تحقیق در مورد بررسی اختلالات رفتاری در کودکان

بخشی از مقاله

بررسي اختلالات رفتاري در كودكان

مقدمه
دانش آموز و كودكي كه دچار مشكل رفتاري است، چه مشخصاتي دارد؟ اساساً مشكل رفتاري چيست و چه گستره اي دارد؟ آيا به محض مشاهده هر مشكل يا اختلالي در دانش آموز، اجازه داريم عنوان مشكل يا اختلال رفتاري بر آن بگذاريم؟

بسياري از دانش آموزان و كودكان با مشكلات رفتاري خفيفي روبه رو هستند كه عدم شناخت و درمان به موقع آنها از سوي پدران، مادران، معلمان و مربيان، باعث تشديد و گسترش آنها مي شود. در اين مقاله درصدديم نمايه اي از مشكلات رفتاري متعددي را كه ممكن است كودكان و نوجوانان با آنها مواجه شوند، به صورت فهرست ارائه دهيم. شناخت هر يك از اين مشكلات، به مطالعه و كسب اطلاعاتي علمي و دقيق نياز دارد و درمان هر ناهنجاري رفتاري نيز، به طور يقين و بدون مراجعه به مراكز رفتار درماني و انجام مشاوره‌هاي كلينيكي امكانپذير نيست. هر چند ممكن است كه در بعضي موارد، صرفاً شناخت مشكل، به تغيير رفتار در والدين و مربيان منجر شود و همين تغيير رفتار، باعث كاهش يا از ميان رفتن مشكل رفتاري در كودكان و نوجوانان شود.

گستره پراكندگي اختلالات رفتاري كودكان و نوجوانان در هفت گروه طبقه بندي شده اند كه ممكن است، بسته به موقعيت سني، خانوادگي، اجتماعي، جغرافيايي و موقعيت هاي ديگر، در كودكان و نوجوانان متفاوت، شدت و ضعف داشته باشند. بار ديگر، يادآوري اين نكته ضروري است كه همه اختلالات رفتاري كه در اين فهرست آمده اند، از درجه و اهميت يكساني برخوردار نيستند و ممكن است هر كودك و نوجواني، در گذر از دوران كودكي و نوجواني يكي از اين اختلالات را از خود بروز داده باشد. در واقع، وقتي رفتارشناسان مي گويند، بيش از ۷۰ درصد كودكان دچار مشكلات رفتاري هستند، منظور آنها اختلالات رفتاري بزرگ و كوچكي است كه در اين فهرست از آنها نام برده شده است.

گفتني است، توجه به سن كودك و دانش آموزي كه در حال مطالعه روي رفتار او هستيم و مراجعه به افراد متخصص يا كلينيك هاي مشاوره و روانشناسي در هر مورد خاص و نيز مشاوره و گفت وگوي اوليه با افراد صاحب نظر در مدرسه، همچون: مدير، معاون، مشاور و مربي الزامي است.

جويدن ناخن
اين واكنش درهمه ي گروه‌هاي سني ديده مي شود ولي بيشتر در سنين كودكي و اوائل بلوغ اتفاق مي افتد . بسياري از كودكان فقط مواقعي كه درفشار روحي قرار مي گيرند (مانند عصبانيت ، زمان امتحان يا هنگام مشاهده فيلمهاي مهيج ) ناخن خود را مي جوند ولي بعضي ها هم بدون دليل خاصي مرتباً به اين كار اقدام مي كنند.

ناخن جويدن عكس العملي است كه اغلب اوقات با انگشت مكيدن كاملاً تفاوت دارد ؛ زيرا برخلاف انگشت مكيدن يك عادت نيست ، بلكه وسيله اي است كه كودك براي پايين آوردن فشاردروني خود به كار مي برد. گاهي هم واكنشي است در مقابل خصومتي كه ازجانب افراد محبوبي مانند مادر در طفل برانگيخته شده است.

به رغم اختلاف نظر درعلت بروز اين اختلال ، غالب محققان برآنند كه درمانهايي از قبيل تلخ كردن و بستن ناخن ، يا تمسخر و تهديد شخص ، چندان مفيد نيستند بلكه درمان بايد شامل درك مشكلات و كمك به شخصي باشد كه ناخن خود را مي جود تا بتواند سازش شخصيتي كافي و راه هاي مناسب تري براي خالي كردن فشار روحي خود پيدا كند.

