بخشی از مقاله
بررسی تاثیر فناوری اطلاعات در فراگیری زبان انگلیسی (مطالعه موردی زبانکده های استان خوزستان)
چکیده
هدف اصلی این پژوهش ارزیابی تاثیر فناوری اطلاعات بر یادگیری زبان انگلیسی است. در این مقاله با مروری بر قابلیت های فناوری های وسیع یادگیری زبان دوم، اهمیت یادگیری زبان انگلیسی و جنبه های مختلف تاثیر فناوری اطلاعات بر یادگیری این زبان مورد بحث قرار می گیرد. فناوری اطلاعات در این تحقیق بر اساس چهار بعد: ارتقای ورودی زبان ، بهبود بازخورد محتوای شخصی سازی شده و تسهیل مکالمه مورد تحلیل قرار گرفت. روش پژوهش با توجه به ماهیت موضوع و اهداف مورد نظر از نوع توصیفی و پیمایشی است. متغیر مستقل این تحقیق 4 عامل فوق و متغیر وابسته تاثیری است که فناوری اطلاعات بر یادگیری زبان انگلیسی می تواند داشته باشد. در این تحقیق نظر زبان آموزان زبانکده های خصوصی استان خوزستان در رابطه با یادگیری مبتنی بر کامپیوتر و فناوری اطلاعات مورد ارزیابی قرار گرفته و این نتیجه حاصل شد که فناوری اطلاعات می تواند شرایط لازم برای یادگیری موثر زبان دوم را فراهم کند. نتیجه دیگر اینکه در طراحی یک سیستم جامع آموزش زبان انگلیسی بر اسامی فناوری اطلاعات باید به عدم فردیت مطالب، استفاده از تمام قابلیت های فناوری و کاربرد فناوری های چند رسانه ای توجه کرد. کلمات کلیدی فناوری : اطلاعات، زبان انگلیسی، آموزش مجازی، محیط یادگیری
1- مقدمه
توسعه فناوری اطلاعات تاثیر عمیقی بر بهبود تمام زمینه ها در جامعه مدرن امروزی ما دارد. کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش و یادگیری یکی از ضروری ترین کارهای خدمات آموزشی در حال حاضر می باشد و استفاده از آن در آموزش و یادگیری زبان انگلیسی، همانند دیگر موضوعات، انگیزه ای برای فرایندهای ابتکاری روش های تدریس می باشد که هدف شان برجسته کردن کارایی تدریس و آموزش است. بدلیل کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش و یادگیری، دروس جذاب تر شده و فراگیران احساس اطمینان بیشتری برای شرکت در فعالیت های کلامی درسی پیدا می کند[1]
با گسترده شدن فناوری اطلاعات و نفوذ وسایل ارتباط از راه دور به عمق جامعه، ابزار ها و روش های آموزش نیز دچار تحول شده اند. تحول این ابزار ها و روش ها در جهتی است که هر فرد در هر زمان و هر مکان بتواند با امکانات مشخص و در بازه زمانی که خود، مشخص می کند مشغول یادگیری شود. پیشرفت فناوری و از همه مهمتر ارزان تر شدن هزینه استفاده از آن، استفاده از ابزار های جدید تر برای انتقال دانش مطرح شد. با به وجود آمدن و گسترش اینترنت این پدیده جدی تر دنبال و ابزار ها، روش ها و استاندارد هایی برای آموزش الکترونیکی مطرح شد و هر روز اصلاحات جدیدتری در این زمینه انجام پذیرفت [2] افزون بر این زبان انگلیسی یک موضوع ارتباطی است بنابراین معلمان همیشه باید برای تدریس این زبان وسایل آموزشی را مهیا کنند. استفاده از فناوری اطلاعات در آموزش و یادگیری زبان انگلیسی به استفاده درست از زمان و دستیابی آسانتر فراگیران به دروس کمک می کند. کشور ما نیز به دلیل تعاملی که با محیط پیرامون خود دارد، از تحولات جهانی بی نصیبه نیست و با توجه به رویکرد جهانی در مباحثی مثل آموزش برای همه، آموزش مادام العمر، آموزش برای زندگی بهتر، می بایست از روش های خاصی برای تحت پوشش در آوردن هر چه بیشتر جمبت لازم التعليم و یا افزایش کیفیت آموزش و پرورش و یا حتی کاهش هزینه های آموزش استفاده کند[1]
در 10 سال گذشته با رشد و توسعه نقش فناوری اطلاعات در کشور ما و با توجهی که به آماده کردن بترهای لازم برای توسعه آن شده است، این پدیده در آموزش و پرورش نیز جای خود را باز کرده و به خوبی خودنمایی می کند. اینکه این موضوع چه مقدار تائير کنار بوده، قابل اندازه گیری نیست. ولی به جرات می توان گفت که از معدود پدیده هایی است که در عمر کوتاه خود توانسته تاثیر گستردهای بگذارد و توجه بسیاری را به خود معطوف کند در این میان فراگیران زبان انگلیسی به دلیل تعامل گسترده ای که با وسایل نرم افزاری و چند رسانه ای در زمینه فراگیری این زبان داشته اند توانسته اند به نحو احسن از فناوری اطلاعات بهره مند شوند و دانش خود را در زمینه
زبان انگلی و بواسطه فناوری اطلاعات افزایش دهند. فناوری اطلاعات می تواند تاثیرات عمده ای بر میزان و سرعت یادگیری زبان انگلیی داشته باشد و از این روست که این تحقیق در پی بررسی کار کرد و تاثیر فناوری اطلاعات بر یادگیری زبان انگلی ایت.
