و هواي استان خوزستان
آب و هواي استان خوزستان در مناطق كوهستاني و مرتفع با تابستان هاي معتدل و زمستان هاي سرد و در نواحي كوهپايه اي داراي آب و هواي نيمه بياباني و در نواحي پست و جلگه اي هرچه به سمت جنوب و جنوب شرقي پيش رويم خصوصيات اب و هوا از نيمه بياباني به بياباني كناره اي تبديل مي شود . عموماً زمستان هاي اين ناحيه كوتاه و معتدل و تابستان هاي طولاني و گرم
است . حداكثر مطلق درجه حرارت در شهرهاي اهواز ، آبادان ، دزفول به ترتيب 49 و 50 درجه است . حداقل مطلق دما در شهرهاي مذكور به ترتيب 10- ، 20+ و 10- است . درجه حرارت معمولاً در تيرماه به بالاترين حد خود و در بهمن ماه به پايين ترين حد خود در طول سال مي رسد . در اين ناحيه تعداد روزهاي يخبندان بسيار اندك است .
در خوزستان مقدار بارندگي بسيار كم و معدل بارندگي در طول پانزده سال از 205 ميليمتر در اهواز تجاوز نكرده است .
رودخانه ها
رودخانه كارون : سرچشمه اصلي رودخانه كارون از زردكوه بختياري است كه در ط.ل مسيرش شعبه هاي متعددي به آن اضافه مي شود . بعد از گذر از دره ها و دامنه كوههاي فراوان به سوي جلگه خوزستان سرازير مي شود . اين رودخانه در شمال شهر شوشتر به دو شاخه تقسيم شده و شهر شوشتر را مانند جزيره اي در بر مي گيرد . كه اين دو شاخه در جنوب شهر شوشتر در
محلي بنام بند قير دوباره به هم پيوسته و به راه خود ادامه مي دهند . رودخانه كارون شهر اهواز را به دو قسمت تقسيم نموده و به سوي خرمشهر جزيان مي يابد . در شهر شوشتر دو پل ودر شهر اهواز شش پل بر روي آن زده شده است . رودخانه كارون پس از رسيدن به خرمشهر باز هم به دو شاخه تقسيم مي گردد كه يك شاخه آن به نام بهمن شير از مشرق آبادان عبور كرده و وارد خليج فارس مي شود و شعبه ديگر آن كه همان كارون است وارد اروندرود
مي گردد كه در سمت غربي آن كشور عراق قرار دارد .
بر روي رودخانه كارون چندين سد زده شده كه تعدادي در حال بهره وري و بقيه در حال اتمام مي باشد . مقداري از برق مورد مصرف كشور از اين سدها تامين مي گردد .
رودخانه دز: ذرودخانه دز داراي چندين شاخه مهم است . شعبه هاي اصلي اين رودخانه از ارتفاعات شهرستان اراك ، بروجرد ، علي گودرز و كوههاي بلند بختياي شرچشمه مي گيرد . رودهايي كه به رودخانه دز مي ريزند عبارتند از : رودخانه سرخ بختياري و سرخاب . بر روي دز سدي به همين نام زده شده كه از نظر كشاورزي و توليد برق حائز اهميت بسيار است . اين رودخانه به اتفاق رودخانه كارون قريب به 31400 كيلومتر مربع از زمين هاي استان خوزستان را مشروب مي نمايد .
رودخانه كرخه : اين رودخانه نام هاي گوناگوني دارد .از جمله (چرخه ) كه نام يكي از شهرهاي عيلام نيز بوده است . نام ديگر آن (گاماساب) يا (گامارود) است ، كه به معني گاوميش آب (يعني رود بزرگ ) نيز موسوم بوده است . در قرون اسلامي تا قرن دهم هجري اين رودخانه را به نام هاي نهر شوش ، دجله العمياء (يعني دجله كوه) و شط الحي نيز گفته اند .