مكيدن شست
معمولاً شروعِ عادتِ مكيدن شست دركودكان از 3-4 ماهگي است . وقتي كودك كوچك تر است اغلب بلافاصله بعد ازغذا خوردن شست خود را مي مكد . بعضي از كودكان به محض آن كه پستانك را از دهانشان بيرون بياورند، شروع به مكيدن شست خود مي كنند ولي بعدها قبل از شير خوردن هم انگشت خود را به دهان مي برند و بالاخره در مواقع ديگر روز هم اين عمل مشاهده خواهد شد . در سنين بالاتر ( 3- 5/3 سالگي ) بيشتر كودكان شبها به مكيدن شست خود مي پردازند.

بهترين طريقه درمان اين عادت آن است كه به طورغيرمستقيم كودك به كارهاي ديگري كه مورد علاقه اوست وادار شود تا به تدريج اين عادت از سر او بيفتد.
«مكيدن شست» يا انگشت، يكى از عادات رايج دوران كودكى است. اين رفتار براى كودكان خردسال كاملاً طبيعى و عادى است، ولى اگر بعد از 6 سالگى باز هم كودك مبادرت به مكيدن شست كند، نياز به درمان و رسيدگى دارد، زيرا موجب به هم ريختگى رديف دندان ها، فك و آرواره مى شود. پژوهش ها نشان مى دهند حدود 75 درصد كودكان خردسال (تا يك سالگى) مُشت يا انگشتان خود را در دهان مى گذارند و مى مكند. انجام اين كار براى اين گروه سنى از كودكان آرامش بخش، سرگرم كننده و لذت بخش است. به طور معمول، كودكان زمانى مبادرت به مكيدن انگشت خود مى كنند كه يا خسته اند، يا ناراحت اند و يا حوصله شان سر رفته است.
علت مكيدن شست

انگشت مكيدن طبيعى ترين پاسخ كودك هنگام رويارويى با فشار روانى، اضطراب و مشكلات هيجانى - امنيتى است. روان شناسان معتقدند براى درمان اين رفتار در كودكان زير 6-5 سال نبايد عجله كرد، زيرا بسيارى از اين گونه عادت ها به تدريج و با افزايش سن كودك كاهش مى يابند و به كلى از بين مى روند. اما اگر كودك 7 ساله اى نتواند اين عادت خود را ترك كند، والدين و اطرافيان او بايد درصدد درمان او برآيند، زيرا ترك چنين عاداتى در سال هاى بعد (نوجوانى) بسيار دشوارتر مى شود. در صورتى اين عادت را در زمره اختلال بررسى مى كنند كه تا سنين 16-12 ادامه داشته باشد. مطالعات نشان مى دهند كه در حدود 15 درصد كودكانى كه از 5 سالگى به بعد انگشت خود را مى مكند، دچار مشكلات عاطفى - هيجانى ناشى از ورود به مدرسه و دوره پيش دبستانى هستند. بيشتر اين كودكان شديداً به پدر و مادر و اطرافيان شان وابسته و متكى هستند.

زمانى كه كودك سعى مى كند رفتار مكيدن انگشت خود را تغيير دهد، والدين و اطرافيان او بايد از اين تصميم او استقبال كنند و با حمايت ها و تشويق هاى خود او را كمك و يارى نمايند. حمايت روانى براى كودك امنيت پديد مى آورد و باعث مى شود كه كودك در ناملايمات و سختى ها از خود مقاومت بيشترى نشان دهد.
عوارض ناشى از مكيدن شست

مكيدن انگشت بعد از 6 سالگى مى تواند مشكلات جدى در زمينه دندان ها، لثه و آرواره به وجود آورد. مك زدن هاى با فشار كودك به شست يا انگشتش در طول روز و شب، موجب جلو آمدگى دندان ها و ناهنجارى هاى استخوان فك او مى شود. دندان هاى رديف بالا به سمت بيرون كشيده مى شوند و دندان هاى رديف پائين نيز به سمت داخل دهان كج مى شوند. اما سؤال بسيارى از والدين اين است كه چگونه مكيدن يك انگشت كوچك مى‌تواند موجب ناهنجارى شديد آرواره شود؟ علت آن است كه استخوان بندى كودك تا قبل از 8 سالگى بسيار نرم و شكل پذير است. متأسفانه زمانى كه كودك به مدت طولانى انگشتش را مى مكد، در شكل ظاهرى آرواره خود تغيير به وجود مى آورد. اگر كودكى نتواند عادت شست مكيدن خود را تا قبل از آن كه دندان هاى دائمي رديف جلويى او در نيامده ترك كند، ممکن است در مدت ? ماه فك و آرواره او آسيب جدى ببيند.

