بخشی از مقاله
چکیده
محور های جاده ای که از مناطق کوهستانی گذر می کنند همواره متاثر از پدیده های ریزش و لغزش بوده و در مواقعی متحمل خسارتهای فراوانی می شوند. مسیر حدفاصل رودهن و امامزاده هاشم جزء محور های پرخطر از نظر ریزش و لغزش می باشد. در این تحقیق شناسائی و تحلیل نقاط و پهنه های مخاطره آمیز به روش میدانی انجام پذیرفت. 27 نقطه حادثه خیز با سطح بندی 1 تا 3 شناسائی شد. همچنین 12 پهنه مستعد لغزش و ریزش تشخیص داده شد. منطقه مبارک آباد به عنوان منطقه بحرانی معرفی گردید. همچنین نتیجه گیری شد که شیب، زمین شناسی و رواناب های سطحی کوچک مقیاس عمده عوامل ایجاد پدیده های ریزش و لغزش در این مسیر می باشند.
-1 مقدمه
مخاطرات متاثر از پدیدههای ریزش و لغزش بر روی محورهای مواصلاتی کوهستانی همواره وجود داشته که در زمانها و مکانهای مختلف خسارتهای فراوانی بر جای میگذارد. احداث جاده در مناطق کوهستانی که اغلب بر روی دامنههای پرشیب ایجاد می-شود، بر میزان پایداری دامنهها اثر منفی گذاشته و در صورت مستعد بودن منجر به رخداد ریزش و لغزش میشود که در مواقعی خسارتهای ناشی از این پدیدهها اسفبار است. تسریع در شکلگیری روانابها نیز در مواقع بارندگی از اثرات وجود جاده در مناطق با مورفولوژی کوهستانیاست که با افزایش حجم آن، رخدادهای مربوط به حرکات دامنهای از جمله ریزش و لغزش تسریع مییابد.
تنک بودن پوشش گیاهی به همراه موضوع زمینشناسی نیز مواردی هستند که در رخداد پدیدههای ریزش و لغزش تاثیر قابل ملاحظهای دارند. شناسائی پهنههای پرخطر متاثر از ریزش و لغزش به صورت مطالعه میدانی، بدون شک مناسبترین نتیجه را به همراه خواهد داشت، زیرا در بازدیدهای میدانی، تمامی جزئیات مشاهده شده و پهنههای پرخطر با دقت بالائی مشخص میگردد.
همچنین با توجه به اینکه مطالعه به صورت میدانی و مشاهدهای انجام میپذیرد، بنابراین راهکارهای ارائهشده با رویکرد کاهش ریسک نیز، کاربردیتر و مقدم بر سایر روشها خواهد بود. در این تحقیق پهنههای پرخطر ریزشی و لغزشی در محور حدفاصل بین رودهن و امامزاده هاشم به صورت میدانی شناسائی شده و امید بر آن است که پاسخی در راستای چه باید کردها؟ داده شود.
-2محدوده مورد مطالعه
مسیر رودهن B امامزاده هاشم به طول حدودا 20 کیلومتر میباشد که از پهنه البرز با مورفولوژی کوهستانی گذر میکند. محدوده مورد مطالعه بین طول جغرافیایی 51°54´54 تا 52°02´16 و عرض جغرافیایی 35°43´13 تا 35°46´49 قرار دارد. این محور با توجه به اینکه قسمتی از مسیر مواصلاتی استان تهران و مازندران است از اهمیت فراوانی برخوردار است. با توجه به اینکه در یک منطقه کوهستانی و در محدوده قله دماوند امتداد یافته است، همواره از طرف پدیدههائی نظیر کولاک، بهمن، ریزش و لغزش، تهدید و در برخی مواقع به هنگام رخداد، منجر به خسارتهای جانی و مالی قابل ملاحظهای میشود
- شکل - 1-2 نقشه محدوده حدفاصل بین رودهن و امامزاده هاشم
-3مواد و روش کار
روش کار به این صورت میباشد که با پیمایش مکرر مسیر و بازدید میدانی، نقاطی که در آنها اثر لغزش و ریزش وجود داشت مشخص و در فواصل مختلف مورد بررسی قرار میگرفت. پس از اطمینان و تائید کارشناسی از نظر ژئومورفولوژیکی، زمینشناسی، هیدروژئولوژیکی و پوششگیاهی و همچنین بررسی و تدقیق ظاهر نقاط و پهنههای مشخص شده در نرمافزار google earth، جزئیات و اندازه آنها ثبت و ترسیم میگردید. سطوحی که از نظر شیب، شکل، زمینشناسی، موادسطحی و سایر موارد مشابه پهنه-های متاثر از لغزش و ریزش بودند نیز در قلمرو زونهای پرخطر قرار گرفتند. از پهنهها و نقاط مخاطرهآمیز ریزشی و لغزشی، به جهت مستند سازی، بررسی مجدد و آشکار سازی دقیقتر، عکسبرداری شد.