رودخانه كرخه از دامنه هاي جنوبي الوند سرچشه مي گيرد و از دشت اسدآباد و نهاوند در حوالي كنگاور عبور مي كند . سپس رود (ديناور) به آن مي پيوندد و از پاي بيستون مي گذرد . قبل از رسيدن به بيستون به جنوب منحرف شده واز دره هاي كوچكي عبور كرده و سپس سياه‌آب (قره سو) از مشرق كرمانشاه بدان ملحق مي شود و بعد به سيروان مي رسد و از اينجا داخل خاك لرستان شده و سيمره ناميده
مي شود . اين رودخانه از دره هاي عميق و عريضي كه در جنوب كبيركوه قرار دارند عبور
مي كنند و وارد جلگه خوزستان مي شود كه از اين به بعد به نام كرخه ناميده مي شود. رودخانه كرخه از زمين هايي مي گذرد كه از رسوبات خود آن بوجود آمده اند . در طول مسير شمالي – جنوبي خود تغيير جهت داده و وارد سرزمين هاي دشت آزادگان مي شودو در پايان وارد باتلاق هويزه (هورالهويزه) درغرب شهر هويزه مي شود و در آخرين مرحله پس ازطي اين باتلاق وارد اروندرود مي شود .
رود مارون (جراحي) : نام اصلي و قديمي اين رودخانه (تاب) است . اين رودخانه از كوه نيل سرچشمه مي گيرد و از لوداب مي گذرد . از اين محل به بعد به نام مارون ناميده مي شود . از قسمت شمال وارد دشت بهبهان مي شود و از شمال غربي اين شهر مي گذرد . در نزديكي (چم هاشم ) شعبه ديگري از شمال به نام رود (اعلاك) با شعبه اش به نام (رود زرد ) كه از رامهرمز مي آيد به مارون مي پيوند . اين رود از اين محل به بعد به نام رود جراحي معروف است . رود جراحي پس از عبور از رامشير در شادگان به چند شاخه تقسيم مي شود كه يك شاخه آن به كارون و شاخه ديگر آن به خوردورق مي پيوند
د . رود جراحي سرانجام در بندر امام خميني به آبهاي خليج فارس مي ريزد .
رود خيرآباد (هنديجان) : نام اين رود شيرين است . از ديلكان شرچشمه مي گيرد . از تسوج شعبه ديگري به نام شاه بهرام به آن ملحق مي شود . پس از عبور از روستاي نازيكان شعبه ديگري از شمال بدان مي پيوندد . در اين محل به نام رود خيرآباد معروف است . رودخانه خيرآباد پس از عبور از روستاي خيرآباد از سمت راست رود ديگري به نام (آب زرك) دريافت مي گردد . سپس در محل سردشت شاخه پرآبي به‌آن متصل مي شود . اين رود در اين محل به نام زهره معروف است . رود زهره پس از رسيدن به هنديجان به نام هنديجان ناميده مي شود . رود هنديجان سرانجام در جنوب اين شهر به خليج فارس مي رسد .
كوهها
از جمله كوههاي مهم استان خوزستان ، كوه چو ، جيال ، ورزرد ، شاويش ،
آب بندان ، مامازاده ، كوه سياه ، كوه چال و منگشت كه يكي از كوههاي برفگير استان خوزستان است مي توان نام برد . پيشكوههاي زاگرس كه در نزديكي سواحل
خليج فارس قرار گرفته شامل مقداري سنگهاي آهكي و نمكي است و به همين علت آب اغلب رودخانه هاي اين حدود شور و سنگين است و زمين هاي مجاور را شوره زار تشكيل مي دهد . اما در ارتفاعات بلندتر از سنگهاي آهكي تركيب يافته كه داراي دامنه هاي پرشيب و دره هاي عميق است . منطقه كوهپايه زاگرس كه جنوب غربي ترين و پست ترين طاقديسهاي زاگرس به شمار مي رود در زير رسوبات جلگه ين النهرين در عراق و يا آبهاي خليج فارس دفن مي شود .