علاوه بر آن، مكيدن شست يا انگشت مى تواند موجب نارسايى هاى كلامى (تلفظ اشتباه حرف هاى «ف» و «و»)، اختلال در جويدن، نوك زبانى صحبت كردن، اختلالات گفتارى (مثل لكنت زبان، مِن مِن كردن و...)، خرخر كردن و باز ماندن دهان كودك شود. از آن جايى كه بعد از چند سال مكيدن انگشت ، حالت آرواره و صورت كودك دچار به هم ريختگى مى شود، بر خودپنداره او نيز تأثيرى منفى خواهد داشت.

شيوه هاى درمان
بهترين زمان براى ترك عادات و مشكلات رفتارى كودكان (و از جمله مكيدن انگشت) هنگامى است كه خانواده (والدين كودك و اعضاى خانواده) تغيير و تحولى در پيش رو نداشته باشند و در آرامش خاطر به سر برند. مثلاً قصد تغيير منزل، تغيير مهد (يا مدرسه)، تولد نوزاد جديد، مسافرت، متاركه، فوت اقوام و... را نداشته باشند.

يكى از ساده ترين روش هاى رفتار درمانى كه بيشتر پدر و مادر و مربيان نزديك كودك مى توانند با استفاده از آن عادت مكيدن شست در كودكشان را كاهش دهند، آن است كه ابتدا يك ماه درباره موضوع و علت قطع اين عادت با كودك صحبت كنند. سپس نمودارى از پيشرفت كودك تهيه كنند و به وسيله چسباندن عكس هاى عروسكى، ستاره ها و كارت هاى آفرين بر روى آن، روند بهبودى كودك را نشان دهند. خوب است كه اين نمودار بر روى ديوارى در دسترس كودك قرار گيرد و والدين از خود او براى چسباندن برچسب ها كمك بگيرند. در مرحله بعد، سعى كنند پايان هر هفته پاداش و جايزه اى براى ترك اين عادت به كودك بدهند. جايزه مى تواند رفتن به پارك، تماشاى فيلم مورد علاقه كودك، يا بازى كردن با كودك باشد. در نظر داشته باشيد ترك عادت در صورتى كه كودك با شما همكارى و همراهى نمايد، بسيار آسان تر و راحت تر است. شما مى توانيد از نظرات كودك در اين ضمن استفاده كنيد و به او اجازه دهيد كه برچسب ها، ستاره ها و يا حتى نوع جايزه اش را خودش انتخاب كند.

روش ديگرى كه براى ترك مكيدن انگشت (شست) به كار مى رود آن است كه در طول روز ماده اى تلخ (البته بهداشتى ) به نوك انگشت كودك مى مالند تا كودك از به دهان گذاشتن انگشتش امتناع ورزد، و در طول شب نيز دستكش يا جورابى تميز به دست هاى كودك مى كنند، تا مانع از اين كار كودك شوند.

زمانى كه كودك سعى مى كند رفتار مكيدن انگشت خود را تغيير دهد، والدين و اطرافيان او بايد از اين تصميم او استقبال كنند و با حمايت ها و تشويق هاى خود او را كمك و يارى نمايند. حمايت روانى براى كودك امنيت پديد مى آورد و باعث مى شود كه كودك در ناملايمات و سختى ها از خود مقاومت بيشترى نشان دهد. مثلاً والدين مى توانند با كودك بازى كنند، براى او كتاب بخوانند، با يكديگر كاردستى بسازند و... . در اين زمينه پدر و مادر مى توانند با ذوق و خلاقيت خود فرآيند

ترك عادت را براى كودكشان هرچه آسان تر و راحت تر كنند. گروهى از والدين سعى مى كنند با تذكرهاى پى در پى خود اين عادت را از سر كودك بيندازند. در حالى كه براى حذف عاداتى مثل مكيدن شست بايد ابتدا علت اصلى اين رفتار را پيدا كرد و آن گاه با از بين بردن آن درصدد بهبودى كودك برآمد. در موارد بسيارى، مكيدن انگشتان ناشى از نياز كودك به آرامش و امنيت است. بدين منظور پدر و مادر و مربيان كودك مى توانند با استفاده از روش هاى زير به كودك كمك نمايند تا بر اين مشكل خود غلبه كند.

- هيچ گاه سعى نكنيد براى ترك عادت كودك بر او فشار آوريد، زيرا ممكن است موجب تقويت و تشديد عادت در او شود.
- به كودك كمك كنيد تا روش هاى مقابله با تنش ها و فشارهاى روانى را ياد بگيرد، مثلاً با شما صحبت كند، به ورزش بپردازد، با دوستش صحبت كند و...
- سعى كنيد دست هاى كودك را به نوعى مشغول نگه داريد. ( نقاشى بكشد، كاردستى بسازد، مجسمه‌هاى سفالى درست كند و...)