2- اهمیت، ضرورت و اهداف تحقيق
زبان انگلیسی به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای ارتباطی برای استفاده از منابع و مآخذ علمی و پژوهشی و بهره گیری از فن اوری های پیشرفته، از اساسی ترین مهارتهای مورد نیاز برای زندگی در جهان امروز است. با اظهار تاسف از غفلت توسعه زبان آموزی در جامعه در دو دهه گذشته فرصت و مجال بیاری را برای نشر زبان انگلی در کشور از دست داده ایم. اما اکنون که جهان به سوی یکپارچگی پیش می رود. در عصر ارتباطات و اطلاعات باید این عقب ماندگی را جبران کنیم و فراگیری انگلی را به مثابه زبان بین المللی و مشترک مردم دنیا همه گیر و عمومی سازیم [3]
در کشور ما یادگیری زبان انگلیسی ساده ترین راهی است که به تک واژه ها و هجاهای کوتاه و بلند در ادبیات تاریخی، علمی و انسانی جهان رنگ و معنا می بخشد. با این حال در تلاش برای برقراری ارتباط با یکدیگر در سکوی جهانی و به ویژه تسلط بر دانش، فناوری و اطلاعات نوین در جهان پیشرفته صنعتی، به لغات محدود و یا به زبان ایما و اشاره نمی توان اکتفا کرد. با توسعه فناوری اطلاعات ابزارهای یادگیری نیز به پیشرفت هایی دست یافته اند و دستخوش تغیرات قرار گرفته اند. زبان انگبی از جمله معدود رشته هایی است که تحت تاثیر پیشرفت های فناوری اطلاعات قرار گرفته است. از سویی با فراهم آمدن امکانات نرم افزاری و سخت افزاری این فرصت فراهم شده است تا با توجه بیشتر به فعالیت های مبتنی بر فناوری اطلاعات، زمینه ی رشد، پرورش و باروری استعدادها فراهم شود. اما این سوال وجود دارد که این فناوری تا چه اندازه زبان آموزان ما را به خود مشغول کرده و آیا ابزارهای مرتبط با فناوری اطلاعات توانسته اند در سرعت فراگیری زبان انگلیی تاثیری داشته باشند. این تحقیق بر آن است که تاثیر فناوری اطلاعات بر یادگیری زبان انگلبی از جنبه های بازخورده ارتباط، ورودی زبان و امکان شخصی سازی داده های زبانی توسط زبان آموز و بواسطه فناوری اطلاعات را در زبانکده های شهر اهواز بررسی نماید.
