تحقیق در مورد امامزاده زیدالکبیر و مرمت آن

بخشی از مقاله

امامزاده زیدالکبیر،مرمت اين بنا
امامزاده زیدالکبیر در منتهی الیه شرق شهرستان ابهر در استان زنجان قرار دارد، که بر اساس کتاب منتقله الطالبین نسبت شاهزاده زیدالکبیر به نخستین پیشوای شیعیان جهان باز می‌گردد.

نگاهي به معماري بناي زيدالكبير
گنبد این بنا دوپوش و از نوع رک می‌باشد که با گلویی مخروطی و بلند خود تداعی برج‌های آرامگاهی است، سبک خاصی که در سده‌های سوم و چهارم هجری قمری وارد عرصه معماری ایران گردید، از جمله ویژگی‌های این گنبد سطوح خارجی آن است که دارای پوشش کاشی فیروزه‌ای مزین به طرح‌های هندسی و کاربندی رنگی زیبای آن بر سطح گچی در نمای داخلی می‌باشد.

بدنهٔ گریو بلند، از آجرکاری زیبایی برخوردار است و در بالای آن، قطار متناسبی ایجاد شده که یک لبهٔ پیش آمده را بر روی خود حمل می‌کند و از روی آن، بدنهٔ مخروطی شکل گنبد بر پا شده‌است. بلندی دکل بنا، ۱۳ متر، ارتفاع گنبد، و قطر ساقهٔ آن ۵ متری است. گنبد بنا از نوع دو پوسته بوده که پوستهٔ داخلی آن در ارتفاع ۵ متری از سطح بقعه قرار دارد.
اَبهَر یکی از شهرهای استان زنجان و مرکز شهرستان ابهر می‌باشد. این شهر با 70.836 نفر جمعیت در سال 1385 [۱]، به عنوان دومین شهر پرجمعیت استان زنجان پس از شهر زنجان محسوب می‌شود. ارتفاع شهر ابهر از سطح دریا ۱540 متر است. این شهر در 90 کیلومتری شرق زنجان و 230 کیلومتری غرب تهران واقع شده است. مهم‌ترین اثر تاریخی و دیدنی شهر ابهر، بقعه امامزاده زیدالکبیر در شرق این شهر است.

یکی از بقاع معتبر و معروف، بقعه شاهزاده زیدالکبیر واقع در سمت شرقی شهر ابهر است. به استناد متون کتاب منتقله الطالبین شجره شاهزاده زیدالکبیر به پیشوای مولای متقیان رسیده است. وی ابو علی محمد بن احمد بن عبدالله در دار بن علی بن زید بن حسن بن علی بن ابیطالب علیه السلام و مادرش دختر عیسی ابو زید بن حسین بن زید شهید بن علی زین العابدین بن حسین بن علی بن ابی طالب علیه السلام که پسر عیسی، ابوزید همین شاهزاده زیدالکبیر است که از مدینه به شهر ابهر عزیمت نموده و در این محل دفن گردیده است.
این بقعه از نظر سبک معماری در این منطقه بی نظیر است. این بنا با زیبایی خاص با پلان مستطیل که در زوایای جبهه جنوبی دو نیم دایره آن را قطع نموده طراحی و اجرا گردیده است. بنا ابتدا بر روی دو ردیف سنگ سبز تراشیده استوار و بقعه آن با آجر بطور ساده ساخته شده است.

مرمت
با توجه به ساخت اين بنا در سده چهارم،تاريخ شاهد رسوب بلاياي طبيعي همچون طوفان،تندباد و بارانهاي سيل آسا و زلزله بوده است كه اين بنا نيز همچون ديگر بناهاي تاريخي كشورمان دستخوش اين حوادث قرار گرفته و تغيير شكل و خرابي بر معماري آن بوجود آمده است.همچنين اين بنا در حدود 200 سال پيش يكبار طعمه حريق شده است.باتوجه به اين حوادث در سال 75سازمان ميراث فرهنگي اقدام به مرمت اين بنانمود كه اين مرمت قريب 7 سال بر نماي خارجي امامزاده عرض اندام ميكرد.بعد از گذشت 7سال بدنه داخلي اصلاح شد و با كمك چندتن از معماران اصفهان و تبريز معماري گنبد تجديد طرح شد و هم اكنون ما شاهد گنبدي هستيم كه این گنبد سطوح خارجی آن است که دارای پوشش کاشی

فیروزه‌ای مزین به طرح‌های هندسی و کاربندی رنگی زیبای آن بر سطح گچی در نمای داخلی می‌باشد.
قرینه سازی در این بنا در دو جبهه شرقی و غربی شامل چهار ایوان است که از طریق دهلیزها به یکدیگر ارتباط دارند. بر فراز بقعه گنبد زیبایی از نوع گنبدهای مخروطی یا نوک تیز با دو پوشش بر جرزهای چهارگانه نشسته است. ریشه گنبد ابتدا مربع و سپس به دایره تبدیل شده و در کمر گنبد تزئیناتی از آجر به عنوان قرنیز با سبک زیبایی اجرا گردیده است. در تزئینات نیمه تمام گنبد کاشیهای آبی و زرد چشمگیر می باشد. روی در ورودی بقعه که از چوب چیت است طرحهای زیبای هندسی و اسلیمی حک گردیده و قطعه شعری به خط نسخ با مضمون زیر روی آن نقش بسته است:

به تعمیر شهزاده زیدالکبیرکه باشد به روز جزا دستگیرموفق شد استادکار جهان مسمی حسین کلب این آستان بتاریخ آن فکر کن (گل شکفت) مریزاد دست آفرین باد گفت از مضمون شعر چنین مستفاد می گردد که بنا در سال 850 هجری قمری بدست استاد حسین مرمت شده، لکن سبک معماری و نحوه اجرای بنا حاکی از احداث آن در قرن نهم هجری می باشد، به عبارت دیگر این بنا در سال 850 هجری قمری تعمیر نشده بلکه احداث گردیده است.

اين بنا در شرق شهرستان ابهر در انتهاي خيابان اســــتاد مطهري واقع شده و گنبد آن به شـــــكل مخروط است كه از آجر ساخته شده و برجي دارد كه مركب از پايه هاي آجري و بدنه مدور مي باشد. درب ورودي بقعه از چوب چيت به طور زيبائـي با طرحهاي هندسي و اسليمي حكاكي شده و قطعه شعري به خط نسخ با مضمون ذيل بر روي آن حك شده است:
به تعمير شه زاده زيد الكبير كه باشد به روز جزا دستگيرموفق شد استاد كار جهان مسمي حسين كلب اين آستان به تاريخ آن فكر كل (گل شكفت) مريزاد دست آفرين باد گفت

از مضمون شعر چنين مستفاد مي شود كه اين بنا در سال 850 هـ. . به وســــيله استاد حسين تعمير شــده است. ليكن سبك معماري حاكي از قرن نهم هجري است شجره طيبه امامزاده زيد الكبير به امام دوم شيعيان مي رسد به شرح زير: ابو علي محمد ابن عبدالله دردار بن علي بن زيد بن حسن بن علي بن ابيطالب (ع) و مادرش فاطمه دختر عيسي ابوزيد ابن حسين بن زيد شهيد بن علي زين العابدين بن حسين بن علي بن ابيطالب (ع) كه پسر عيسي ابو زيد همين شـاهزاده زيد الكبير است كه از مدينه به ابهر عزيمت نموده و در اين محل دفن شده است.

در سال 1365 حسينيه اي به نام حســينيه حضرت رقيه (س) توسط اهالي در ســـــمت شــــمالي بناي امامزاده كه قبلا شبستان بود احداث گرديده وبه امامزاده ملحق شــــد. گنبد امامزاده تا سال 1365 از آجر بود و كاشــي كاري آن نيمه تمام مانده بود كه در همان سال هم زمان با تعمير پيراحمد، با كوشش اداره فرهنگ و ارشاد اسـلامي و اداره حفظ آثار باستاني و همياري اهالي كاشي كاري گنبد آن به پايان رسيد.
به نوشته آقاي ثبوتي اين بقعه از نظر ســـبك معماري در اين منطقه بي نظير اســــت و با آجر به طور ساده ساخته شده و برفراز بقعه گنبد زيبايي از نوع گنبدهاي مخروطي بنا گرديده است.

امامزاده زیدالکبیر در منتهی الیه شرق شهرستان ابهر در استان زنجان قرار دارد، که بر اساس کتاب منتقله الطالبین نسبت شاهزاده زیدالکبیر به نخستین پیشوای شیعیان جهان باز می‌گردد.
گنبد این بنا دوپوش و از نوع رک می‌باشد که با گلویی مخروطی و بلند خود تداعی برج‌های آرامگاهی است، سبک خاصی که در سده‌های سوم و چهارم هجری قمری وارد عرصه معماری ایران گردید، از جمله ویژگی‌های این گنبد سطوح خارجی آن است که دارای پوشش کاشی فیروزه‌ای مزین به طرح‌های هندسی و کاربندی رنگی زیبای آن بر سطح گچی در نمای داخلی می‌باشد.

بدنهٔ گریو بلند، از آجرکاری زیبایی برخوردار است و در بالای آن، قطار متناسبی ایجاد شده که یک لبهٔ پیش آمده را بر روی خود حمل می‌کند و از روی آن، بدنهٔ مخروطی شکل گنبد بر پا شده‌است. بلندی دکل بنا، ۱۳ متر، ارتفاع گنبد، و قطر ساقهٔ آن ۵ متری است. گنبد بنا از نوع دو پوسته بوده که پوستهٔ داخلی آن در ارتفاع ۵ متری از سطح بقعه قرار دارد.
از زيارتگاههاي معتبر و معروف اهالي ابهر و حومه آرامگاه شاهزاده زيدالکبير است که در شرق شهر و در انتهاي خيابان استاد مطهري ابهر واقع شده است.قرار گرفته وداراي گنبد زيباي مخروطي شکلي است. اطراف اين زيارتگاه سابق بر اين گورستان بود که امروزه به خارج شهر منتقل واين بقعه در وسط ميداني که پر از گلهاي رنگارنگ است قرار گرفته واز نظر سبک معماري دراين ناحيه بي نظير است.