- شنيدن داستانى شيرين، ماجرايى افسانه اى و خاطره اى از دوران كودكى، موجب تسلى و آرامش خاطر كودك هنگام خواب مى شود .
- تماس بدنى (مثل نوازش كردن) موجب آرامش، امنيت و آسودگى كودك مى شود و او را از اضطراب و نگرانى رها مى سازد. سعى نكنيد با مسخره كردن و شرمنده كردن كودك او را مجبور به ترك عادت كنيد، زيرا اين گونه رفتارها موجب خودكم بينى و احساس بى ارزشى در كودك مى شود.
- سعى كنيد عواملى را كه موجب آزار روحى كودك مى شود، از بين ببريد.

- زمانى كه كودك انگشتش را مى مكد، با او بازى نكنيد، او را بغل نگيريد و به او توجه نكنيد. اما زمانى كه انگشتش را از دهانش درآورد، به او توجه كنيد و او را نوازش كنيد.

- انگشت مكيدن رفتارى ناخودآگاه است. پدر و مادر مى توانند با اشاره اى كوچك، كودك را نسبت به اين حركت خود آگاه كنند.
- زمانى كه كودك انگشتش را مى مكد، او را جلوى آيينه ببريد.

- سعى كنيد هيچ گاه دچار احساس ناكامى و شكست نشويد، زيرا اين رويه را به فرزندتان نيز منتقل خواهيد كرد.
- روش هاى آرام سازى عضلانى را با كودك تمرين كنيد: تمرين هاى يوگا (تمرين هاى تخليه هيجانى و شيوه درست نفس كشيدن)، تمرين آرام سازى، تنفس هاى عميق و تمرين هاى رهاسازى عضلات.

شب ادراري
شب ادراري يا تخليه بي اراده ي ادرار پس از سه – چهار سالگي يكي از شايع‌ترين نشانه هاي مشكلات هيجاني بچه ها در دوران كودكي است. اين تخليه ممكن است روزها نيز اتفاق افتد ولي اغلب موارد در شبهاست . تخليه ادرار معمولاً با خواب هايي كه در آنها كودك ، خود را در وضعيت مناسبي براي ادرار كردن مي بيند ، همراه است ولي بلافاصله بيدار مي شود و رختخواب را خيس مي يابد.
شب ادراري ممكن است نتيجه يك دسته از عوامل جسمي يا رواني باشد ؛ ولي عوامل رواني در بچه ها نقش مهمي را به عهده دارند:
1- اظهار غيرمستقيم نياز تشويق ،
2- كوشش براي نشان دادن احتياج به كمك و يا توجه پدر و مادر،
3- تمايل به لذت حاصل از ادرار كردن ،
4- اظهار خصومت نسبت به والدين ،
5- بعضي از امراض عصبي ،
6- اختلال در مثانه و خواب بسيار عميق،
درمان شب ادراري

يكي از راه هاي درمان شب ادراري ، درمان با بازتاب هاي شرطي است ، اما تا چه حد عاقلانه خواهد بود كه ما اين مشكل را در كودك به زور از بين ببريم . كودك به دليل دچار بودن به واكنش هاي شرطي ضعيف تر به شب ادراري مبتلا نمي شود، بلكه براي آن شب ادراري دارد كه دچار مشكلات هيجاني است .
در درمان شب ادراري ، اولاً بايد سابقه كامل خانوادگي كودك را گرفت، او را مورد معاينه كامل جسمي قرار داد و شخصيت كودك را بررسي كرد. ثانياً تمام روش هاي درماني بايستي در جهت تسكين و از بين بردن مشكلات هيجاني كودك باشد.

بسياري از كودكان قبل از برقراري رابطه عاطفي با پزشك ، درباره شب ادراري خود صحبت نمي كنند. گاهي ممكن است پس از رفع مشكلات محيطي زندگي كودك ، بدون توسل به روان درماني ، در علائم مشكل ، پيشرفتي حاصل شده و بيمار بهبود يابد .

در موارد شب ادراري شديد اگر مشكل منازعه اي بين كودك و والدين باشد، دادن دارو، محدود كردن مايعات و دادن پاداش به كودك ، خود جزء اين مشكلات مي شود . براي مثال مادري كه از شب ادراري كودكش ناراحت است ، مسلماً مايعات كمتري به او خواهد داد.