3- مروری بر ادبیات تحقیق
1 - 3- آموزش الکترونیکی چیست؟
آموزش الکترونیکی می تواند از دو دیدگاه تعریف شود؛ در تعریف الفری اموزش الکترونیکی به مجموع فعالیت های آموزشی اطلاق می گردد که با استفاده از ابزارهای الکترونیکی اعم از صوتی، تصویری رایانه ای شبکه ای، مجازی صورت می گیرد. اما تعریف مفهومی آن به صورت زیر بیان می شود یادگیری فعال و هوشمندی است که ضمن تحول در فرایند یاددهی و یادگیری و مدیریت دانایی، در گترش، تعميق و پایدار نمودن فرهنگی موسسه تکنولوژی آموزشی نقش اساسی و محوری خواهد داشت[3]
درباره یادگیری الکترونیکی تعاریف و اظهار نظرهای متعددی ارائه گردیده که نمونه ای از آنها به قرار زیر می باشد
جی کراس استفاده از فناوری اطلاعات را مبنای یادگیری الکترونیکی تعریف می نماید[2]. فاکو یادگیری الکترونیکی را شامل آموزش مبتنی بر رایانه و وب می داند[4]. کورتی استفاده از فناوری اطلاعات برای مدیریت، طراحی، ارائه، انتخاب، تادل، هدایت و راهبری، پشتیبانی و توسعه آموزش را یادگیری الکترونیکی فرض می نماید[1]. به زعم گاروین یادگیری الکترونیکی مبتنی بر اینترنت است و شامل مبادله محتوی از طریق ساختار ارتباطی نوین مدیریت یادگیری و اجتماع شبکه ای از یادگیرندگان، توسعه دهندگان محتوی و متخصصان می باشد[5]. در این مقاله آموزش مبتنی بر رایانه، شبکه و وسایل چند رسانه ای مد نظر است.
2 - 3 - تاریخچه آموزش مجازی :
اخيرا فناوری اطلاعات به عنوان راه حلی برای کاهش هزینه ی آموزش و افزایش سطح کیفی آموزش و پژوهش به طور جدی تر مطرح شده است. فناوری اطلاعات در یادگیری و یاددهی مفاهیم، دگرگونی شگرفی را ایجاد نموده است و این نوید را میدهد که دانشجویان با بکارگیری شیوه مدرنتر، کاراتر و موثرتر یادگیری الکترونیکی آموزش ببیند. در اواسط قرن بیستم برنامه های آموزشی متنوعی نیز وجود داشت که به سمع و نظر مخاطبانی که نمی توانستند در کلاس های متمرکز حضور یابند می رسید. با توجه به شهرت راديو و تلویزیون، آموزش دهندگان به فناوری جدیدی دست یافتند که به سیستم بستی برای ارانه آموزش متکی نبود و به این ترتیب مجوز اولین رادیوی آموزشی دانشگاهی در سال 1921 صادر شد که اولین پایه شکل گیری آموزش الکترونیکی محسوب می گردد. در سال 1960 با تکامل و پیشرفت رسانه ها، تکنولوژی آموزش از راه دور نیز دچار تغییر شد و به جای تکیه بر سیستم پتی بر استفاده ترکیبی از ابزار چند رسانه ای و ساختارهای اداری برای پشتیبانی آموزش از دانشجویان متکی بود؛ به نحوی که علاوه بر انگلستان و آمریکا در سایر کشورهای اروپایی و آسیایی مؤسسات آموزش الکترونیکی توسعه یافت [5]. امروزه کلاس های مجازی به دلیل وجود تکنولوژی های همگانی چون تلویزیون، رادیو و همچنین فناوری های جدید همچون لپ تاپ، نوت بوک و شبکه های کامپیوتری رو به افزایش است. مسلما اختراع تلویزیون و ویدئو بزرگترین تأثیر را بر آموزش راه دور داشته است، اما
تاکید بر کامپیوتر های شخصی و اینترنت باعث باز آفرینی چهره آموزش شیند و موجبات یادگیری و آموزش دانشجویان را از فواصل دور فراهم کردند. در جدول یک، تفاوت های دو سیستم سنتی و مدرن در آموزش و یادگیری ارائه شده است .
در حال حاضر تنها در ایالت متحده آمریکا بالغ بر دو ملیون نفر در حال گرفتن مدارک معتبر تحصیلی خود از این سیستم های آموزشی در رشته هایی چون آموزش و پرورش، پرستاری، فناوری اطلاعات بازرگانی، حسابداری، مدیریت، زبان انگلی، مهندسی نرم افزار، حقوق جزایی، مدیریت مراکز بهداشتی و درمانی و سایر رشته های موجود هتل پیش بینی می شود که تا بل ۲۰۰8 از هر ۱۰ دانشجو دو نفر به طور تمام وقت در سیستم های آموزشی آنلاین ثبت نام کد [3].