پس از ترسیم حدود زونهای لغزشی و ریزشی و همچنین نقاط بحرانی آنها، نقشه نهائی با استفاده از نرم افزار Google earth تهیه گردید. در ادامه برای معنی دار کردن و ایجاد ارتباط بین لغزشها و ریزشها، نقشههای زمین شناسی، گسل و شیب تهیه گردید. بدین صورت، اینکه پهنههای مخاطرهآمیز در چه شیب و سازندی واقع شدهاند و موقعیت آنها با گسلهای منطقه به چه شکلی میباشد و نیز تاثیرپذیری آنها از موارد ذکر شده، آشکار گردید. یادآور میشود حین برداشت، نقاطی که حتی تنها با یک سنگ ریزشی میتوانست خطرآفرین باشد به عنوان نقطه مخاطره آمیز ثبت شد.
-4 بحث و نتیجهگیری
در این محور - مابین رودهن و امامزاده هاشم - ، 12 پهنه پرخطر مشخص گردید. علاوه بر آن 27 مورد نیز نقطه مخاطره آمیز تشخیص داده شد که برخی از آنها در داخل و برخی دیگر در خارج از پهنهها قرار داشتند - شکل. - 4-2 نقاط ثبت شده با توجه به عرض محور جاده، وجود گسل، شیب زیاد، مواد سطحی ریزشی و نظر کارشناسی، در 3 سطح، بحرانی - درجه - 1، تامل برانگیز - درجه - 2 و خطر متوسط - درجه - 3 طبقه بندی گردید. از مجموع نقاط، 8 مورد درسطح بحرانی - درجه - 1، 12 مورد در سطح تاملبرانگیز - درجه - 2 و 7 مورد در سطح خطر متوسط - درجه - 3 قرار گرفت.
تجمع پهنههای ریزشی و لغزشی در منطقه مبارکآباد که در اغلب آنها اثرات لغزش و ریزش وجود داشت، سبب گردید تا این ناحیه به عنوان منطقه بحرانی معرفی شود. این منطقه به مرکزیت مبارکآباد و به شعاع 1 کیلومتر میباشد. اولین و مهمترین پهنه مخاطره آمیز لغزشی، زون شماره 9 بوده که طول آن 1500 متر میباشد. این پهنه به فاصله حدوداً 500 متر از ایستگاه راهداری مبارک آباد به سمت امامزاده هاشم واقع شده است.
در این زون، اثرات لغزش در بستر محور جاده نیز قابل مشاهده است. زون های شماره 7، 8 و 4 نیز به ترتیب در اولویتهای بعدی و سایر زونها با اولویت یکسان تشخیص داده شدند - شکل. - 2-4 بررسیهائی که در این پژوهش انجام یافت مشخص کرد مواردی که در اولویتبندی پهنههای مخاطرهآمیز متاثر از ریزش و لغزش تاثیر گذار هستند، عبارتند از : اندازه لغزش رخ داده شده به همراه پهنههای با احتمال لغزش بالا، مقدار و اندازه مواد ریزشی موجود در قسمت سطحی پهنهها، شیب، وجود گسل و رواناب سطحی - اثرات رواناب و گسلها بر روی پهنهها مشهود بود - . با توجه به اینکه منطقه از نظر پوشش گیاهی تنک و ضعیف بود و این مورد برای کل مسیر یکسان بود به همین منظور از این مورد صرفنظر شد.
- شکل - 1-4 تصاویری از نقاط و پهنههای پرخطر در محور جاده حد فاصل بین رودهن و امامزاده هاشم - شکل - 2-4 نقشه نهائی پهنههای پرخطر و نقاط حادثهخیز و منطقه بحرانی راه حدفاصل رودهن و امامزاده هاشم زمین شناسی 3 پهنه اول از رودهن شامل تناوب توفسبز و شیل بوده که با آبرفتهای کواترنری کم ضخامت پوشیده شده است. در قسمتهائی که سازند سخت، رخنمون دارد هوازدگی و خردشدگی مشاهده میگردد و این مورد در کنار آبرفتهای درشت دانه سطحی، مواد ریزشی پهنهها را تشکیل میدهند.
در پهنههای شماره 4 تا 9 که منطقه بحرانی نیز معرفی شده است، زمین شناسی شامل تناوب توفسبز و شیلخاکستری و تیره و در برخی مناطق که رخنمون سنگآهکروشن مشاهده میشود با آبرفتهای کواترنری پوشیده شده است. ضخامت آبرفتها در منطقه مبارکآباد بیشتر از سایر قسمتها، در طول محور جاده میباشد. در 3 پهنه آخر ضخامت آبرفتها کمتر بوده و رخنمونهای مربوط به شیل خاکستری و تیره به همراه ماسه سنگ، غالب چشمانداز زمینشناسی را تشکیل میدهند و اغلب، پدیده ریزش است که محور جاده را تهدید میکند