به طور خلاصه مي توان گفت كه استفاده از اين وسايل و روشها فقط زماني موفقيت آميز است كه رابطه خوبي بين والدين و كودك وجود داشته باشد.


بررسي پديده اختلالات رفتاري در دانش آموزان
اختلالات رفتاري دانش آموزان و از آن جمله، اقدام به خودكشي در ميان اين گروه سني شايد در همه نقاط دنيا و به دلايل گوناگون رخ دهد، تنها ممكن است كم و كيف آن با هم متفاوت باشد.

اعلام آمار ۲۸۳ مورد خودكشي دانش آموزان در شهر تهران طي سال گذشته از سوي مسئولان آموزش و پرورش پرسش هايي را پيش روي همگان قرار مي دهد كه دلايل شيوع اين ناهنجاري و انتخاب گزينه خودكشي از سوي يك دانش آموز، مهمترين آن است.

هر چند آمار دقيقي مبني بر تعداد موارد خودكشي دانش آموزان در سطح كشور و علل مشخص آن از سوي مسئولان ارائه نمي شود، اما آنچه همه بر آن صحه مي گذارند، يك چيز است: «مشكل عدم كسب مهارت هاي لازم زندگي.» اگرچه دفتر سلامت و تندرستي وزارت آموزش و پرورش، آموزش مهارت هاي ۱۰ گانه اجتماعي، عاطفي و ارتباطي را تازه به آزمون گذارده و اميد دارد تا با برپايي كلاس هاي موردي و به تعداد محدود در سطح استانها، اين مهارت ها را به دانش آموزان بياموزد، اما نكته اصلي اينجاست كه براي پيشگيري از اختلالات رفتاري دانش آموزان، مهارت هاي زندگي اجتماعي و توان رويارويي با مصائب و مشكلات را چگونه و از چه زمان مي بايست به آنها انتقال داد؟

«باورم نمي شود. اين چه رتبه اي است كه آوردي همه اميد و آرزوي پدرت اين بود كه تو در دانشگاه قبول شوي. اين همه برايت خرج كرديم. معلم بگير و كلاس خصوصي ثبت نام كن، آخرش چه شد؟ هيچي! آقا دانشگاه قبول نشده جواب پدرت را خودت مي دهي.»

دو ساعتي مي شد كه پسرك ۱۸ ساله سركوفت هاي مادرش را مي شنيد. مي دانست نيم ساعت ديگر همين جملات را از پدرش خواهد شنيد. احساس مي كرد آينده اش تباه شده است. نه شغلي نه مهارتي، از سربازي برگردد تازه بايد از صفر شروع كند. چطور خرج زندگي اش را دربياورد. غرورش اجازه نمي داد باز هم از پدرش پول بگيرد. به مدير مدرسه فكر كرد. او هم منتظر رتبه اوست. صورتش را در دستانش جاي داد و دردي سنگين را در سينه اش احساس كرد. نمي توانست نفس عميق بكشد. فقط به تمام شدن اين اتفاقات فكر مي كرد. فكرهاي احمقانه پشت سر هم از ذهنش رد مي شد. جرأت اجرا كردنشان را نداشت. هرچه سركوفت ها بيشتر مي شد جسارتش هم بيشتر مي شد. در اتاقش را بست منتظر ورود پدرش به خانه شد.

قوطي خالي نوشابه زودتر از خودش به خانه رسيد. وقتي آخرين ضربه را در كوچه تنگ و تاريكشان وارد كرد، قوطي به سنگي گير كرد و به لوله گاز كنار در خورد. دستش را درون جيب شلوارش كرد ولي نيافت. باز هم كليدش را جا گذاشته بود، مي دانست تا پدر و مادرش با آن حال بخواهند بيايند و در باز كنند، نيم ساعتي پشت در خواهد ماند. پايش را روي بست لوله گاز گذاشت و پريد روي لبه ديوار و چند ثانيه بعد در حياط خانه شان بود. از همان خانه هاي قديمي كه وسط حياطش حوض دارد و تعداد زيادي اتاق. به اتاقك كنار حياط خيره شد، باز هم چراغي كم نور و دودي غليظ از پشت شيشه مشجر معلوم بود. باقي مانده پاكت فالهايي را كه مردم از او نخريده بودند را كنار طاقچه گذاشت. برگشت و پدرش را خميده و سياه رنگ در چهارچوب در ديد. تا آمد به خود بجنبد يك سيلي محكم بيخ گوشش نشست. مي دانست بايد براي فروخته نشدن همه پاكتها جوابگو باشد.