3 - 3 - دامنه آموزش الکترونیکی
آموزش الکترونیک دامنه گترده ای دارد و بسته به نوع استفاده و امکانات به چند دسته تقيم می شود:
1. آموزش بر پایه وبه در این روش، آموزش از طریق اینترنت خواهد بود. در اکثر موارد آزمون ها و ارائه مدرک از طریق الکترونیکی و وب است. کلاس های درس، یادداشت های درسی جزوه ها، اتاق بحث، پت الکترونیکی و غیره از ویژگی های این روش بوده و همگی بر روی وب ذخیره می شوند. البته به علت انعطاف پذیری فوق العاده آموزش الکترونیک دانشجو می تواند نحوه آموزش را به طریق دلخواه متناسب با فعالیت خود، شرایط موجود و امکانات، طراحی و پیاده سازی نماید.
2 آموزش مبتنی بر رایانه در این روش احتیاجی به اتصال به اینترنت و حتی به شبکه جز در شرایط خاص نیت در این روش اطلاعات بروی یک واسط الکترونیکی ذخیره می شود و کاربر با استفاده از یک رایانه با ابزار خواننده آن واسط الکترونیکی، می تواند از آن استفاده کند. یک مثال متعارف آن استفاده از CD آموزشی است که در کشور خودمان بیار از آن استفاده می شود.
3 آموزش از طریق وسایل و ابزار دیجیتال همراه آموزشی است که از طریق وسایل و ابزارهای دیجیتالی همراه از جمله PDA و Table PC و ارائه می شود.
4 آموزش از طریق تلفن همراه: آموزشی کاملا جدید است و تقریبا می تواند در گروه بالا قرار گیرد اما به علت افزایش تعداد افراد دارنده تلفن همراه و تمرکز برای این روش که به M- learning شهرت یافته است، دسته ای جدا برای آن در نظر گرفته می شود. این روش را به خوبی می توان پیاده سازی کرد. البته لازمه آن ایجاد زیر باخت های مخابراتی است. خیلی از مردم مخصوصا در جوامع شهری وقت زیادی از خود را در انتظار وسایل نقلیه، ترافیک و غیره از دست می دهند. در گذشته افراد برای استفاده از این وقت، کتاب هایی همراه خود جابه جا می کردند که مشکلات خودش را داشت؛ به عنوان مثال در مسیر حرکت و راه های ناهموار آبب زیادی به چشم وارد می شد.
4 - 3 - ارتباطات مجازی:
تحقیقات توسط صاحب نظران نشان داده است که ۷۵ درصد از کلاسهای آنلاین به طور غیرهمزمان انجام میشود[2] این به این معناست که دانشجویان می توانند به راحتی با استادان خود ارتباط برقرار کرده و در کلانی در شرکت کند، بدون اینکه این کار را همزمان با استادان و یا سایر دانشجویان انجام دهند. این خاصیت به ویژه برای دانشجویانی که در نقاط دیگری از جهان دارای ساعات متفاوتی با مرکز آموزشی هستند بسیار ارزشمند است، البته سیستم های آموزشی آنلاین نیز در شرایط خاصی ایجاب می کنند که استادان و دانشجویان همزمان وارد سيتم اینترنت شوند. این حالت بیشتر در مواقعی که کلاس حالت تکنیکی داشته باشد همچون واحدهای آزمایشگاهی و یا در صورتی که تجربه کردن فرایندها و گرفتن بازخور و نتیجه فوری ضرورت دارند، انجام می شود.
5 - 3 - مزایای یادگیری الکترونیکی
مزایایی که می توان برای آموزش و یادگیری الکترونیکی نام برد عبارتند از
1- در هر زمان می توان فرایند یادگیری و آموزش را پیاده و اجرا نمود.
2- در هر مکانی امکان یادگیری وجود دارد؛ بدین معنا که در آموزش الکترونیکی محدودیت جغرافیایی وجود ندارد و دانشجویان در هر کجا که باشند این امکان را دارند که از امکانات تحصیلی استفاده کنند
3- هزینه های یادگیری کاهش می یابد. نتایج تحقیقات نشان می دهد که با این روش هزینه های این نوع موسسات تقریبا به نصف کاهش می یابد
4- عموم مردم می توانند از آموزش بدون وجود محدودیت هایی از جمله سنی، جسمی و غیره برخوردار شوند.
5- به صورت دو طرفه و تعاملی می باشد. 6- نتيجه آموزش و یادگیری سریعتر مشخص می شود.
7- با استفاده از امکانات چندرسانه ای مطالب بیشتر در ذهن مانده و از ماندگاری بالاتری برخوردار خواهد بود.
8- تبعیض و امور نامطلوب اجتماعی کمتر اتفاق می افتد.
9- در این روش نیازی به رفت و آمد دانشجویان و استاد نیست و این خود در کاهش هزینه ها و استفاده از زمان موثر است.
10- در آموزش مجازی زمان نقش مستقلی دارد و دانشجویان در هر زمانی که برایشان مناسب باشد می توانند به آموزش پرداخته؛ در مباحث پژوهشی شرکت کنند و با استادان و همکلاسی های خود در اتاق های گفتمان به گفت وگو بپردازند[ 2, 3[
11- در آموزش مجازی معلمان و استادان جهت پاسخگویی مناسب به دانشجویان زمان بیشتری نسبت به کلاسهای درس به روش سنتی دارند که در آنها پاسخ به سؤالات، به صورت رودررو و آنی انجام می گیرد که ممکن است پاسخ بهینه ای برای برخی سؤالات دانشجویان نباشد.
12- با توجه به گستردگی منابع در آموزش الکترونیک، روشهای مختلف و أسانی جهت یادگیری برای دانشجویان وجود دارد که با توجه به توانایی های خود قادر به انتخاب هر کدام از روشها خواهند بود.
13- این سبک آموزش در دانشجویان نوعی خودآگاهی و اعتماد به نفس ایجاد می کند که باعث تقویت حس مسؤولیت پذیری در آنها برای آنچه که باد می گیرند، می شود
14- در این نوع آموزش دانشجویان خود، جهت و سرعت پیشروی را در یادگیری مطالب انتخاب و تعیین می کنند. در اینجا دیگر مانند کلاس های سنتی دانشجویان ضعیف باعث نمی شوند دیگران نیز متوقف شوند و یا برعکس در رقابت ناعادلانه با دانشجویان قوی تر قرار گیرند.
15- در آموزش الکترونیکی که محتویات درسی به صورت الکترونیکی تهیه می شوند و در اختیار دانشجویان قرار می گیرند به روزرسانی مطالب بسیار ساده تر و کم هزینه تر از مطالب چاپی است که در کلاس های سنتی مورد استفاده قرار می گیرند
16- گاهی مواقع به علت یک سری مسایل روان شناسی انسانها در برخوردهای مستقیم با دیگران از بیان حرف و احساسشان جلوگیری می کنند ولی در محیط مجازی و آموزش الکترونیکی هیچ رابطه مستقیم و رودررویی وجود ندارد که مانع شرکت عده ای در بحث ها و نظر خواهی ها و سؤال پرسیدن این عده شود.
17- در روش آموزش الکترونیکی دانشجویان این اختیار را دارند که آن دسته از صفاد درسی را انتخاب کنند که به آن علاقه مند هستند و در سطح دانش آنها است. آنها همچنین می توانند با انتخاب واحدهای درسی مورد علاقه شان یک دوره جدید تحصیلی برای خود ایجاد کنند و با شیوه خود پیش روند
18- با پیشروی دانشگاهها و مراکز آموزشی به سمت آموزش الکترونیک دوره های تحصیلی متعددی در زمینه های مختلف ایجاد شده است که این امر در بتمنتی به دلیل محدودیت های موجود امکان پذیر نیست. بدین ترتیب گتره انتخابی برای دانشجویان روز به روز بیشتر و متنوع تر شده و بهتر و راحت تر به اهداف خود خواهند رسید
لازم به ذکر است بنابر نظر محققان ویژه ترین مزیت این نوع آموزش، جدایی استاد از دانشجو می باشد[4]
6 - 3 - محدودیت های یادگیری الکترونیکی
آموزش هایی که براساس فناوری اطلاعات شکل می گیرد با وجود تمام مزایایی که دارند، دارای برخی موارد بحث انگیز نیز می باشند که در ادامه مورد بررسی قرار می گیرد ا 1- مهم ترین مدلهای که در روش آموزش الکترونیکی به وجود آمده است گوشه گیری و انزوای دانشجویان است. عده ای بر این عقیده اند که آموزش مجازی سطح تعاملات رودررو و مستقیم دانشجویان با معلمان و دانشجویان با یکدیگر را محدود می کند و نوعی انزوا برای آنها ایجاد می شود. آنها معتقدند این روش برای دانشجویان کم رو بسیار موثر است و برای آنهایی که علاقه مند هستند در مباحثات رو در رو شرکت کنند کارا نیست
2- از دیگر مایل مورد بحث در زمینه آموزش الکترونیکی امکاناتی است که در این روش به آنها احتیاج است؛ از آن جمله می توان به کامپیوتر، اینترنت و تجهیزات مربوطه اشاره نمود. حال این سوال پیش می آید که بر سر آموزش دانشجویانی که تمایل دارند تحصیلات عالیه داشته باشند ولی دارای محدودیت های جغرافیایی و امکانات آموزش الکترونیکی هستند چه پیش می آید؟
7 - 3 - مسائل فراروی آموزش الکترونیکی در ایران برخی از مسائل و موانع اجرای آموزش الکترونیکی ذاتی و فراگیر بوده و پاره ای دیگر اختصاص به وضعیت فعلی کشور ما دارد که ذیلا به برخی از آنها اشاره شده است [6] ا- یادگیرنده و یاددهنده می بایست به کامپیوتر و تجهیزات اتصال مناسب به اینترنت داشته باشند که لزوما برای همه و در همه جا سهل الوصول نیت.
2- او باید مهارت کافی در راه اندازی و استفاده از این تجهیزات داشته باشند. 3- آشنایی با برخی برنامه های کاربردی و عمومی از قبیل ابزار کاوش اینترنتی ارسال و دریافت ایمیل، واژه پرداز و ابزار طراحی و نمایش اسلاید مثل ppt تقريبأ اجتناب ناپذیر است
و آشنایی با برخی نرم افزارهای کاربردی اختصاصی برای آموزش های تحت وب از جمله نرم افزارهای تحت کلاس مجازی و ابزارهای تولید محتوا 5- عدم اطمینان و اعتماد کافی به نگهداری پرونده ها و محتوای دیجیتالی در محیط کامپیوتر، بدین معنا که خرابی های سخت افزاری و نرم افزاری ممکن است باعث از دست رفتن کل اطلاعات شود. 6- مدیریت فایل ها و پرونده های برنامه ها و محتوای دیجیتالی دروس و تمرینات روی کامپیوتر به شکل سازمان دهی شده که عنداللزوم با سهولت در دسترس باشد. در بسیاری موارد مشاهده می گردد نخه های متعدد فایل ها باعث سردرگمی و اشتباه در ارسال آنها می گردد و بعضا به از دست رفتن برخی منتهی می شود 7- به رغم انتظار در آموزش از طریق کامپیوتر زمان لزوما کوتاهتر نمی شود بلکه در برخی موارد از قبیل پاسخ دادن به تمرینات و حل مسائل محاسباتی و ارسال آنها گاهی مستلزم صرف زمان به مراتب بیشتر از شیوه سنتی است. 8- در فرایند اجرای دروس و کلاس تی یادگیرنده به ندرت دچار اشتباه در زمانبندی فعالیت های آموزشی شده و بر اثر تعاملات با دیگر مشارکت کنندگان، دنبال کردن رویه ها به سرعت در ذهن او تثبیت می شود در صورتی که محیط مجازی نیاز به اطلاع رسانی شفاهی مستمر ونیز انظباط بسیار بالا از طرف یادگیرنده و یاد دهده دارد 9- بهرحال عدم ارتباط چهره به چهره کمبود نیاز عاطفی و روانی آموزش را باعث می گردد و پیوند عاطفی میان استاد و دانشجو به خوبی شکل نمی گیرد 10- روابط اجتماعی یادگیرنده تقويت نشده و می تواند باعث انزوا و تشدید گوشه گیری در یادگیرندگان شود برخی مشکلات خاص در کشور ما [7]
1- زیرساخت های ضعیف مخابراتی 2- سواد الکترونیکی نسبتا پاین یادگیرندگان 3- عدم تربیت اساتید برای آموزش در محیط الکترونیکی و مشکلات خاص زبان فارسی و خط در محيط رایانه 5- دوگانگی های فرهنگی در محیط سایبر و فضای واقعی
